Náttúrufræðingurinn - 1977, Qupperneq 59

mikið beitt í hagnýtum tilgangi.
Menn sjá sér nú leik á borði að flytja
gen, sem stjórna myndun ýmissa mik-
ilvægra lífefna í heilkjörnungum, inn
í gerilfrumur og láta þau starfa að
framleiðslustörfum sínum þar. Sem
hýslar fyrir slík gen yrðu valdir gerl-
ar sem auðvelt og ódýrt er að rækta
og fjölga sér ört. Tökum sem dænii
genið sem ákvarðar gerð hormónsins
insúlíns í mannfrumum. Ef liægt væri
að innlima þetta gen í plasmíð og fá
það til þess að starfa að insúlínfram-
leiðslu í gerilfrumum mundi insúlín-
vinnsla verða miklum mun einfaldari
og ódýrari en hún er nú. Reyndar
hefur jtegar tekist að innlima insúlín-
gen úr rottufrumum í gerilplasmíð,
en ekki mun enn hafa tekist að fá
genið til að starfa eðlilega í geril-
frumum. (Ulrich et al. 1977). Eflaust
verður reynt: að beita þessum aðferð-
um á ýmis önnur gen heilkjörnunga
sem ráða gerð verðmætra lífefna.
Ekki má heldur gleyma þeim mögu-
leika að aðferðir af þessu tæi verði
síðar meir notaðar til þess að flytja
erfðaefni úr dreifkjörnungum inn í
heilkjörnunga. T. d. hafa ntenn nú
augastað á genum sem stýra nitur-
námi vissra gerlategunda. Þessar teg-
undir liafa sérstakt efnakerfi sem ger-
ir þeim kleift að nema nitur andrúms-
loftsins og hagnýta sér það til eigin
uppbyggingar. Slík efnakerfi eru
óþekkt meðal heilkjörnunga, sem
allir krefjast bundins niturs (nítríts
eða ammóníaks). Allir kannast við
þörf nytjaplantna fyrir nituráburð.
Nú gera ýmsir líffræðingar sér hins
vegar vonir um að lakast megi að inn-
lima niturnámsgen úr gerlum inn í
frumur nytjaplantna og fá þau til að
starfa þar. Jafnskjótt yrði þörf þess-
ara plantna fyrir nituráburð væntan-
lega úr sögunni.
Loks hefur verið rætt um að nota
genaflutningsaðferðir í þeim tilgangi
að lagfæra erfðaágalla í frumum heil-
kjörnunga. Slíkar „genalækningar"
munu þó enn eiga langt í land og
verður ekki rætt um þær hér.
Gagnrýni
Því er ekki að leyna að þær að-
ferðir til genaflutninga, sem hér hef-
ur nú verið lýst, hafa mælst misjafn-
lega fyrir. Um þær hafa spunnist
miklar og harðar umræður bæði með-
al lærðra og leikra, sérstaklega í
Bandaríkjunum, en þar hafa rann-
sóknir af þessu tæi mcst verið stund-
aðar. Athyglisverðar greinar eftir
Colien (1977), Grobstein (1977),
Thomas (1977) og Sinsheimer (1977a)
veita innsýn í meginmál þessara um-
ræðna.
Ekki er teljandi ágreiningur um að
mikill fræðilegur og hagnýtur ávinn-
ingur geti hlotist af beitingu þessara
aðferða. En athygli manna hefur líka
beinst að vissum áhættum sem gena-
flutningstilraunir kunna að hafa í för
með sér. Sumir eru jafnvel þeirrar
skoðunar að réttast væri að banna
slíkar tilraunir með öllu. í hópi
þeirra sem svo hatrammir eru í and-
stöðu sinni eru þó tiltölulega fáir
sem liafa sérfræðilega þekkingu á að-
ferðunum sem um er rætt.
Það sem menn yfirleitt óttast mest
við þessar aðferðir og tilraunir er að
viljandi eða óviljandi verði búnar til
örverur sem skaðlegar eru manninum
sjálfum eða umhverfi hans. Til
121