Náttúrufræðingurinn - 1977, Qupperneq 65

Ritfregn
F. E. Wielgolaski (ritstj.):
Fennoscandian Tundra Ecosystems. Part 1. Plants and microorg-
anisms. 366 bls. Part 2. Animals and systems analysis. 337 bls. -
Ecological Studies 16 Sc 17. Springer-Verlag. Berlin, Heidelberg,
New York. 1975. DM 278 (um 27.000 kr.).
í þessum tveimur bókum eru dregnar
saman niðurstöður umfangsmikilla rann-
sókna sem fóru fram í tilefni alþjóðlegu
líffræðiáætlunarinnar (International Bio-
logical Programme, IBP) í fjalllendi og
norðurhéruðum Noregs, Svíþjóðar og
Finnlands. Heitið túndra er liér notað í
nokkru vxðtækari merkingu en oft áður,
og er látið ná yfir öll gróðurbelti norðan
og ofan samfelldra barrskóga. Samkvæmt
þessari skilgreiningu teljast birkiskógar
Norðvestur Evrópu til túndru, auk þeirra
skóglausu gróðurlenda, svo sem lieiða,
mela og mýra, sem einkenna heimskauta-
lönd og háfjöll. Öll íslensk gróðurlendi
tilheyra túndrunni í þessari víðtæku
merkingu, og viðfangsefni þessa ritverks
verður því að teljast mjög áhugavert fyrir
islenska náttúrufræðinga.
Samfélög plantna og dýra í Finnlandi
og á Skandínavíuskaganum (Jx. e. í Fennó-
skandíu) hafa verið rannsökuð árum sam-
an, en fyrri rannsóknir beindust aðeins
að litlu leyti af framléiðni og starfsemi
vistkerfanna. Rannsóknir af þessu tagi
krefjast markvissrar skipulagningar og
samræmingar starfs vísindamanna á mörg-
um sviðum líffræði og tengdra umhverfis-
fræða. í fyrra bindi eru 11 greinar þar
sem fjallað er um ýmis almenn atriði, svo
sem loftslag, vatnsbúskap, jarðveg, flóru
og plöntusamfélög. Þar næst ræðir unx
mælingar á uppskeru og frumframleiðni
(3 greinar), starfsemi plantna svo sem til-
lífun og loftskipti (10 greinar), sundrun
og rotverur (8 greinar) og hringrás efna
(7 greinar). í síðara bindinu er fjallað
um dýralífið, og almennar niðurstöður
eru dregnar saman m. a. með stærðfræði-
líkönum. Rætt er um fánuna og samsetn-
ingu hennar almennt (5 greinar), stofn-
fræði dýra (9 greinar), orkubúskap (8
greinar) og beitarfræði (6 greinar). Þá eru
tvær stuttar greinar um stöðugleika túndr-
unnar og fjarkönnun. Þessu bindi lýkur
með 6 greinum um líkön af starfsemi
túndrunnar. Alls eru 69 höfundar að rit-
gerðum þeim sem liér eru taldar.
Eins og efniságrip þetta ber með sér,
fjallar rit þetta á mjög breiðum grund-
velli um vistfræði skandínavisku túndr-
unnar. Hér verður því að stikla á stóru,
og hef ég valið þann kost að geta all-
ílarlega um nokkrar greinar sem mér
fundust forvitnilegar
Tvær almennar ritgerðir eftir Eilíf
Dahl gefa stutt yfirlit um flóru og plöntu-
samfélög á svæðinu og stöðugleika gróð-
urfarsins í tíma. Enda þótt þessar rit-
gerðir séu stuttar, er mikill fengur að
þeim vegna þess að þær nýtast sem lykill
að ítarlegri verkum á þessu sviði. Þar
ræðir m. a. um áhrif beitar á gróður-
lendin, bæði að því er varðar villt dýr,
svo sem skógannaðk, læmingja og hrein-
dýr, og búsmala. Höfundur telur að gróð-
urfarið sé í sjálfu sér stöðugt, en sveiflur
í stofnum neytendanna komi af stað
sveillum í gróðrinum. Búfé hefur eink-
um liaft áhrif á gróðurfar kringum selin
í Noregi og eru beitaráhrif um margt
hliðstæð því sem gerst hefur hér á landi.
Þó er hér sérstaklega bent á þýðingu
einis í vernd eftirsóttra beitarplantna.
Stutt ritgerð um athuganir á dreifingu
og landnámi gróðurs (Elven og Ryvard-
en) í kjölfar hopandi jökuls er séilega
álnxgaverð. Höfundar notuðu gildrur til
þess að veiða fræ og aðr;x dreifihluta (dia-
spora). Þegar fræin voru flokkuð eftir út-
Náttúrufræðingurinn, 47 (2), 1977
127