Stúdentablaðið - 17.04.1980, Blaðsíða 14

Stúdentablaðið
Harka
í kj arabaráttu
norskra
námsmanna
Kjarabarátta námsmanna er ekki neitt sérislenskt fyrir-
brigði. Raunar má segja að þróun i menntamálum á isiandi
þ.á.m. varðandi námsaðstoð og aðbúnað námsmanna eigi
sér margar rætur og fyrirmyndir hjá nágrannaþjóðunum.
Nefna má sem tvö ólik dæmi hérum, t.a.m. B.S. nám i verk-
fræði sem tekið var upp i kjölfar breytinga á tækniháskóium á
Norðurlöndum og lög um námslán og námsstyrki, sem sett voru
1967 áttu sér margar forsendur i námsaðstoð hjá nágrannaþjóð-
unum.
Auðvitað eru mörg sérislensk einkenni i þessum málum sem
öðrum en þörf islenska auðmagnsins fyrir sérmenntað vinnu-
afl og kreppuboðar á tslandi hafa mörg og sterk tengsl við
umheiminn.
Það er margt að gerast i þróun menntamála og kjaramálum
námsmanna hjá nágrannaþjóðunum, sem ætti að vera áhuga-'
vekjandi, lærdómsrikt og jafnvel praktiskt fyrir islenska náms-
menn að kynna sér.
t þessari grein vil ég lýsa atburðum, sem hafa átt sér stað i
Noregi nú síðustu mánuðina, en byrja á að lýsa lauslega forsög-
unni, einkum i Bergen, þar sem ég hef stundað nám frá hausti
1977.
Norska velferðarrikið i
kreppu.
Þrátt fyrir mikla olíuvinnslu i NorBur-
sjó, mikla og háþróaöa tækniþekkingu og
öll rökrétt skilyröi til aö lifa viö sæmilega
gott efnahagsöryggi er norskri alþýöu nú
boöaö aö efnahagsöröuleikar steöji aö
þjóöinni.þaösé hætta á atvinnuleysi og aö
fólk þurfi aö sætta sig viö ráðstafanir sem
rýra kjör þess. Kreppa auðvaldsheimsins
ber nú aö dyrum hjá norrænu vel-
feröartikjunum og viö þaö kemur raun-
verulegt eöli og einkenni norska
auövaldssamfélagsins betur i ljós undan
þunnum hjúpi sósialdemókratismans.
Ráöstafanir til aö gera menntakerfiö
hagkvæmara hafa bitnaö meö sivaxandi
þunga á kjörum námsmanna nú síöustu
ár 8unda áratugsins. Trúin á sivaxandi
hagvöxt, sem m.a. byggöist á aukinni
menntun og fjölgun námsmanna, vék
fyrir þörf auömagnsins á hagkvæmari
rekstri þekkingarverksmiöjanna. Nám
skyldi stytt, og aöhæft betur þörfum
atvinnulífsins, sérhæfing skyldi aukin og
fjölgun langskólagenginna stöövuö.
Fjöldatakmarkanirnar bitnuöu haröast á
hugvisindagreinunum, fjármagn til nýrra
stööuveitinga var skoriö niöur og ný
gráöukerfi tekin upp meö styttri og
sérhæföari námsleiöum.
Til aö knýja námsmennina inn f þessi
nýju form, þurfti nú norska rikisvaldiö aö
snúa sér aö „velferöarprógrammi”
námsmanna lána- og styrkjakerfinu og
þjónustumiöstöövunum: STUDENTSAM-
SKIPNADEN, sem hefur meö stúdenta-
garöana, mötuneytin, barnaheimilin
o.s.frv. aö gera.
Hinfögruoröi stefnunorska rikisvalds-
ins um aö allir skuli eiga jafnan rétt til
þessnáms sem hugur þeirra stendur til aö
geta þeirra leyfir óháö efnahag, búsetu,
kynferöi o.s.frv. ættu ö hljóma kunnung-
lega i eyrum Islenskra námsmanna. En
þessari stefnu sinni hefur norska rikis-
valdiö nú grafiö markvisst undan siöustu
ár. Námslánin hafa staöiö I staö, á meöan
allar lifsnauösynjar, s.s. matur, húsnæöi,
klæönaöur, hafa hækkaö i veröi. Þannig
kom fram i norskum blöðum nú I siöasta
mánuöi aö kaupmáttur námsmanna haföi
minnkaö um 20% frá 1978. A þessum tima
hafa lika styrkir snarminnkaö i hlutfalli
viö lán, endurgreiöslutimi lánanna styst
úr 28 árum i 20 ár, vextir af lánunum
hækkaö úr 6.5% i 8.5%.
STUDENTSAMSKIPNADEN-
velferðarstofnun eða hag-
stjórnartæki?
Studentsamskipnaden er hliöstætt
fyrirtæki og Félagsstofnun stúdenta i
Reykjavik. Eitt mikilvægt atriöi veröur
þó aö benda á strax, þ.e. aö I Félags-
stofnun i Reykjavik hafa fulltrúar náms
manna meirihluta stjórnar, en I norsku
stofnuninni er meirihluti stjórnarinnar
skipuö fulltrúum frá rikisvaldinu. Þannig
er baráttan fyrir bættum kjörum og betri
félagslegri stööu námsmanna i Noregi á
milli námsmannanna annars vegar og
Studentsamskipnadarins hins vegar. Þaö
vill segja, stofnunin virkar sem stuöpúöi
rikisvaldsins gagnvart kröfum náms-
manna.
Nokkrum sinnum hafa námsmenn
reynt aö mótmæla og sporna gegn stefnu
norska rikisvaldsins meö aögeröum eins
og húsaleiguverkföllum, sem hafa yfir-
leitt byggst á aö menn sætta sig ekki viö
hækkunhúsaleigu á stúdentagöröunum og
borguöu áfram gamla leigu. Flestar
slikar aðgeröir hafa koönaö niöur eftir
stuttan tima vegna þátttökuleysis, eöa
veriö brotnar á bak aftur af Studentsam-
skipnadinum, eins og t.d. á studentagarö-
inum Sogn i Oslo 1975.
En 1976 hófu íbúar á stúdentabænum
Natland i Bergen húsaleiguverkfall, sem
varð all langlift og liföi enn slöast þegar
ég vissi. Fljótlega fylgdu ibúar á Fantoft
stærsta studentagaröinum i Bergen í
kjölfariö og hefur tekist aö halda allt aö
60-70% þátttöku i þessum aögeröum
gegnum árin, þrátt fyrir haröar atlögur
Studentsamskipnadarins i Bergen (SIB)
gegn verkföllunum.
ArásirSIB gegn húsaleiguverkföllunum
hafa komið fram i margs konar hótunum
og beinum aögeröum. Kröfur um aö
einhverjum ibúum veröi kastaö út, niöur-
lagning margs konar þjónustu, og
ógnanir um lögtaksaöfarir hafa duniö á
ibúum stúdentagaröanna en einungis
þjappaö mönnum betur saman i verkfall-
inu og þvi ósvífnar sem SIB kom fram I
málinu, þvi fjölmennara og harösnúnara
varö verkfallsliöiö.
Húsaleiguverkfallið i Bergen.
Ef litið er á þróun húsaleigu á stúdenta-
garðinum Fantoft f Bergen og tekin er t.d.
einstaklingsibúö, þá var húsaleigan 175
Nkr. áriö 1970, hækkaöi I 200 Nkr. 1972, i
250 Nkr. 1973, í 285 Nkr. 1975, i 305 Nkr.
1976,ides 1979 var húnkomini 360Nkr. og
I jan 1980 var tilkynnt um hækkun I 485
Nkr. á mánuöi. Húsaleiga þarna hefur
vaxið úr 17.5% af ráöstöfunarféi náms-
manna 1970 I 22.5%.
Verkfallsmenn hafa hins vegar borgaö
305Nkr. fyrir einstaklingsibúö frá 1976 og
ekki fallist á aö húsaleiga hækkaöi á
meöan námslánin hækkuöu ekki aö sama
skapi. Þannig var húsaleiguverkfalliö
fyrst og fremst ætlaö sem mótmæla-
aögerögegn kjaraskeröingu námsmanna.
Fljótlega komu lika þau rök upp aö óeöli-
legtværi aö ibúar stúdentagaröanna væru
aö borga byggingaframkvæmdir SIB og
greiöa niöur dvalarkostnaö túrista á
sumarhótelinu Fantoft, sem virtist rekiö
meö tapi. Viö nánari athugun þessa mála
kom I ljós aö millifærslur fjármagns milli
mismunandi fyrirtækja SIB voru æriö
vafasamar og jafnvel ólöglegar og kæröu
þvi ibúar stúdentagaröanna Fantoft og
Natland húsaleiguhækkanirnar á grund-
vellli vafasams bókhalds SIB.
Þvi miöur varö þetta til aö þróa verk-
falliö frá sinu upprunalega markmiöi.
Höfuötilgangurinn var ekki lengur aö
mótmæla kjarakseröingarstefnu rikis-
valdsins, heldur aö berjast viö stjórn SIB
og afhjúpa bókhald stofnunarinnar.
Þannig voru verkföllin ekki lengur bein
kjarabarátta, heldur viöamikið dómsmál.
Þaö var ekki fariö út i aö tengja húsa-
leigukostnaö á stúdentagöröunum óhæfi-
legu ástandi I húsnæöismálum á
almennum markaöi i Bergen og tengja
húsaleiguverkföllin róttækum kröfum
um úrbætur i húsnæöismálum og
almennum kjörum I þjóöfélaginu, heldur
einangraöist stúdentahópurinn meö sitt
sérmál I dómssölum.
Verkfallsnefndirnar voru lika farnar aö
bera fceim af mislitri pólitfk áhugasamra
laganema sem margir hverjir höföu fyrst
og fremst fræöilegan áhuga á ýmsum
flækjum I málinu. Liklega heföu verk-
föllin lognast út af meö dómsátt nú um
siðustuáramót ef ekki heföu komiö til þær
miklu hækkanir, sem settu námsmenn um
allan Noreg i uppnám og aögeröaham.
Godt dyrt ar.
Um siöustu áramót var felld úr gildi
löggjöf um stöövun kaupgjalds og verö-
lags sem gilt haföi I Noregi frá 1978. Sú
áramótakveöja frá stjórnvöldum, sem
beiö námsmanna, þegar þeir snéru til
náms sins aö loknu jólaleyfi var:
húsaleigan upp um 30-33%, verö I mötu-
neytum upp um 5%, vextir af námslánum
upp úr 7.5% i 8.5% á meöan ekki var um
neina aukningu i lánum eöa styrkjum aö
ræöa. Allt almennt verölag i þjóðfélaginu
var lika á uppleiö. Að auki höföu fulltrúar
rikisvaldsins i stjórnum Student-
samskipnaðarins i Bergen, Tromsö og
Oslo tilkynnt aö samningum viö Norsk
Student Union (NSU), um aö NSU fái
10% af semestergjödlum stúdenta, sé sagt
uppog einhverjir tilburöir voru i þá átt aö
svipuö tilkynning væri væntanleg frá
Þrándheimi. Þaö hefur lika flogiö fyrir aö
semesturgjöldin eigi aö hækka um litil
75% næsta haust. Þannig viröist stefnt aö
þvi aö setja hagsmunasamtök norskra
stúdenta á hausinn á sama tima og stór-
brotnustu kjaraskeröingar gegn norskum
námsmönnum eru geröur heyrin
kunnar.
Hafi þaö veriö huliö fyrir einhverjum
fyrir,þá máttiþaö vera ljóst eftir þetta aö
Studentsamskipnaöen var ekki
„studenternes velferdsorganisasjon”,
heldur hagstjórnartæki stjórnvalda gagn-
vart námsmönnum.
Þaðvarrökréttiþessaristööu aönáms-
menn um allan Noreg horföu til húsa-
leiguaögeröanna i Bergen, þegar rætt var
um möguleika námsmanna á andsvari
gegn kjaraskeröingunum. En i Bergen
þekktu menn af langri reynslu aö aögerö
eins og aö borga gamla húsaleigu gat
JVYtt
R'Ílni r • jfwn HBlwiÉIÍHttfwí
r- -