Stúdentablaðið - 17.04.1980, Blaðsíða 20

CT0DEN1A
7BIAÐÐ
3. tbl. 56. árg. 17. aprfl
Gerist áskrifendur að Stúdentablaðinu
Lesið Stúdentablaðið
ROBOTNIK
Viðtal við Jan Litynski ritstjóra
Robotnik sem er málgagn pólskra
andófsmanna
Viðtalið birtist upphaflega i blaðinu L ’ Alternative. 1 viðtalinu
skýrir hann uppruna og þróun hinnar óopinberu verkalýðs-
hreyfingar i Póllandi og ræðir stöðu verkalýðshreyfingar í Pól-
landi og ræðir stöðu verkalýðsstéttarinnar. í þeirri frásögn
hrekur hann margar þær einfaldanir og fordóma sem rikja
varðandi andspyrnuhreyfingar i Austur-Evrópu, á vesturlönd-
um.
Robotnik hefur meiri dreifingu en öll
önnur stjórnarandstöbublöö: Upplagiö nú
flöktir á milli tfu og tuttugu þúsund ein-
taka. Þetta er jafnframt eina verka-
mannablabib mebal andófshreyfinga I
Austur-Evrópu sem dreift er um landib
allt. Hvab geturbu sagt okkur um sögu og
tilurb Robotnik?
Blabib hóf göngu slna voriö 1977, þegar
KOR-hreyfingin (ólöglegt verkalýbs-
félag) hóf stuöning viö verkamenn eftir aö
júniuppreisnin haföi náö bráöabirgöa-
markmiöum sinum og loftiö var aö hlaupa
úr henni. Þaö varö aö finna nýjar aöferöir
til aö halda aögeröunum áfram. Fyrsta
hugmyndin sem viö fengum var sú aö
koma á fót umræöuhópum verkamanna
sem gætu oröiö eins konar grunneiningar
fyrir pólitiska umræöu og umræöu um at-
vinnumál. Sú áætlun mistókst, einkum
vegna misskilnings sem upp kom. Viö
bjuggumst viö aö verkamennirnir myndu
segja okkur hvaö þyrfti aö taka til bragös
I þeirra málum, þeir bjuggust hins vegar
viö tilbúnum áætlunum og nákvæmum til-
lögum. Þessi reynsla meö umræöuhópa
— sem leiddi til sömu neikvæöu niöur-
staönana þegar tilraunin var endurtekin
snemma á árinu 1978 — kenndi okkur aö
frumkvæöi til samvinnu veröur aö koma
frá verkamönnunum sjálfum og ennfrem-
ur aö þaö veröur aö koma frá verkamönn-
um sem eru ákvebib tilbúnir til aö taka
þátt i aögeröum. (Fórnarlömb kúgunar
eru ekki nauösynlega einbeittustu bar-
áttumennirnir). Þar fyrir utan höföu lög-
regluofsóknirnar í byrjun árs 1978 tölu-
verö áhrif á aö umræöuhóparnir fóru út
um þúfur. Margir verkamenn, sérstak-
lega þeir sem höföu lent I klóm lögregl-
unnar i júni 1976, vildu snúa aftur til „eöli-
legs lífs.” Aö lokum veröum viö lika aö
viöurkenna aö starf I umræöuhópum var
ekki nákvæmlega þaö sem verkafólkiö
vildi. Aö sjálfsögöu vildu þeir ræöa viö
okkur, en ansi margir voru brennandi af
áhuga og vildu helst fara út I aögeröir, —
já og jafnvel taka upp vopnaöa baráttu.
Þaö var þá sem vinur okkar Henryk
Wojec, sem starfaöi i umrajöuhóp I verk-
smiöju I Usus sagöi: „1 sagft þess aö gefa
þeim sprengjur skulum viö gefa þeim
blaö.” Þegar viö höfum hætt viö hug-
myndina um pólitiska verkalýöshreyf-
ingu, var hþgt aö koma hugmyndinni um
blaö á lands-mælikvaröa I verk án mikill-
ar fyrirhafnar.
Voru verkamenn sammála þessari
hugmund um formlega skipulagningu?
Nei, þvert á móti. Þeir heföu frekar
viljaö vera hluti af hreyfingu þar sem
hver og einn haföi sina stööu og sfn verk-
efni aö vinna. Fyrir þá var þetta spurning
um öryggi. Aö sjálfsögöu er þaö mjög
traustvekjandi aö vita aö forystan hafi
stefnuskrá aö starfa eftir, hvaöa leiöir
eigi aö fara til aö nálgast stefnumarkmiö-
in, þar sem hver og einn haföi skýrt af-
markaö stööu...
Var stofnun frjálsu verkalýbsfélaganna
ekki einmitt tilraun til ab skapa slfkan
skipulagsramma?
Frjálsa verkalýösfélag Silesiu, sem var
stofnaö . árslok 1978—var sambærilegt
frumkvæöi en óháö Robotnik og KOR.
persónulega er ég vantrúaöur á þessa
tegund af tilraunum til aö skapa skipu-
lagsramma og vænta þess siöan aö starfiö
blómstri upp innan hans. Hin takmarkaöa
starfsemi innan verkalýösfélaganna
viröist styöja þetta viöhorf mitt. Skipu-
leggjendur hins Frjálsa verkalýösfélags
Silesiu voru ekki nægilega tengdir verka-
fólkinu, né hæfir til aö setja fram réttar
kröfur. Frjúlsa Verkalýösfélagiö i
Gdansk, sem var stofnaö nokkrum mán-
uöum sföar, starfaöi hins vegar miklu
betur: Þvf tókst m.a. aö skipuleggja mótt
mælagöngu til minningar um desember-
uppreisnina 1970, Þaö hefur sitt eigiö blaö
Robotnik Wybrzeza (Hafnarverkamaöur-
inn) og þaö sem meira er um vert, þeim
hefur tekist aö ná til raunverulega
baráttusinnaöra verkamanna. Meö
raunverulega baráttusinnuöum verka-
mönnum, á ég viö verkamenn sem hafa
veriöstarfandiá sfnum vinnustööum eöa f
verkalýösfélögunum án þess aö blöa eftir
þvi aö andófshreyfingin kæmi fram á
sjónarsviöiö. 1 raun og veru hefur and-
staöan aöeins gefiö viöari innsyn I þá leiö
sem var 'valin fyrir löngu síöan. A hinn
bóginn haföi hreyfing okkar raunverulega
engin tengsl viö félag I verkfallsnefndinni
I Sczecziu 1970. Aö mlnu áliti, liggja
megin ástæöurnar fyrir skipulagningu
þessa ferkafólks, sem ekki enn þá var far-
iö aö fást viö andófsbaráttu, ekki i beinum
árásum lögreglunnar, heldur hvöt þessa
verkafólks til aö verja eigin hgasmuni.
Þaö, aö þetta verkafólk er nú aö koma til
Þegar áætlunarbúskapur skriffinnanna gengur ekki upp kemur þaö
niður á aðbúnaði og lífskjörum verkafólks.
liös viö okkur, sýnir aö viö erum aö
komast yfir stig lokaös andófshóps.
Hvab teiur þú vera heppilegasta skipu-
iagsform fyrir verkafólk vib þessar ab-
stæbur?
Viö vorum undir miklum áhrifum af
Sönsku verkalýösráöunum — vegna
þáttar þeirra i umskiptum frá einræöis- til
lýöræöisstjórnar. Aö sjálfsögöu, hugsuö-
um viö okkur ekki vélræna yfirfærslu: viö
horfum ekki framhjá muninum á milli Sp-
anar Fancos og Póllands, verkalýös-
nefndir töldum viö þvi vera besta og ó-
sviknasta skipulagsform verkalýös-
stéttarinnar. þ.e.a.s. valddreifö, óleyni-
leg hreyfing, starfandi á hverjum vinnu-
staö aö ákveönum málum og sem léti hiö
opinbera verkalýösfélag lönd og leiö.
Skirskotar þú þá til reynslunnar af
vcrkalýösráöunum frá 1956?
Nei, alls ekki. Viö álitum aö þaö sé
ómögulegt aö virkja upp verkalýös-
hreyfinguna 1 dag meö slagoröi eins og
„sjálfstjórn”, viö efumst jafnvel um gildi
slagorösins. Viö ráöandi stjórnarskipan I
Póllandi, er þaö hlægilegt aö setja fram
kröfuna um sjálfsstjórn, þegar ekki eru til
ósvikin verkalýösfélög. Þaö sem meira
er, verkafólk sýnir engan áhuga á aö vilja
taka yfir stjórnina. Þaö hefur ekki áhuga
á þessum vandamálum. Ef sllkur áhugi
kæmi fram á sjónarsviöiö, þá mundum
viö aö sjálfsögöu ekki vera á móti honum.
En eins og staöan er I dag, þá er þetta aö-
eins fræöileg tilgáta.
Hver er staöa opinberu verkalýösfélag-
anna á vinnustöbunum?
Aö hve miklu leyti eru þau óháö, og f
hvaba tilvikum verja þeir hagsmuni
verkafólks?
Viö hverskonar pólittska kúgun, tekur
opinbera verkalýösfélagiö afstööu meö
stjórn fyrirtækisins. Þau eru steindauöar
hreyfingar. Fulltrúarnir eru launaöir em-
bættismenn, skipaöir af stjórn fyrirtækis-
ins. Þú veröur ósjálfrátt meölimur um
leiö og þú skrifar undir vinnusamningfnn
og félagsgjaldiö er dregiö beint frá laun-
unum. Fyrir verkamanninn er verkalýös-
félagiö (þvi) aöeins eitt af tækjunum sem
þjónar stjórn fyrirtækisins. Þaö starfar
mest aö félagsmálum á vinnustaönum
(sumarbústaöaferöalög, samkomur
o.s.frv.) en gerir alls ekkert til aö verja
hagsmuni verkafólks.
t augum verkafólks eru þvf verkalýbs-
félögin eins slöpp eins og flokkurinn?
Miklu verri. Viö getum séö aö flestir dug-
legustu og áhugasömustu verkamennirnir
fara frekar til starfa I flokknum en verka-
lýösfélaginu. Af hverju? Vegna þess aö
flokkurinn hefur meiri völd og nærvera
hans er meiri á vinnustaönum. Verka-
lýösfélagiö er aöeins auösveipt leikfang,
en í flokknum er mikiö um aö vera: fund-
ir, umræöur, ákvaröanatökur...
Litur verkafólk þá á flokkinn sem sinn
ósvikna fulltrúa?
Alveg örugglega ekki þeir sem ekki eru
I flokknum. En þaö er hins vegar ekki
hægt aö gleyma þvi, aö meölimir flokks-
ins eru um tvær og hálf milljón og af þeim
eru 40% verkamenn. Þeir eru þvl fulltrú-
ar fyrir um 10% af verkalýösstéttinni og
ekki er hægt aö flokka þá sem grófa henti-
stefnumenn. Dæmi frá 1956 og 1970 sýna
aö viö sérstakar aöstæöur, eru þeir verka-
menn sem tilheyra flokknum tilbúnir til
aö styöja mótmælahreyfingar. Slikir
verkamenn eru merktir tviskinnungs-
Framhald á bls. 19