Fréttablaðið - 19.08.2009, Blaðsíða 10

10 19. ágúst 2009 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Á
síðustu tveimur áratugum síðustu aldar, einkum á árunum
1990-2000, var eitt mesta hagsældarskeið í sögu þjóðar-
innar. Gífurleg hagræðing varð í sjávarútvegi í kjölfar
kvótakerfisins og tækniþróunar. Samgöngufyrirtæki
landsmanna nutu trausts og stóðu yfirleitt fjárhagslega
sterk. Enginn efaðist um styrk íslensku bankanna og þeir gátu átt
viðskipti um allan heim. Tryggingafélög voru með öfluga bótasjóði og
voru eignaraðilar að traustum fyrirtækjum. Íslenskur iðnaður stóð
ágætlega og íslensk hátæknifyrirtæki vöktu athygli víða um heim. Við
nutum alls staðar virðingar fyrir snerpu og áreiðanleika í viðskiptum
og vorum í flokki þjóða með hæstu þjóðartekjur á mann. Hlutabréfa-
markaðurinn var í vexti og almenningur hafði trú á hlutabréfum sem
sparnaðarformi. Við vorum í góðum tengslum við nágrannaþjóðir
okkar og á góðri leið með að vera fyrirmyndarsamfélag.
Árið 2003-2004 komust til valda í íslensku atvinnulífi nýir (og gaml-
ir) víkingar sem boðuðu uppbrot atvinnulífsins, skuldsetningu og
útrás, þar sem engu var eirt. Áhættusæknir stjórnendur voru ráðnir í
stað þeirra sem boðuðu ráðdeild og rekstrarlega heilbrigð sjónarmið.
Markmiðið var að ná yfirráðum í stærstu fyrirtækjum landsins og
stokka þau upp án tillits til afleiðinganna. „Drekkum í dag, iðrumst
á morgun“ gætu hafa verið kjörorðin. En hafa menn iðrast?
Á aðeins fimm árum tókst nánast að koma íslensku þjóðinni í þrot.
Eyðileggingin er skelfileg. Sölusamtök í sjávarútvegi lentu sum í
miklum erfiðleikum. Sama gildir um stærsta flugfélag og skipafélag
landsmanna. Nokkur tryggingafélög voru dregin með í útrásina með
mikilli skuldsetningu. Mörg sjávarútvegsfyrirtæki urðu fórnarlömb
aukinna skulda. Í stað varfærinna sjónarmiða var fyrsta spurning
þeirra sem öllu réðu: „Hvað er hægt að skuldsetja fyrirtækið mikið?“.
Að lokum fór bankakerfið sjálft í þrot og flest öll fyrirtæki í landinu
eru nú í miklum erfiðleikum.
Fyrir þá sem bera ábyrgð á þessum óhæfuverkum og siðrofi er
mikilvægt að biðjast afsökunar til að geta búið hér á landi áfram í
sæmilegri sátt. Auðvitað liggur ekki alltaf í augum uppi hverjir bera
ábyrgð og verður hver og einn að gera það upp við sig. Það skiptir
máli að þeir sem fóru of geyst axli ábyrgð svo stór hluti forsvars-
manna í atvinnulífi og stjórnmálum sé ekki flokkaður sem saka-
menn. En lítið fer fyrir iðrun og enn kenna menn alheimskreppu og
hryðjuverkalögum um ástandið.
Það er mikið verk að ná aftur trausti erlendis, eins og nýleg könnun
hefur sýnt, þótt hún beri vitanlega merki umfangsmikillar neikvæðr-
ar umræðu sem stjórnvöld hafa lítið gert í að mæta. Nú þarf þjóðin
„annað skip og annað föruneyti“, eins og sagt er. Við þurfum nýja
þjóðarskútu, eða einfaldlega að draga þá gömlu á flot, sem getur komið
okkur aftur í góð tengsl við umheiminn. Við þurfum öll að leggjast
á árarnar í þeirri sjóferð. Róðurinn verður þungur en enginn vafi
leikur á að áfangastað verður náð.
Þjóðin þarf annað skip og annað föruneyti.
Óhæfuverk og
siðrof á heimavelli
ÞORKELL SIGURLAUGSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Svo virðist sem ýmsir velti því nú fyrir sér, svona í og með,
hvort einhver raunhæf rannsókn
fari fram á því hverjir kunni að
vera sökudólgar í „bankahruninu
svokallaða“ á Íslandi (svo notað sé
orðalag lögfræðinga), eða hvort
einungis sé verið að syngja þjóð-
inni hugljúfar vögguvísur um
rannsókn, meðan beðið sé eftir
tækifæri til að lýsa því yfir að
hvergi hafi fundist nein gögn um
að nokkurt saknæmt athæfi hafi
verið framið, enginn hafi í raun-
inni gert nokkurn skapaðan hlut af
sér nema Jón Jónsson verkamaður
sem tók sér lán til að kaupa flat-
skjá og gat ekki borgað það. Þetta
kemur væntanlega í ljós á sínum
tíma, en meðan beðið er eftir því
er kannske ekki úr vegi að velta
fyrir sér annars konar ábyrgð í
þessu máli, þeirri siðferðilegu
ábyrgð sem menn bera gagnvart
almenningi nú og gagnvart dóm-
stól sögunnar síðar meir og er mun
víðtækari en sú ábyrgð ein sem
getur útvegað mönnum örugga vist
bak við lás og slá.
Ef gengið er út frá því, sem
menn virðast yfirleitt hafa verið
sammála um frá því að bankar
fóru fyrst að velta fyrir einu ári,
að rætur kreppunnar liggi í þeirri
frjálshyggju sem hafði verið nán-
ast einráð á Vesturlöndum um
langt skeið, má segja að ábyrgðin
skiptist í þrennt, á henni séu þrjú
stig sem varða þrjá mismunandi
hópa manna. Þessi stig eru frá-
brugðin, en þau eiga öll sinn þátt
í kreppunni, ef eitthvert þeirra
hefði vantað hefði aldrei orðið nein
kreppa, neitt hrun.
Fyrsta stig ábyrgðarinnar liggur
hjá hugmyndasmiðum frjáls-
hyggjunnar, þeim sem settu fram
kenningarnar um „væðingarnar“,
einkavæðingu alls sem nöfnum
tjáir að nefna, frelsisvæðingu
sem stefndi að því að afnema
reglur og eftirlit og þar fram eftir
götunum, og boðuðu jafnframt
krossferð gegn því sem þeir köll-
uðu „forræðishyggju“, sem sé gegn
velferðarkerfinu sem þá var við
lýði. Þessir menn létu ekki við það
sitja að smíða kenningarnar heldur
tóku þeir sér fyrir hendur að reka
áróður fyrir þeim með aðstoð alls
kyns stofnana og þankatanka, en
ef engir aðrir hefðu komið til sög-
unnar hefðu þeir verið skaðlausir
með öllu, líkt og veirur sem eru
óvirkar. Þeir hefðu verið eins og
hverjir aðrir þeir rugludallar sem
stundum er hægt að rekast á í
hinum akademísku undirheimum,
ef vel er leitað.
Þá kom nefnilega til sögunnar
annað stig ábyrgðarinnar, en það
liggur hjá þeim stjórnmálamönn-
um sem beittu sér fyrir því að
hrinda kenningum hugmynda-
smiðanna í framkvæmd. Einir sér
hefðu þeir ekki fengið neinu áork-
að, hvað svo sem þeir hefðu viljað
gera; menn geta reynt að ímynda
sér hvað gerst hefði ef þeir hefðu
ætlað að einkavinavæða banka og
annað upp úr þurru í því andrúms-
lofti sem ríkti fyrir fáum áratug-
um og afnema um leið það aðhald
sem alls kyns lög og reglur veittu.
Til að geta fari út á þá braut þurftu
þeir kenningar frjálshyggjunnar
og linnulausan áróður kenninga-
smiðanna. Sú spurning sem stund-
um hefur verið á dagskrá við
slíkar aðstæður, sem sé hvort þeir
hafi ekki rangfært og afskræmt
kenningarnar um leið, hvort fram-
kvæmdin hafi ekki verið með allt
öðrum hætti en kenningasmiðirn-
ir vildu, er hér út í hött: ekki verð-
ur annað séð en stjórnmálamenn-
irnir hafi farið í einu og öllu eftir
kenningunum. En þeir bera sjálf-
ir ábyrgð á að hafa farið inn á þá
braut, enginn þvingaði þá til þess,
síst af öllu kenningasmiðirnir sem
höfðu ekkert bolmagn til slíks.
Þriðja stig ábyrgðarinnar liggur
svo hjá þeim bröskurum, hvort
sem menn vilja kalla þá ólígarka
eða mógúla, sem gengu á lagið í
„væðingunum“, þegar ekki voru
lengur nein „höft“, neitt aðhald,
létu greipar sópa um allt það
sem nú var ofurselt þeirra eigin
græðgi, og sólunduðu því að því er
virðist í fjármálafyllirí og flott-
ræfilshátt, ef þeir komu því þá
ekki undan í einhverja skattapar-
adísina. Þetta þriðja stig lá í hlut-
arins eðli: ef menn afnema lög sem
banna þjófnað er naumast tiltöku-
mál þótt einhverjir fari að stela. En
við það bættist annað: kenningarn-
ar hvöttu þá beinlínis til þess, þær
héldu því fram, þvert ofan í alla
skynsemi, að með því að skirrast
einskis við að mata sinn krók væru
þessir menn í rauninni að vinna
að almenningsheill. Því er alrangt
að halda því fram að „stefnan
hafi verið góð en mennirnir hafi
brugðist“.
Og þá vaknar sú spurning
hvort ekki hafi verið eitthvert
fjórða stig, stig þeirra manna sem
trúðu fagurgala frjálshyggjunn-
ar og fóru að taka lán á lán ofan,
kannske til þess eins að fjármagna
kaup á tryllitækjum með mann-
hæðarháum hjólum. En hún er af
öðru tagi. Reynsla Íslendinga sýnir
að frjálshyggjan gat verið nokkurs
konar vímugjafi eða ofskynjunar-
lyf, og ábyrgð manna sem eru á
valdi slíks er heimspekilegt vanda-
mál sem ég ætla ekki að ræða hér.
Ábyrgð
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Frálshyggjan og
hrunið
UMRÆÐAN
Þorleifur Gunnlaugsson
skrifar um Hitaveitu
Suðurnesja
Hið opinbera, jafnt ríki sem sveitarfélög, á í
miklum fjárhagsörðugleik-
um. Lausafjárstaðan er
slæm og það er freistandi að
selja almannafyrirtæki eða
hluta þeirra. Þekkt er erlendis að við aðstæður sem
þessar mæta „hákarlarnir“ með það í huga að eign-
ast almannafyrirtæki fyrir lítið fé. Í þessu felast
hættur sem vel gætu hamlað endurreisn Íslands.
Þegar Hafnarfjarðarbær og Grindavík neyttu
forkaupsréttar og keyptu um 16% hlut í Hitaveitu
Suðurnesja sem seldur var til Orkuveitu Reykjavík-
ur var það gert til þess að gæta almannahagsmuna.
Það sama átti við þegar OR bauð í 15% hlut Hafnar-
fjarðar. Verið var að verjast einkavæðingaráformum
þáverandi ríkisstjórna.
Samkeppniseftirlitið felldi síðan þann úrskurð
að Orkuveitan mætti ekki eiga meira en 10% í HS
orku því það tryggði frekar hagsmuni almennings
að fyrirtækið væri í einkaeigu en eigu almanna-
fyrirtækisins OR. Meirihluti OR ákvað þá að selja
allan hlutinn en hugmyndum um samfélagsleg
markmið var varpað fyrir róða.
Nú hefur Magma Energy gert tilboð sem rennur
út á fimmtudag. Í tilboðinu er gert ráð fyrir því að
OR kaupi hlut Hafnarfjarðar og þannig fái Magma
um 32% hlut í HS. Þessi viðskipti myndu kosta OR
um 1,3 milljarða króna í tap. Þar með væri HS orka
komið í einkaeigu Magma og Geysis Green Energy
en það fyrirtæki stendur á brauðfótum og alveg eins
líklegt að Magma næði góðum meirihluta eða jafnvel
fyrirtækinu öllu.
Því hefur verið haldið til haga að auðlindin á
Reykjanesi sé í almannaeigu samkvæmt lögum. Á
það hefur hins vegar verið bent að HS orka fær auð-
lindina leigða í 65 ár og sá samningur er framlengj-
anlegur í önnur 65 ár. Sé þetta rétt er fyrirtækið
búið að tryggja nýtingarrétt í allt að 130 ár á lágri
leigu. Þar með er orkufyrirtæki í einkaeigu orðið
allsráðandi á Reykjanesi langt fram á næstu öld.
Hvað verður þá næst?
Höfundur er borgarfulltrúi og situr í stjórn OR.
Einkavæðing Hitaveitu Suðurnesja
ÞORLEIFUR
GUNNLAUGSSON
Búin að gera fullt
Í gær voru liðnir 100 dagar frá því að
síðari ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðar-
dóttur tók við völdum. Ríkisstjórnin
stærir sig af því að á því tímabili hafi
42 af 48 málum á sérstakri aðgerða-
áætlun þegar verið afgreidd. Þetta
minnir óneitanlega á eins
árs afmæli ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokksins og
Samfylkingar, þegar Geir
H. Haarde og Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir lögðu
fyrst og fremst áherslu á
að 75 til níutíu prósent
mála á stefnuskrá
stjórnarinnar hefðu
verið afgreidd. Stundum
skiptir tölfræðin bara
engu máli.
Sparnaðarátak
Um sama leyti og ríkisstjórnin boðar
mikið sparnaðarátak, þar sem hver
króna skal spöruð, tilkynnir utanríkis-
ráðuneytið að utanríkisráðherrafund-
ur Norðurlanda og Eystrasaltsríkja,
sem verður haldinn hér á landi 21.
ágúst, fari fram í Bláa
lóninu. Nú er Bláa lónið
ekki ódýrasti sundstaður
Íslands. Væri ekki nær
að bjóða utanríkisráð-
herrunum í Sundhöllina
við Barónsstíg,
fyrir tífalt
lægra verð?
Fjarlægðin og fjöllin
Fyrir þremur árum kom út bókin
Landsbankinn 120 ára í ritstjórn
Eggerts Þórs Bernharðssonar. Í
bókinni er stiklað á stóru í sögu
bankans. Meðal annars er birt
tilvitnun í Ísafold frá því í júní árið
1900. Þar stendur: „Íslendingar
eru svo fámennir að nálega þekkir
hver annan. Er þjóðin því þrasgjörn
og tortryggin. Af mannfæðinni og
vanþroska landsmanna leiðir og
það að vér höfum ekki mörgum
mönnum á að skipa sem eru
jafn vel menntaðir, prúðir
og mikilhæfir menn eins og
bankastjórar í öðrum löndum.“
Síðan þá eru auðvitað liðin
mörg ár.
bergsteinn@frettabladid.is
Dæmi um það sem
tekið er fyrir í náminu:
Lita- og línufræði
Tónalgreining
Vaxtarbygging
Heitt og kalt rými
Stórt og lítið rými
Uppröðun hluta
Stílistun á:
Baðherbergi
Svefnherbergi
Barnaherbergi
Eldhúsi
Garðhýsi
Stofu
Og margt fleira.
The Academy of Colour and Style býður nú upp á nám í
innanhússtílistun. Farið er í helstu grunnþætti í lita- og
línufræði. Einnig er kennt að meta stíl út frá persónunni
sjálfri. Þá er hún greind út frá vaxtarbyggingu og
litgreiningu en þær upplýsingar segja mikið til um hvernig
einstaklingur vill hafa sitt nánasta umhverfi eins og liti og
stíl. Nemendur vinna svo verkefni í hverri viku og taka þá
fyrir stílistun á stofu, baðherbergi, barnaherbergi o.fl.
Gestafyrirlesarar koma í tíma og kynna fyrir nemendum
ýmis atriði sem koma þeim til góða.
Hver önn tekur þrjá mánuði. Kennsla fer fram í
Tækniskólanum einu sinni í viku frá 18-22.
UPPLÝSINGAR OG SKRÁNING Í SÍMA 533 5101
Anna F. Gunnarsdóttir
Stílisti
Helga Sigurbjarnadóttir
Innanhúsarkitekt
Þorsteinn Haraldsson
Byggingafræðingur
INNANHÚSSTÍLISTANÁM