Samvinnan - 01.12.1986, Page 22

'ásm,
AF SÍÐUM SAMVINNUNNAR
1951
Þjóðfundurinn
og aðdragandi hans
EFTIR BENEDIKT GRÖNDAL
Svo er sagt, að þjóðir, sem eru á barmi hungurs-
neyðar, geri sjaldan miklar kröfur á sviði stjórn-
mála. Þeim er ærið nóg að berjast fyrir brauði sínu,
og það er ekki fyrr en sæmilega er séð fyrir því, sem í ask-
ana verður látið, að óskir og vonir um frelsi og mannrétt-
indi vakna að marki. Þegar maðurinn hefur fengið nóg til
að vilja meira, vakna fyrst þær tilfinningar í brjósti hans,
að mannlífið geti verið og eigi að vera meira en brauð-
stritið eitt.
Það mun ekki fjarri sanni, að skýringin á margra alda
deyfð og dvala íslenzku þjóðarinnar sé eitthvað á þessa
sömu lund. Að vísu mótmæltu menn misrétti, kvörtuðu
undan verzlunaráþján og héldu vakandi minningunni
um forna frægð og frelsi. En það var ekki fyrr en undir
miðja nítjándu öld, að frelsisbarátta þjóðarinnar varð að
almennri hreyfingu og þorri landsmanna tók að fylgjast
með viðburðum og fylkja sér að baki þeim mönnum,
sem forustu höfðu í landsmálum. En einmitt á þessu
tímabili hafði afkoma landsmanna batnað verulega og
áratuginn 1840-50 var góðæri í landinu.
• Vakning um alla Evrópu
Það hafði þegar rofað nokkuð til á stjórnmálahimninum,
er íslendingar fengu hið mikla tækifæri. Margir ágætis-
menn höfðu undirbúið jarðveginn með því að mæla fyrir
nýjum hugsjónum í bundnu máli og óbundnu. Jón Sig-
urðsson hafði um hríð með bréfum og blaðagreinum
reynt að vekja menn af svefni aldanna. Alþingi hafði
verið endurreist 1845 og hafði vakið umhugsun og áhuga
í landinu, enda þótt störf þess hefðu enn ekki verið
veigamikil. En þrátt fyrir allt þetta vantaði enn herzlu-
mun til að gera íslendingum ljóst, hvernig þeir ættu að
haga sjálfstæðisbaráttu sinni og hvers þeir ættu að
krefjast. Enn bar mikið á ótta við að ganga í berhögg við
Dani og enn voru ókomnir þeir viðburðir, er vakið gætu
alla þjóðina og fengið hana til að rísa upp og veita for-
ustumönnum sínum þann stuðning, sem þeir þurftu.
Þetta skildi Jón Sigurðsson manna bezt og því var hann
við því búinn að nota þá viðburði, sem gerðust 1848 og
næstu ár á eftir til þess að stappa stálinu í landsmenn,
22
sýna þeim, hvernig farsælast mundi að halda á sjálf-
stæðismálinu og sannfæra þá um, að þá baráttu yrði
þjóðin að heyja til fulls sigurs.
Áratuginn 1840-50 var mikil vakning um alla Evrópu.
Iðnbyltingin var tekin að setja svip sinn á álfuna, borgir