Fréttablaðið - 14.09.2009, Blaðsíða 12
12 14. september 2009 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Ég vorkenni fréttamönnum erlendra frétta þessa mánuð-
ina. Þetta er svo sem ekki mikils-
virt stétt, einhvers staðar á milli
lögmanna og fjármálaráðgjafa.
Ekki svo að skilja að viðfangsefn-
in séu ekki til fyrir þessa stétt
manna sem ásamt álitsgjöfum og
fræðimönnum hafa tekjur sínar
af hörmungum heimsins. Góðar
erlendar fréttir eru fágætar þótt
þeim sé fagnað jafn mikið af
þeim sem skrifa þær og okkur
hinum sem lesa þær. Það er hins
vegar ekki æsandi að bíða eftir
stefnu Obama í bankamálum, né
húsnæðisstefnu Suður-Afríku.
Stóru málin eru stóru málin og
þola illa smæð. Það er eins og
þau verði kúnstugri um leið og
þau eru minnkuð. Svona einhvers
konar Heljarslóðarorrusta.
Stærri og minni vandamál
Það er líklega stærsti árangur
Baracks Obama í embætti að
sópa stórmálunum undir tepp-
ið og beina sjónum manna að
þeim minni. Það merkilegasta
við þetta er að ekkert stóru mál-
anna er leyst eða jafnvel nálægt
því að vera leyst. Sambandið
við Rússland virðist þægilegra,
en um leið dragast Bandaríkin
sífellt meira inn í innanlands-
pólitík í Rússlandi og enn frekar
gegn vilja sínum inn í stjórnmál
landanna í kring. Risaveldi á
sér ekki landamæri og fyrir því
finna Bandaríkin nú. Sambandið
við Kínverja virðist traustara en
áður, en um leið er Bandaríkja-
forseti með óleysanleg viðfangs-
efni sem snúa að Kína. Samband-
ið við Suður-Ameríku virðist
betra en áður, en samt er það
fjarlægara en nokkru sinni fyrr,
og þörf er á algjöru endurmati af
hálfu Bandríkjanna. Bandaríkin
hafa eignast harðan keppinaut í
Afríku þar sem kínversk fyrir-
tæki fjárfesta óðum. Sambandið
við Íran virðist vera að gróa
en kosningasvindl og ný kyn-
slóð ungs fólks er með kröfur á
hendur stjórnvöldum sem Banda-
ríkin geta hvorki staðið með eða
á móti, það fylkir sér um and-
stöðuna sem Bandaríkin eru
tengd sögulegum sem nýlegum
böndum.
Flóknari valdabarátta
Kína er nú þegar stærsti við-
skiptaaðili Bandaríkjanna og
stærsti lánveitandi þeirra. Ef
Bandaríkjamenn geta litið fram-
hjá einhverju ríki þá er það ekki
Kína. Um leið dregst Kína inn í æ
flóknari valdabaráttu og vígbún-
aðarkapphlaup sem nær allt frá
Ísrael til Kína. Bandaríkin eru
að sogast inn í síflóknari valda-
baráttu innan Rússlands og milli
Rússlands og nágranna þess. Það
sama á við um valdabaráttuna
milli Pakistan og Indlands, bæði
Kínverjar og Bandaríkjamenn
hafa dregist inn í hana. Engu að
síður lifum við í heimi sem sýn-
ist friðsælli en nokkru sinni á
síðari árum. Breytingar virðast
til batnaðar. Annað mesta efna-
hagsveldi heimsins hefur kosið
sér nýja stefnu sem mun færa það
nær vestrænum viðskiptaháttum.
Hagvöxtur er meiri í Afríku en
í áratugi. Efnahagslíf í Suður-
Ameríku er um margt blómlegra.
Heimskreppan virðist ætla að
fara mildum höndum um flesta.
En lítum bakvið tjöldin. Í uppsigl-
ingu er vígbúnaðarkapphlaup í
stórum hluta Asíu.
Bandaríkin hafa með svo
flóknum hætti blandast í deilur
íslamskra ríkja að þau koma sér
ekki út úr þeim hvort sem þau
vilja eða ekki. Og Rússland er
herveldi á brauðfótum. Þrjú ríki
vilja aðskilnað frá Kína. Stór
hluti íbúa Afríku má búa við að
nauðganir og morð séu daglegt
brauð.
Þrátt fyrir Obama heldur
bilið milli heimsálfa áfram að
breikka. Hver sá sem heimsækir
Suður-Ameríku finnur sig á ann-
arri plánetu en Norður-Ameríku.
Erfitt er að sjá fyrir sér mikil-
væg milliríkjamál í framtíðinni
án þess að eyðilegging umhverf-
isins komi þar við sögu. Sífellt
aukin samskipti þjóða á milli
eiga ekki stofnanakerfi til þess
að rísa undir hlutverki sínu.
Afrek Obama til þessa hefur
verið að koma stórum málum
undir mottuna. Þar verða þau
ekki lengi.
UMRÆÐAN
Hjalti Nielsen skrifar um sykurskatt
og opinbera neyslustýringu
Sykurskatturinn svonefndi hefur vakið upp ýmsar spurningar um eðli
og tilgang opinberrar neyslustýring-
ar. Í vor sem leið gáfu stjórnvöld fyr-
irheit um að þessum nýja skatti væri
ekki einungis ætlað að mæta þeim gríð-
arlega fjárhagsvanda sem ríkissjóður
stæði frammi fyrir, heldur yrði honum
einnig beint gegn þeim lýðheilsuvanda
sem rekja mætti til ofneyslu sykurs. Skilaboð-
in um réttlætanlega neyslustýringu fyrir bættri
lýðheilsu voru skýr.
Neyslustýringu fylgir óhjákvæmilega mismun-
un í einhverri mynd. Taumur tiltekinna fyrir-
tækja, framleiðslugreina eða neytendahópa er
dreginn á kostnað annarra. Með afnámi gamla
vörugjaldakerfisins fyrir hálfu öðru ári náðist
breið samstaða um að ekki væri verjandi að
tekjuöflun ríkissjóðs ýtti beinlínis undir slíka
mismunun, nema skýrir almannahagsmunir
væru í húfi.
Það kom því verulega á óvart að stjórnvöld
tækju óbreytt upp löngu úrelt vörugjaldakerfi
við framkvæmd sykurskattsins. Vörugjöld eru
innheimt eftir tollskrárnúmerum og
falla illa að þeim almenna grunni sem
sykurskatturinn styðst við. Gjaldið
tekur því ekki mið af sykurinnihaldi
heldur tollflokki og leggst til dæmis
jafnt á sykrað gos sem kolsýrt vatn. Þá
eru sykraðar mjólkurvörur undanskild-
ar, sem hlýtur að teljast nýtt met með
hliðsjón af lýðheilsulegum markmiðum
skattsins.
Ljóst er að ekki verður undan aukn-
um opinberum álögum vikist nú í kjöl-
far hrunsins. Að sama skapi má vera
jafn ljóst að sjaldan eða aldrei hefur
verið brýnna að stjórnvöld vandi afar vel til slíkra
verka. Sykurskatturinn umræddi setur fjölda
starfa í innlendri framleiðslu í uppnám og vegur
enn frekar en orðið er að kaupmætti almennings.
Þessi nýi matarskattur getur því hæglega snú-
ist upp í andhverfu sína með auknu atvinnuleysi,
neyslusamdrætti og enn verri afkomu ríkissjóðs,
án þess að yfirlýstum lýðheilsumarkmiðum sé
þjónað að neinu sýnilegu marki. Opinber neyslu-
stýring getur átt fullan rétt á sér, en því aðeins
að þeim árangri sé náð sem að er stefnt með
gagnsæjum og þjóðhagslega hagkvæmum hætti.
Höfundur er framkvæmdastjóri
kexverksmiðjunnar Fróns.
Opinber neyslustýring til góðs eða ills?
HJALTI NIELSEN
Upplýsingar í síma 821 9980
german.cranes@gmail.com
BYGGINGAKRANAR
VALTARAR
TRAKTORSGRÖFUR
Liebherr 71K, 63K, 42K, 22HM og 13HM byggingakrana.
JCB, Fermec, Komatsu og CAT traktorsgröfur.
NÝTT OG NOTAÐ!
Bomag, Dynapac og Hamm valtara.
Stærstu málin
Alþjóðastjórnmál
JÓN ORMUR HALLDÓRSSON
Í DAG |
Bandaríkin hafa með svo
flóknum hætti blandast í
deilur íslamskra ríkja að þau
koma sér ekki út úr þeim hvort
sem þau vilja eða ekki.
Vel heppnuð smölun?
Rúmlega hundrað manns sóttu
umtalaðan landsfund Borgarahreyf-
ingarinnar sem haldinn var á laugar-
daginn. Erfitt er að ímynda sér annað
en að framámenn flestra
annarra stjórnmálasam-
taka landsins hefðu litið
á slíka mætingu sem
stórslys, sér í lagi þegar
tekið er tillit til þess að
ríflega 13.000 kjósendur
greiddu hreyfing-
unni atkvæði sitt
í alþingiskosn-
ingunum í vor.
Á fundinum
voru samþykkt
lög fyrir Borg-
arahreyfinguna, samkvæmt tillögu frá
tólf frambjóðendum til stjórnar, sem
eru þremenningunum í þinghópn-
um lítt að skapi. Í kvöldfréttum RÚV
kvartaði Margrét Tryggvadóttir, þing-
maður hreyfingarinnar, sáran yfir því
að stuðningsmenn tillögunnar hefðu
smalað fólki á fundinn til að tryggja
hinum nýju lögum braut-
argengi í kosningunni.
Vert er að velta fyrir
sér hve fáir fundar-
gestir hefðu verið
við „eðlilegar“
aðstæður, hefði
meint smölun
ekki komið til.
Reply to all
Við sama tilefni minntist Margrét
Tryggvadóttir á að hún og félagar
hennar í þinghópi Borgarahreyfingar
hefðu ekki beitt smölun á lands-
fundinn. Gárungarnir vilja meina að
það hafi verið skynsamleg ákvörðun
hjá Margréti, því slíkt hefði kallað á
að hún sendi út fjölpóst. Kunnáttu-
leysi á tölvupóstforrit hafi nú þegar
orðið tilefni til nægra deilna innan
hreyfingarinnar, eins og Margrét og
Þráinn Bertelsson kannist manna
best við. kjartan@frettabladid.is
S
tutt saga Borgarahreyfingarinnar er sorgarsaga. Tilraun
hennar til að bæta stjórnmálin mistókst gjörsamlega.
Í framhaldi af landsfundi á laugardag íhuga þingmenn
hreyfingarinnar að segja skilið við hana. Þeir segjast
ætla að taka sér þann tíma sem þeir þurfa til að ákveða
sig í þeim efnum. Þeir hljóta samt að vita að þeir geta ekki tekið
sér langan tíma til þess verks. Birgitta Jónsdóttir, Margrét
Tryggvadóttir og Þór Saari verða að ákveða sem fyrst hvort þau
ætli að vera þingmenn Borgarahreyfingarinnar eða ekki.
Innan við fimm mánuðir eru síðan kosið var til Alþingis og
eitthvað aðeins lengra síðan Borgarahreyfingin varð til. Hún
spratt upp úr ástandinu sem hér ríkti í kjölfar hrunsins og gaf
sig út fyrir að vera andstæða gömlu flokkanna og hugmyndafræði
þeirra. Boðið var fram undir vígorðinu Þjóðin á þing. Árangur-
inn í kosningum var góður; meira en þrettán þúsund atkvæði og
fjórir menn á þing.
Ólíklegt er að stjórnmálaflokki hafi áður tekist að eyða sjálfum
sér á jafn skömmum tíma og Borgarahreyfingunni nú. Þetta er
nefnilega búið spil. Engu breytir þó að þingmennirnir þrír kjósi
að vera áfram í flokknum. Það eitt að þeir íhugi að yfirgefa hann
gerir það að verkum að sem pólitískt afl hefur Borgarahreyfingin
ekkert vægi umfram aðgang að ræðustól Alþingis og atkvæðin
sín þrjú.
Og hvers vegna er þetta sorgarsaga?
Jú, vegna þess að stjórnmálunum veitti ekki af því endurnýjaða
hugarfari sem Borgarahreyfingin boðaði.
Það er ekki lögmál að pólitíkin eigi að vera stöðnuð og á köflum
óskaplega vitlaus. Það er engin sérstök ástæða fyrir því að í pólit-
ík tíðkist vinnubrögð sem ekki eru talin boðleg annars staðar.
Atvinnustjórnmálaflokkarnir breyta þessu ekki. Það sýnir
sagan. Hástemmdar yfirlýsingar í stjórnarandstöðu reynast
jafnan innistæðulausar þegar menn eru komnir í stjórn. Man
fólk ekki eftir öllum ræðunum sem þingmenn Samfylkingarinnar
og VG fluttu í stjórnartíð Sjálfstæðisflokksins og Framsóknar-
flokksins um samráðsleysið, mannaráðningarnar, hrokann og
ólýðræðislegu vinnubrögðin? Nú er þessu öfugt farið. Þingmenn
síðarnefndu flokkanna syngja sama sönginn en Samfylkingin og
VG yppta bara öxlum.
Álit landsmanna á Alþingi er almennt lítið og traust þeirra á
stofnuninni í lágmarki. Aðeins Seðlabankinn, Fjármálaeftirlitið
og bankakerfið mældust með minna traust en Alþingi síðast þegar
Capacent spurði. Þó að þingmenn segist hafa af þessu áhyggjur
aðhafast þeir fátt til að bæta úr. Það virðist heldur á hinn veginn.
Þeir hljóta þó að skilja að traustið ræðst aðeins af framkomu og
framgöngu þeirra sjálfra.
Þó að tilraun fólksins sem stóð að Borgarahreyfingunni til að
innleiða ný vinnubrögð og nýja siði í stjórnmálum hafi mistekist
er óþarfi að slá af allar væntingar um að slíkt kunni að gerast í
framtíðinni. Vonir um að það verði á þessu kjörtímabili eru hins
vegar óþarfar.
Tilraun Borgarahreyfingarinnar mistókst.
Þetta lagast
kannski seinna
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON SKRIFAR
Þr