Samvinnan - 01.06.1948, Page 9

Hvað er lýðræði?
Bókarkafii eftir Anders Örne
Nýlega er komiö út fyrsta fra’ðsluritið um
tamvinnumál á forlagi Norðra. I>etta er
hið ágatta rit sœnska sanwinnumannsins
Anders Örne um fjárhagslegt lýðræði. Sið-
ari hluti bókarinnar cr eftir Folke Fridell
og nefnist atvinnulýðræði. Gisli Guð-
mundsson fyrv. ritstj., Iiefur jiýtt bókina.
í bók jiessari er að fiima margvisleg
ihugunarefni fyrir islenzka samvinnumenn
og er jiess að vœnla, að liiin verði keypt
og lesin af þeim. SAMVINNAN flytur hér
á eftir kafla úr b'ik Örnes þar sem lianit
raiðir lÝör.rðiö og skilgreinir liið uiii-
deilda og misnotaða hugtak.
E!NS og mörgu-m er kunnugt, er orð-
ið lýðræði þýðing úr gríska orðinu
demokrati, en orðið demokrati er nú
almennt notað í nýju málunum. Orðið
demokrat, scm er af sama uppruna,
þýðir lýðræðissinni, þ. e. sá, sem telur
lýðræði heppilegt. Lýðræði er þar sem
lýðurinn eða þjóðin ræður, þ. e. stjórn-
ar sér sjálf, og er það nákvæmlega sama
og átt er við með hinu forngríska al-
þjóðaorði, demokrati.
Rétt er að festa sér þetta í minni.
Sá, sem gerir sér grein fyrir þýðingu
orðsins lýðræði eða demokrati, fæst
aldrei til að líta á það sem skammar-
yrði, eins og reynt var að innræta fólki
í einræðislöndunum. Þeim, sem betur
vita, er ekki hægt að telja trú um, að
demokrati þýði sama sem spilling eða
úrkynjun eða yfirleitt það, sem fyrir-
litlegt er og einskisvert í lífi þjóðanna.
Það er þó ekki nóg að gera sér grein
íyrir málfræðilegri þýðingu orðsins,
enda þótt það sé til mikilla bóta. Orð-
ið þarf fleiri skýringa við.
Fyrst er þá að gera sér gxein fyrir
því, að orðið demokrati eða lýðræði
hefur frá öndverðu verið notað í sam-
bandi við stjórnmál. Það táknaði sér-
staka tegund stjórnarfars i rikjum, þ. e.
a. s. skyldusamfélögum íbúa á tiltekn-
um landssvæðum. En ríkjum er hægt
að stjórna með ýmsu móti. Það er sam-
eiginlegt einkenni allra ríkja, hvernig
sem stjórnarfyrirkomulag þeirra er, að
þau telja sér rétt og hafa möguleika
til að ráða yl'ir þegnurn sínum, koma
í veg fyrir, að þeir sýni hver öðrum
ofbeldi, þrýsta þeim til að halda gerða
samninga, leggja á þá skatta og skyld-
ur, herþjónustu eða aðrar kvaðir, sem
stjórnin ákveður, — tryggja þeim jafn-
framt lílsgrið og lirna, ásamt öryggi
fyrir eignir sínar. Við nánari athugun
kemur það fljótt í ljós, að eingöngu
lýðræðisríkin geta veitt þegnunum liin
síðast nefndu hlunnindi til endur-
gjalds fyrir það, sem af þeim er krafizt.
Það stjórnarfyrirkomulag, sem Forn-
Grikkir nefndu demokrati, var í því
-fólgið, að allir frjálsir menn, án tillits
til uppruna eða efnahags, áttu jafnan
rétt til áhrifa á m-eðferð sameiginlegra
mála og þar -með sjórn ríkisins.
Síðar, eftir að bæjar- og hreppsfélög
komu til sögunnar og fengu völd í
hendur, var orðið lýðræði einnig not-
að í því sambandi. Lýðræði í sveitar-
málum þýðir, að allir innan sveitar-
innar haifi jafnan rétt til að velja trún-
aðarmenn hennar og segja þeim fyrir
verkum — þ. e. a. s. jöfn áhrif á stjórn-
mál sveitarfélagsins.
Menn tala einnig um lýðræði í ýmis-
konar félagsskap nú á tímum. í hverju
félagi er stjórn, sem stendur fyrir fram-
kvæmdum og hefur umráð yfir þeim
ifjármunum, sem félagsmenn leggja af
mörkum til félagsstarfseminnar. Þegar
um fjölmenn félög er að ræða, verða
þau að kjósa sér fulltrúa eins og ríkin
og sveitarfélögin gera. Ef stjórn og
endurskoðendur eru kosnir af félags-
mönnum með jöfnum atkvæðisrétti,
eða félagsmenn á sama hátt kjósa sér
fulltrúaráðsmenn, sem svo, einnig
með jöfnum atkvæðisrétti, velja félags-
stjórn og taka aðrar ákvarðanir um
málefni félagsins, er talið, að um lýð-
ræðislegan félagsskap sé að ræða.
Þarna er orðið lýðræði eða demo-
krati notað í víðari merkingu en fyrr-
um. Eins og síðar verður að vikið,
verður það að teljast fullkomlega
leyfilegt.
En með tilliti til þess, sem að fram-
an er sag.t, verður að leggja áherzlu
á, að orðið lýðræði eða demokrati þýð-
ir sérstaka tegund stjórnarjyrirkomu-
lags og ekkert annað. Þessu má aldrei
gleyma, ef vel á að vera. Hins vegar
gleyma menn því oft og nota orðið í
rangri merkingu, stundum svo, að
furðulegt má telja.
í stéttarmálgagni einu stóð nýlega
eftirfarandi klausa: „Orðið lýðræði
táknar rétt vorn til ýmiskonar hlunn-
inda. En það leiðir af sjálifu sér, að ef
vér krefjumst réttar vors til hlunnind-
anna, verðum vér einnig að vera reiðu-
búnir að inna af Iiendi skyldur vorar.“
I'arna hefur liölundurinn bersýnilega
gleymt því, að lýðræði er stjórnarfyrir-
komulag og annað ekki. Hann hefur
í fyrsta lagi blandað saman lýðræðinu
og þeim árangri, sem orðið getur af
lýðræðisstjórn. í öðru lagi hefur hon-
um láðst að gera greinarmun á lýð-
ræðisstjórninni sjálfri og þeim skyld-
um, sem lýðræðisstjórn leggur ein-
staklingum á herðar. Það þarf: ekki
endilega lýðræðisstjórn til að veita
mönnum hlunnindi, og hvaða stjórn-
arfyrirkomulag sem er, getur lagt á
menn skyldur. Hinir flokksbundnu
Nationalsosialistar í Þýzkalandi nutu
mikilla hlunninda í skjóli Hitlers og
vopnavalds lians. Jafnframt urðu þeir
að inna af liendi þá skyldu að styðja
stjórn hans til valda. Svipað var ástatt
um Fasistastjórnina á Ítalíu og Svart-
liðana þar. Stjórnarfyrirkomulagið í
þessipn löndum gat þó ekki kallast lýð-
ræði eða demokrati af þeim ástæðum.
Orðin lýðræði og lýðræðislegur eru
oft herfilega misnotuð bæði í ræðu og
riti. Nú um sinn eru það einkum
rabbarar (kasörer), sem gera sig seka
um þessa misnotkun. Það er hins veg-
ar alkunnugt, að rabbbræður og rabb-
greinar um daginn og veginn hafa
mikil áhrif á málfar almennings og
hugsunarhátt, og má því ganga út frá,
að þær útbreiði rangar málvenjur með
þjóðinni í þessu sem öðru, ef ekki er
tekið í taumana áður en það er of
seint.
(Fratnliald á bls. 26.)
9