Samvinnan - 01.10.1964, Page 25

Tónlistarsaga
Framhald af bls. 17.
Kr. hafi Aulosleikari nokkur,
Sakadas að nafni, leikið lag
sem túlka átti bardaga Appoll-
os við dreka — og er þetta elzta
dæmið um prógram- eða
hermitónlist sem vitað er um.
Með tilkomu þessarar sam-
keppnisstefnu í hljóðfæraleik
varð tónlistin æ flóknari og
fjölmargir fræðimenn og spek-
ingar litu á þetta sem uggvæn-
lega þróun. Merkilegan vitnis-
burð um skoðun Aristotelesar
á þessu máli er að finna í rit-
verki hans Stjórnmál, en þar
varar hann uppfræðendur við
að leggja áherzlu á hljóðfæra-
leikni og sýndarmennsku í
hinni almennu tónlistar-
fræðslu: „Hinu sanna takmarki
mun tónlistarnemandinn ná, ef
hann staðnæmist steinsnar frá
þeirri list sem iðkuð er við
hljóðfærasamkeppnir, og leit-
ast ekki við að öðlast þá undra-
tækni sem þar er í tízku. Lát-
um hinn unga nemanda æfa
þá tónlist sem við höfum fyrir-
skipað, en aðeins þar til hann
skynjar fegurðina í hinu göf-
uga lagi og hljómfalli, og
kennum honum að einblína
ekki á þá þætti tónlistarinnar
sem sérhver þræll, ungbam,
eða jafnvel sumar skepnur
hafa yndi af.“
Einhverntíma eftir klassíska
tímabil Grikkjanna (u. þ. b.
450—325 f. Kr.) kom upp öflug
andspyrnuhreyfing gegn hinni
flóknu hljóðfæratónlist og lagt
var kapp á að endurvekja hina
gömlu hefð og hennar tæra
einfaldleik, og þar sem okkar
elztu grísku lagstúfar eru frá
fjórðu öld fyrir Krist, þá höfum
við alls enga hugmynd um
hvernig hin forna og flókna
hljóðfæratónlist hefur látið í
eyrum. Þó við vitum ekki mik-
ið um forn-gríska tónlist eða
sögu hennar, þá þykir það aug-
ljóst í dag, hvað tvö grund-
vallaratriði snertir, að hún
hefur verið eins og tónlist
frumkirkjunnar. í fyrsta lagi
var hún mestmegnis einrödd-
uð; sönn margröddun virðist
ekki hafa komið fram fyrr cn á
8. öld e. Kr. Einhver vitneskja
mun vera til um tvíradda tón-
list í Grikklandi, en það fyrir-
brigði verður að skoðast sem
sjaldgæf undantekning og hef-
ur áreiðanlega ekki verið kerf-
isbundið á nokkurn hátt. Á
tímabili stórra hljómsveita og
kóra munu hinir ýmsu hljóð-
færaleikarar hafa skreytt við-
komandi laglínur. Þessi iðkun
skapar fyrirbrigði sem á fræði-
máli er nefnt Heterophony og
er það einkennandi fyrir mikið
af austrænni tónlist (kín-
verskri, indverskri, japanskri).
Hvorki Heterophony, né sú tví-
röddun sem á sér stað þegar
ósamkynja raddir syngja í átt-
undum, telst til margröddunar.
í öðru lagi mun hin gríska tón-
list að öllu jöfnu hafa verið
tengd texta eða dansi eða
hvorutveggja; lag og hljómfall
var sprottið af eðli og hrynj-
andi ljóðsins, og tónlist trúar-
iðkana, harmleikjanna og sam-
keppnanna var flutt af söng-
fólki, sem með ákveðnum
hreyfingum og danssporum
undirstrikaði eðli þess efnis
sem flutt var. Þegar við segj-
um að tónlist frumkristninnar
og hin gríska hafi verið mjög
lík, þar sem hvorutveggja var
einraddað og óaðskiljanlegt frá
texta, þá þýðir það ekki að
tónlist kirkjunnar sé bein þró-
un frá þeirri grísku. Vafalaust
var eitthvað sameiginlegt; hvað
og hve mikið það hefur verið,
er ennþá ósannað mál og verð-
ur það líklega um alla eilífð,
þökk sé kirkjunni.
Það var tónfræði Grikkjanna
fremur en tónlistariðkun
þeirra, sem varanleg áhrif
hafði á tónsköpun mið-
aldanna og við höfum allmikla
þekkingu á tónfræði þeirra og
hugmyndum varðandi fyrir-
brigðið, en eins og áður hefur
verið sagt höfum við sorglega
lítið af hinni raunverulegu tón-
list þeirra.
Theoríur Grikkja varðandi
tónlist voru tvennskonar: 1)
kenningar um eðli tónlistar,
stöðu hennar í alheiminum,
hinn dularfulla kraft hennar
og rétta notkun í mannlegu
þjóðfélagi. 2) kerfisbundnar
eðlisfræðilegar útskýringar á
efnivið tónsmíða. Heimspeki-
legar og vísindalegar hugmynd-
ir og kenningar Forn-Grikkja