Samvinnan - 01.12.1986, Blaðsíða 56

Gunnar Karlsson og
Sveinn Skorri Höskuldsson
svara grein
Andrésar Kristjánssonar
í síðasta hefti
Andrci Smáleg áhcndíng
KtÍNtjánvan tíi Gunnars KarKsnnar
og Svcins Skotra Höskulthsonar
aö bs-iðni og tilclni
Naf'n og smnvinmimvnstui Kaup-
félags Dingevinga í öndverðu
Sveinn Skorri Höskuldsson:
Að búa til og fínna upp
Enn um orðið og nafnið kaupfélag
í tilefni af ábendingu Andrésar Kristjánssonar
síðasta hefti Samvinnunnar skrifar
I Andrés Kristjánsson grein í tilefni
af ritdómi Gunnars Karlssonar um
Aldarsögu Kaupfélags Þingeyinga í 2.
hefti Samvinnunnar 1983 og grein
minni „Hver bjó til orðið kaupfélag?“
í 5.-6. hefti Samvinmumar 1985.
Annað aðal-efnisatriði greinar
Andrésar snýr að grein minni ogfjallar
um nafngift Kaupfélags Þingeyinga.
Hann bendir réttilega á þá ónákvæmni
mína að segja að frumkvöðlar félags-
ins, Benedikt á Auðnum og Sigurður í
Ystafelli, hafi síðar haldið því fram að
stofnendur félagsins hefðu „fundið
upp“ eða „búið til“ orðið kaupfélag.
Þeir hafi einungis talað um nafnið og
sé sitt hvað orð og nafn.
Fyrir þessa ábendingu er ég Andrési
þakklátur og stendur orðalag mitt til
leiðréttingar og bóta ef ég skrifa frekar
um efnið.
Andrés vitnar máli sínu til stuðnings
í samtöl sín við Benedikt á Auðnum á
árunum 1931-38 og segir: „Ég heyrði
hann ræða um nafn K. Þ. við mig og
aðra, og mér finnst það fjarstæða að
56
ætla að hann hafi nokkru sinni átt við
orðið kaupfélag þegar hann eignaði
sér og öðrum frumherjum K. Þ. nafn
félagsins.“
Gegn þessu hef ég ekki haldbær rök,
en vil einungis segja að mér finnst það
orðalag Benedikts og Sigurðar dálítið
villandi að tala um að „búa til“ og
„finna upp“ nafnið Kaupfélag, ef þeim
var umhugað um að lesendum sínum
yrði ljóst að frumherjar félagsins
völdu orð sem þegar var til og notað,
er þeir gáfu Kaupfélagi Þingeyinga
nafn. í minni máltilfinningu hafa orðin
að „búa til“ og „finna upp“ í sér fólgna
svo mikla nýjung eða nýsmíði að ég
skildi þá svo að þeir teldu stofnend-
urna hafa skapað nýyrði. Ef þeim
hefði verið hugleikið að gera lesend-
um ljóst að um eldra orð var að ræða
hefðu þeir getað notað orðalag eins og
að „finna nafn“, „gefa nafn“, „velja
nafn“ o. fl.
Ég er svo sem ekki heldur einn um
að hafa ratað í þessa villu. Menn, sem
við gætum kallað næstu kynslóð þing-
eyskra félagsmálafrömuða á eftir
stofnendum Kaupfélagsins, voru strax
teknir að leggja þennan skilning í
nafngiftina að beinlínis hefði verið um
sköpun nýyrðis að ræða. Jónas Jóns-
son segir í grein sinni, „Eftir 50 ár“, í
Samvinnunni, mars 1952, 5. bls., er
hann hefur rætt um stofnfund félags-
ins: „Þá var kaupfélag ekki aðeins nýj-
ung í íslenskri félagsmálastarfsemi,
heldur líka nýyrði í íslensku máli.“
Eftir öll þessi skrif okkar Andrésar
má þó lesendum Samvinnunnar vera
sitthvað ljósara um tilurð og notkun
orðsins og nafnsins kaupfélag, og
meðan ekki koma fram ný málsgögn
get ég verið honum öldungis sammála
um eftirfarandi niðurstöðu: „Það sem
Benedikt á Auðnum, Benedikt í Múla
og aðrir frumherjar K.Þ. gerðu, er
þeir gáfu félagi sínu nafn, var að finna
laggott orð (--) fá því stað í nafni K.
Þ. Um leið afmörkuðu þeir því nýja
merkingu, ákveðinn geira hringsins,
hlutverk pöntunar- eða vörumiðlunar-
félaga af samvinnugerð.“ +