Samvinnan - 01.10.1964, Qupperneq 20

íslenzkir hestar áttu oft erfiða ævi áður fyrr, er þeir voru
aðalflutninga- og farartæki landsmanna. Nú er öldin önnur,
þegar fákarnir okkar lifa jafnvel í vellystingum sem lystidýr
þýzkra og svissneskra hestavina.
AGNAR TRYGGVASON
FRAMKV/€MDASTJÓRI:
Svipmyndir
úr íslenzkri
landbúnaöarsögu
að fornu og nýju
í fyrri grein var nokkuð
rakin hlutdeild landbúnað-
arins í lífsafkomu þjóðar-
innar frá því er land byggð-
ist á ofanverðri 9. öld og
fram til loka 19. aldar og
skal nú leitazt við að bregða
upp nokkurri mynd af þróun
þessara mála eins og við
horfði um og eftir aldamót-
in 1900. Fram til miðbiks 19.
aldar hafði ríkt hér á landi
svo til hreint bændaþjóðfé-
lag, enda lifðu þá 85% ís-
lendinga af landbúnaði, cn
7% af fiskveiðum. Á seinni
hluta 19. aldar eflist íslenzk-
ur sjávarútvegur til muna og
þjóðhátíðarárið 1874 voru til
58 þilskip á landinu og um
3200 opnir bátar. Úr því fór
þilskipum ört fjölgandi, en
bátum fækkar hlutfallslega.
Bæir voru fáir og smáir um
1850 og máttu heita danskir.
Verzlunin verður ekki frjáls
fyrir allar þjóðir fyrr en ár-
ið 1854 og danskir kaupmenn
hafa með höndum mest alla
verzlun á landinu. Jafnvel
íslendingar i bæjunum tala
oft dönsku sín á milli og
danskan er embættismanna-
málið og verður lítil breyting
á þessu fyrr en líður á seinni
helming aldarinnar. Lengi
framan af öldum var
Reykjavík venjuleg sveita-
og sjávarjörð, og verulegar
framfarir verða þar fyrst á
síðasta fjórðungi 19. aldar-
innar, eftir að hún varð
meginaðsetur landstjórnar
og skóla, og verzluninni tók
að vaxa fiskur um hrygg.
Aldamótaárið 1900 nam
fólksfjöldi á íslandi um
78.000 og áratug síðar um
85.000 manns. Þá, eða í
kringum 1910, er talið, að
landbúnað hafi stundað
rúmlega 40.000 manna. JVleð
stækkun og eflingu kaup-
staðanna hefst nýtt tímabil
í atvinnusögu þj óðarinnar,
útgerð, siglingar og iðnaður
allskonar fá byr undir báða
vængi og verður þessi þróun
atvinnumála til mikils
hnekkis og örðugleika fyrir
landbúnaðinn. Grasrækfin,
sem öll velmegun sveitafólks-
ins að heita má byggðist á,
var enn skammt á veg kom-
in, þó að margt væri gert
henni til framdráttar um og
eftir aldamótin 1900. Gadda-
vírsgirðingar ryðja sér mjög
til rúms og sléttun túna
eykst talsvert og stórvirkir
plógar á þeirra tíma mæli-
kvarða eru teknir í notkun
til þess að rista jörð undir
sléttur. Mýrar eru skornar
fram og áveitur gerðar víða
um land til mikils hagræðis
fyrir bændur. Búnaðarfélag
íslands og ýmis ræktunar-
sambönd um land allt beita
sér fyrir margvíslegum fram-
förum í búnaði og bænda-
skólarnir á Hvanneyri og
Hólum mennta unga menn
í búnaðarfræðum. Margir
leggja leið sína til Danmerk-
ur á landbúnaðar- og dýra-
læknaháskóla til að leita sér
frekari menntunar og
þroska. Garðrækt af ýmsu
tagi færist í aukana, sér í
lagi kartöflurækt, sem var
sérstaklega stunduð í sveit-
um austanfjalls. Ýmsar aðr-
ar matjurtir, svo sem rófur
og káltegundir auk blóma-
ræktar, náðu og töluveröri
útbreiðslu á þessum árum.
Tala býla á landinu nomur
um 6.500 á árinu 1915 og tún
eru talin vera 19,900 hektar-
ar að flatarmáli. Ræktun
túnanna er að vísu mjög
misjöfn, af þeim lélegustu
fást aðeins um 4 hestar af
dagsláttu, en af öðrum allt
upp í 30 hestar. Um þetta
bil er töðufengur bænda tal-
inn nema um 650 þúsund
hestum og um 1550 þúsund
hestum af útheyi. Fjáreign
landsmanna er þá sem næst
milljón á landinu, en sauð-
fjárræktin er talsvert mis-
munandi í hinum ýmsu
landshlutum. Flest fé að til-
tölu er þá í Þingeyjar- og
Múlasýslum, enda beitilönd
góð og víðlend þar upp af
dölum. Sauðamjólkin er þá
enn víða nýtt til smjör- og
skyrgerðar og á nokkrum
stöðum til ostagerðar. Ær-
nytin kemst yfir 60 potta,
þar sem mest var og fékkst
þá um kíló af smjöri úr 4—5
pottum mjólkur. Bændur
höfðu víða fastar kvíar auk
nátthaga. Færikvíar, sem
mjög voru algengar áður
fyrr, hafa hinsvegar lagzt
víðast hvar niður. Nautpen-
ings gætti ekki að neinu
verulegu ráði á fyrstu ára-
tugum 20. aldarinnar miðað
SÍÐARI GREIN
20 SAMVINNAN