Samvinnan - 01.01.1958, Blaðsíða 23

íið verulegu levti valdastétt Noregs og
skapar nýjan aðal. Sú framkvæmd var
meira en vafasöm fyrir Noreg. Birki-
beinar börðust oft vasklega til fjár, landa
og metorða, en þegur fyrstu ættliðir hins
nýja valdaflokks voru gengnir til hvíld-
ar, féll Noregur næstum mótstöðulaust
undir veldi Danakonungs. Þegar hinn
nýi aðall Sverris hafði misst foringjann,
var hinn andlegi, persónulegi þróttur
leiðtoga þjóðarinnar of litill til að vrrja
frelsi og sjálfstæði landsins. Síðan liðu
aldir þar til norska þjóðin hafði að nýju
eignazt þá forystumenn, sem voru færir
um að rétta við hag hennar og endur-
heimta frelsið.
Sverrir var svo ráðkænn maður, að
hann vildi ekki aðeins vinna konungs-
ríkið, heldur líka hafa um það glöggar
og skilmerkilegar sagnir. Hann var lærð-
ur maður og kunni góð skil á bókfræð-
um. íslendingar voru þá mest skáld og
rithöfundar í germönskum löndum.
Hirðskáld Islendinga höfðu um stund-
arsakir náð einskonar einkarétti á nor-
rænni ljóðagerð. Á Islandi voru nor-
rænar sögur sagðar á heimilum um allt
land. Síðar voru þessar sögur skrifaðar
á Islandi og geymdar þar, þar til Danir
fluttu handritin heim til sín í skjóli við
rétt hins sterka. Bókmenntasnilli Sverr-
is kom fram í því, að hann fékk íslenzk-
an rithöfund, Karl Jónsson ábóta frá
Þingeyrum, til að skrifa meginhluta
ófriðarsögunnar undir umsjón og stjórn
konungs. Enginn nema hann gat lýst
jafn vel þessum skæruhernaði. Enginn
annar þekkti eins vel liðsmenn og for-
ingja Birkibeina. Enginn nema hann
hafði tekið þátt í hinum endalausu
ferðalögum um landið, einstökum ferð-
um og mörgum sigrum. Enginn nema
Sverrir gat stilfært hinar snjöllu ræður
og kænu samtöl hans á ýmsum stigum
baráttunnar. Auk þess var Sverrir svo
mikill vitmaður og vel menntur, að
hann gerði þessa sjálfsævisögu ekki að
einhliða áróðursriti, heldur segir tiltölu-
lega hlutdrægnislaust frá helztu and-
stæðingum sínum. Hann birtir í-æður
Magnúsar Erlingssonar mótkonungs án
sýnilegrar beiskju. Þó var barizt um
mikil verðmæti: Lífið, völdin, auðinn og
frægðina.
I einni af ræðum sínum vék Sverrir að
því, hvaða skýringu andstæðingar hans
gæfu á velgengni hans. Þeir segja: ,,Sig-
ursæll er Sverrir, en það er því að þakka,
að hann hefur selt sál sína fjandanum.“
Fleiri spakmæli lét Sverrir falla um hina
hörðu dóma andstæðinga um hann og
verk hans. Hér er ekki staður eða stund
til að rekja þá mörgu þræði og bær
mörgu ástæður, sem til þess lágu, að
Sverrir varð sigursæll í keppni við valda-
stétt Noregs. En vafalaust má ekki í því
efni gera of lítið úr hinum frábæru gáf-
um hans og dirfskublandinni varfærni.
I baráttutækni Sverris gætir einnar ný-
lundu, sem á við um vinnubrögð flestra
manna, sem leggja stund á skapandi
mannfélagsbaráttu. Sverrir talaði við
liðsmenn sína, ef svo má segja, bæði í
tíma og ótíma. Hann var jafn snjall í
rökræðum og ræðuflutningi. Hann miðl-
aði sífeldlega til samherjanna miklu af
orku hugsjóna og viljafestu. Oft ræddi
hann við liðsmenn sína, hvort leggja
skyldi á tiltekinni stund og stað til or-
ustu við andstæðingana. Þessi vinnu-
brögð voru undir ýmsum kringumstæð-
um töluvert hættuspil, sjaldan fékk
hann hvatningu frá liðsmönnum sínum
til að Ieggja til orustu, þegar konungur
var því mótfallinn. Venjulega voru hug-
boð hans rétt. Stundum voru þeir ósigr-
ar, sem hann beið fyrir áeggjan liðs-
manna sinna eða studdist við eigin á-
kvörðun og sameiginlega ósk liðsmann-
anna. Stundum undirbjó hann sína
frægustu sigra með því að segja liðs-
mönnum frá draumum sínum og hug-
boði, sem hann taldi vera sér óbrigðult.
Saga Sverris sýnir, að hann beitti sam-
talsgáfu, ræðumennsku og áróðri til að
gera liðsmenn sína að djörfum og þraut-
seigum hetjum, undir umsjón hans og
forustu. Sverrir hefur áreiðanlega álitið
algerlega ókleift að gera sigursælan her
úr flóttaliði Birkibeina, nema með því
að miðla þeim af orku sinni og foringja-
hæfileikum með persónulegum kvnnum
og andlegu bræðralagi.
Hið andlega samband
við liðsaflann.
íslendingasögur Norðra eru nú til
gagns og gleði á þúsundum heimila. Eg
þykist vita, að hin nýja útgáfa Sverris-
sögu muni bætast við í bókaskápa sam-
vinnumanna um allt land. Ég vildi mæla
með, að hún yrði lesin með nokkurri at-
hygli, þó ekki eins og skemmtisaga. Ég
held að Sverrissaga geti orðið dýrmæt
eign á heimilum áhugasamra samvinnu-
manna, þar á meðal á heimilum allra
leiðtoga samvinnufélaganna. Nú gengur
mikil efnishyggjualda yfir landið og hún
nær Iíka til samvinnufélaganna. Margir
menn álíta, að samvinnufélögin hafi þá
eina þýðingu að tryggja félagsmönnum
arðvænlega sölu á íslenzkri framleiðslu
á erlendum markaði og innkaupa á dag-
legum nauðsynjum. En þetta er ekki
nema hálfur sannleikur. Andlega hliðin
er jafn nauðsynleg, og ef andleg starf-
semi í félögunum þornar og visnar, verða
þau lík hlutafélögum, þar sem vanda-
menn halda aðalfund í svefnherbergi
foreldra einu sinni á ári. Ilin sigursæla
aðferð Sverris er í því fólgin að standa
í andlegu sambandi við liðsaflann, sem
á að verða sigursæll her, er varanleg
fyrirmynd í samvinnufélögunum. Og
mér liggur við að vona, að Sverrissaga
geti orðið til þess að vekja áhuga leið-
toga kaupfélaga og samvinnufélaga fyr-
ir því andlega samneyti félagsmanna,
sem hefur frá upphafi verið og er enn
líftaug þessa félagsskapar.
Djarfir efnishyggjumenn hafa stund-
um látið þau orð falla opinberlega. að
þá væri aðalfundur í kaupfélagi eða
Sambandinu bezt ræktur, ef hann stæði
í eina klukkustund, skýrslur lesnar og
starfsmönnum félagsins þökkuð góð
staða með lófataki. Þar sem slík orð eru
framborin í alvöru, er andi hlutafélags-
ins í hásæti og gróði undangengins árs
sigurmerki. Ef Sverrir konungur hefði
viðhaft þvílík vinnubrögð í Noregi,
mundi hann fljótlega hafa verið festur
þar á gálga eða komizt einn á flótta
heim til Færeyja. íslenzkir samvinnu-
menn hafa fyrr og síðar notað fjölmörg
snilliráð til að láta hina andlegu starf-
semi félaganna vera jafn auðuga og
áhrifaríka eins og sjálf verzlunarverkin,
en samt er erfðasynd hlutafélagahyggj-
unnar alls staðar nálæg í samvinnufé-
lögunum.
Skilningur á hlutverkinu.
Eg hef alveg nýlega frétt um
skemmtilega vakningarstarfsemi í gömlu
og grónu kaupfélagi, sem Egill Thorar-
ensen á Selfossi hefur beitt til að auka
kynningu og gagnkvæman skilning í fé-
lagi sínu. Mér sýnist E. Th. hafa í þetta
sinn, eins og stundum endranær, kippt í
kyn til skáldsins á Möðruvöllum, sem
gætti vel embættisskyldunnar og notaði
einkennisbúninginn, þar sem það átti
við, en á gleðisamkomum fór hann úr
embættisbúningnum í borgaraklæði.
Andi bræðrahyggjunnar náði þá undir-
tökum á samkomunni. Nú á haustmán-
uðunum hefur E. Th. haft kvnningar-
samkomur á Selfossi 12 sinnum. Eftir
nýár mun hann bæta nokkrum við.
Kaupfélagshúsið á góðan fundarsal fyr-
ir 100 gesti, með aðstöðu til einfaldra
veitinga. E. Th. gæti kallað saman al-
mennan fund kaupfélagsmanna. Þeir
skipta mörgum hundruðum. Þar má
gefa skýrslur og þiggja lófatak, en fé-
lagsmaður, sem stundar bú sitt í dreif-
býli og vill bera fram spurningar um
SAMVINNAN 19