Samvinnan - 01.12.1986, Side 28

1960
AF SÍÐUM SAMVINNUNNAR
Hátíðir á hausti
EFTIR SÉRA GUÐMUND SVEINSSON
Hver árstíð vekur sérstakar hugsanir og kenndir..
Til þessa hafa mennirnir fundið frá upphafi.
Með vori streymir fögnuður og birta í sál. Með
vetri kvíði og myrkur. Venjur ýmsar og siðir bera vitni
þessum mismunandi hugrenningum og kenndum. Þann-
ig hafa menn um aldaraðir haldið lífshátíðir á vori, fagn-
að vormerkjunum, sem boðuðu sigur gróðraraflanna.
Fjarskyldar og ólíkar þjóðir eignuðust sameiginlegan arf
í lífshátíðunum, þótt hátíðahaldið sjálft kynni að vera
frábrugðið eftir hugsunarhætti og menningu.*
Haustið og veturinn hafa á sama hátt skilið eftir spor í
siðum og venjum. Það hefur dregið að aðrar hugmyndir,
sem mótað hafa og skapað. Það er ætlun þessarar greinar
að dvelja nokkuð við haust- og vetrarhugmyndir manna
og lýsa nokkrum siðum sem mannanna börn hafa í alda-
slag haft í heiðri og fjalla um þau þáttaskil, sem verða í
lífinu við komu hausts og vetrar.
Tvennt er greinilegast einkenni á viðbrögðum manna
er hallar að hausti og vetri: Annað er tengt uppskeru
haustsins, en þá kemur í ljós arður af vinnu sumarsins,
forði vetrarins verður til. Hitt er tengt áhrifum myrkurs
og kulda, hugmyndin að öfl óskapnaðarins losni úr læð-
ingi á einhvern hátt og þurfi, að hefta framrás þeirra svo
óheill verði forðað. Um þessa tvo ása snýst hugmynda-
rásin og safnar um sig hóp fylgihugsana. í stuttri grein
verður aðeins hægt að drepa á fátt eitt, sem máli skiptir
í hinu mikla kerfi, sem mannshugurinn hefur skipað hin-
um fjölmörgu afbrigðum hugmynda sinna og kennda.
0 Uppskeran
Uppskeruhugmyndir eru margar eins og að líkum lætur
svo margvísleg og margbreytileg sem uppskeran er.
Væru þær hugmyndir allar efni í mörg erindi. Hér mun
aðeins á eina hugmynd drepið og reynt að gera henni
nokkur skil.
Kornrækt er gamall atvinnuvegur. Þó er hún fyrst
komin fram eftir að þjóðirnar hafa öðlast fasta búsetu og
að baki eru tvö merk tímaskeið í þróunarsögu manns,
tími veiðimennskunnar fyrst og tími hjarðmennskunnar
síðar**. Sennilegt þykir að konan hafi á undan karl-
manninum komizt til skilnings á gildi kornræktar. Hún
hafi fyrst dregið jarðarávöxtinn sem björg í bú og hugað
að ræktun nytjagróðurs. Síðan hafi slík ræktun orðið
fastur liður í starfi fjölskyldunnar og gert afkomuna
öruggari.
0 Uppskerubarn - brúður - gömul kona
Kornið bjó yfir lífi. Það gaf næringu og styrk. Þetta vakti
hugmyndina um kornið sem gefandi móður. Kornakur-
inn allur varð í huga mannsins lifandi vera, kornmóðirin.
Þegar að því kom að skerða þetta líf við uppskeruna,
þurfti aðgát og umhugsun. Áhuginn beindist einkum og
sér í lagi að síðasta knippinu, sem skorið var, lokaþætti
uppskeruverksins. Það var ekki sama hvernig þá væri að
unnið. Hér var verið að slíta líftaug gróðurbreiðunnar.
Margar hugsanir sóttu að. Ein og kannski elzt var hug-
28