Fálkinn - 21.12.1935, Blaðsíða 16

14
F Á L K 1 N N
GMAMMÓFÓNPLATAN
Jens Haste var á tólfta árinu
þegar vegamót urðu í lífi hans.
Móðurbróðir hans og guðfaðir,
Jens Boltesen, sem hann var
heitinn eftir, gaf honum barna-
grammófón í jólagjöf — liann
kostaði fjórar krónur og fimtíu.
— Aðeins ein plata fylgdi. Öðru-
megin var á henni týrólavals
en hinu megin sönglag, vísan
um „Tíkina hans Jörgens", sung-
in með skrækri karlmannsrödd.
Mamnia Jens lilla — faðir lians
var dauður fyrir fjórum árum
fjekk næstu tíu daga gott
tækifæri til að læra vísuna um
„Tíkina hans Jörgens“. lUtað
tvö hundruð sinnum hergmál-
aði um allan bæinn:
„Jörgen hann á litla tík,
sem er svo skrítin“
þangað til þessi nautn fór
skyndilega út um þúfur á ell-
efta degi. Þegar áhaldið var
komið að orðinu „skritin“ þá
klikkaði eitllivað í vjelinni,
þannig að í sífellu heyrist
„skr. . skr. . skr. . skr“ þangað
lil fjöðrin var útgengin. Það var
auðsjáanlega eitthvað að tælc-
inu. Þetta gaf Jens tækifæri til
að lcoma í framkvæmd áformi,
sem hann raunar liafði liaft í
huga síðan á aðfangadagskvöld-
ið, að hann. fjekk grammófón-
inn. Með skrúfjárni og sjálf-
skeiðingnum sínum tók liann
grammófóninn sundur. Rann-
sóknin har engan árangur og
nú reyndist honum ómögulegt,
að koma gjymskrattanum sam-
an aftur. Jólagjöfin var orðin
að hrúgu af skrúfum, hjólum og
fjöðrum, og virtist „Tíkin lians
,lörgens“ mundu verða grafin
þar til eilífðar nóns.
Þegar Jens bóndi Boltesen
kom til systur sinnar nokkru
eftir nýárið til þess að heyra
góða tóhlist úr söngvjel frænda
síns og sá hinn raunalega árang,-
ur af tilraunum Jens litla, gaf
hann honum nokkra ósvikna
löðrunga, sem urðu fyrstu
vinnulaun hans. Jens tók þessu
með stakasta jafnaðargeði og
hjelt áfram að liræra í skrúfun-
um vikutíma enn. Svo kom
hann öllu draslinu á óhultan
sama stað, og lofaði sjálfum
sjer því hátt og heilaglega, að
vex-ða einhvern tíma fær um,
að koma „Tíkinni hans Jörgens“
á stað aftur.
I annál söguhetjunnar verð-
ur að taka eitt fram í viðbót.
Á markaði einum í Randers, en
þangað hafði hánn farið með
einnar krónu heimanmund frá
móður sinni, notaði hann krón-
una til þess að láta spákerlingu
spá fyrir sjer, og forsögn henn-
ar varð að botnfalli i fjórtán
ára gamalli sál hans. Spádóm-
Eftir P. A. ROSENBERG.
urinn var á þá leið, að liann
skyhli „fylgja hraut sólarinnar,
þá mundi hann finna gæfuna.
Þegar hann skömmu siðar fann
í söngbókinni kvæði eftir Mol-
bech, með viðlaginu: „Gæfa þín
hýr þar sem sólin sest“, þá
lxafði þetta svo mikil áhrif á
lxann, að hann skildi ekki einu
sinni í þvi sjálfur.
Guðfaðir Jens og fjárhalds-
maður spurði lian'n á ferming-
ardaginn, livernig liann hugs-
aði sjer að undirbúa sig undir,
að taka við föðurleyfð sinni.
En þá svaraði Jens litli, að liann
ætlaði sjer að verða smávjela-
smiður. Þó að þetta færi i bága
við erfðavenjuna var Jens lxóndi
Boltesen svo hygginn, að Iáta
þetta gott heita. En móðirin
grjet söltum tárum daginn sem
drengurinn fór í læri til smá-
vjelasmiðsins í Randers. Iljer
er ekki staður til að rekja fex-il
hans þar, enda var hann við-
burðalítill. Að loknu námi fjekk
hann starfa í Kaupmannahöfn
og konxst þar í hestu nxanna
vild, fyrir starfhæfni sina og
glaðlyndi. Yenjulega gekk liann
undir nefninu „röski Jótinn".
Hann var föngulegur piltur,
senx stúlkurxxar góndu á eftir,
en livorki liafði liann löngun
eða geð i sjer til þess, að gefa
þeinx undir fótinn. Sveiixsstykki
sitt, prýðilegan grammófón,
sendi liann nxóður sinni, sem
fann til sín þegar lxún var að
sýna hann nágrönnununx og
sagði : „svona er nú handbragð-
ið hans Jens“. Jafvel Jeixs bóixdi
Boltesen kendi sig ekki frían af
því, að finna til ánægju, þegar
þetta meistai'averk systursonar
lxans vakti furðu gestanna, er
samkvæmi var á bænum. Unx
jólin kom útvarpstæki með gelli,
sömuleiðis af bestu gerð.
Það lá við, að útvarpstækið
útrýmdi grammófóninum í liug-
arheinxi Jens. Ilann varð meist-
ari i uppsetningu og viðgerð út-
vai’pstækja og gerði jaínvel
uppgötvun í þá átt, að liægt
væri að einangra á venjulegu
útvarpstæki sendingar, svo að
þær trufluðust ekki af öðrum
stöðvunx, með líkum bylgju-
lengdunx. Meistai’i lians keypti af
honum einkaleyfið fyrir Evrópu
á 5000 krónur. Helming þessar-
ar upphæðar sendi liann móður
sinni; en liinn helminginn, á-
samt því sem Iiann hafði nurlað
sanxan, notaði liann til þess að
konxast til New York, sumpart
til þess að sjá heiminn og sum-
part til þess að koma einkaleyfi
sinu i peninga þar vestra. Vera
nxá að forsögn spákerlingarinn-
ar hafi ráðið nokkru um þessa
ferð, þó að Jcns Ilaste vildi
tæplega við það kannast með
sjálfum sjer, að slíkur þvætt-
ingur gæti liaft áhrif á ákvarð-
anir hans.
En hamingja lians virtist nú
samt ekki ætla að fylgja sólar-
ganginum. Hann reyndi að selja
einkaleyfi sitt bæði i New York
og Chicago en tókst ekki. Hann
fjekk það svar allstaðar, að til
væri í Bandaríkjununx að,
minsta kosti fimnx uppgötvanir,
senx væru hetri í þessari grein.
Eftir þrjá mánuði var hann
konxinn til San Francisco, svo
langt veslur sem lxánn yfirleitt
gat komist, og hamingjan
þreyskjaðist enn við að sýna
sig. Hann varð fyrir margskon-
ar áhrifum í hinum nýja lieimi,
ixann fullkonxnaði sig i ensku
og kynti sjer með álxuga allar
nýjungar og hugvitssemi i iðn-
grein sinni. Alt hafði þetta gildi
fyrir hann, en gaf ekki eyri í
aðra liönd. Og það var dýrt að
lifa og ferðast i Ameríku. Far-
areyrir hans rýrnaði óðunx og
nú sat hann i San Francisco
nxeð 100 dollara i vasabókinni.
Það mundi einhverntima sjá
fyrir endann á þeim, og hvað
þá? Verst þótti honum að heinxa
sat móðir hans og beið eftir
frjettum af honum. Hingað ti!
hafði liann getað gefið lienni
bestu vonir, án þess að segja
ósatt; en smám saman færðist
sú stuixd nær, að hann yrði að
skrifa henni og biðja liana um
farareyri heim. Afrakstur
hænda heima af búskapnum
hafði rjenað mjög undanfarið;
hinir sívaxandi skattar til
„þjóðfjelagslijálparinnar", sem
lxann liafði heyrt um í Ameríku,
lögðu vaxandi byrðar á herðar
gönxlu koriunnar; og nú varð
liann að gera þessa hyrði enn
þyngri.
Jolin Willer var einn af
helstu kaupsýslumönnunum í
San Francisco.
Þrált fyrir hið enskulega
lxeiti sitt var mr. Willer landi
Jens Haste, meira að segja úr
söniu sveit á Jótlandi og hann.
Hann hafði farið ungur til
Ameríku, unnið sig upp með
ókúgandi viljaþreki og átti nú
ai’ðherandi fyrirtæki, hafði
gifst ríkri konu og átti rík-
mannlegt heimili i skrauthýsi
utan við borgina. Auðvitað
lxafði Jens Haste fyrst snúið
sjer til lians og, sýnt honum
uppgötvunina; en svai'ið var
líka það, á þessum stað, að upp-
götvunin væri einskis virði í
Bandaríkjunum. Unx leið og
Willer kvaddi landa sinn i
verksmiðjunni bauð liann hon-
unx að heimsækja sig við tæki-
færi; en Jens var ekki viss unx
hvort þetta heimboð væri að-
eins fyrir siðasakir, og hafði
þessvegna ekki notað sjer það.
En nú var farinn að harðna
róðurinn lxjá lionum. Maður
hefir ekki ráð á, að vera rnjög
stærilátur þegar neyðin ber að
dyrum. Og einn dag siðdegis
stóð Jens Haste fyrir utan hið
ríkmannlega hús Willers. Það
síóð á liæð fyrir uta'n borgina
og var ágætt útsýni þaðan yfir
fjörðinn. Sólin var að ganga til
viðar í vestri. Jens hringdi og
að vörmu spori heyrði hann
Ijett fótatak fyrir innan dyrnar.
Hurðinni var lokið upp og ung
stúlka konx franx í gættina.
Gullrauð kvöldsólin skein beint
á hana og myndaði geislaflóð
um lxana, svo að liann sá and-
lilsdrættina ógjörla. Jens hörf-
aði eitt spor undan. Óljósar
hugmyndir um eitthvað, sem
hann lxafði upplifað endur fyr-
ir löngu — hann vissi ekki
sjálfur livar eða hvernig — fóru
um sál hans eins og gárar á
vatni. Hann var svo lengi að
taka lxattinn ofán, að unga
stúlkan varð fyrri til að spyrja
hann hvert erindið væri. Hon-
um fanst liann kannast við
röddina líka; það var eins og
liann hefði heyrt lxana ein-
liverntíma í fyrri tilveru sinni.
Loks gat liann stunið upp
spurningunni um, livort mr.
Willer væri við, og sagði til
nafns síns. Hún brosti og svar-
aði á óbjagaðri dönsku: „Já,
jeg held áreiðanlega að pabbi
sje lieinia. Gerið þjer svo vel
að konxa inn!“
Þetta varð ógleymanlegt
kvöld. Jens varð að svara ótal
spurningum og segja alt frjett-
næmt frá Danmörku, um æsku-
heimili sitt, guðföður sinn og
móður sína, starfið i Kaup-
mannahöfn og þar fram eftir
götunum. Altaf barst talið aft-
ur að Randers, því að Willer
var að spyrja um hinn eða
þennan, sem hann hafði þekl
þegar liann var ungur og fanst
mjög ganxan þegar Jens kann-
aðist við viðkonxandi mann.
Flestir þeirra voru dánir og við
liverja andlátsl'regn hrópaði
mr. Willer: „Drottinn nxinn, er
hann nú dáinn líka? Það var
merkilegt!“ Jens í'anst það. ekk-
ert merkilegt, að fólk sem hefði
verið oi’ðið 90 ára ef það hefði
lifað, væri dáið; en hann sagði
það ekki.
Snxám saman fjekk hann að
vita sitt af liverju um ástandið
í San Francisco, m. a. það, að
frú Willer væri dáin fyrir
nokkrum árxinx, og að Elsie væri
einkabarn Willers. Hún hlust-
aði með eftirtekt á alt, sem
Jens sagði, konx nxeð nokkrar
spurningar um ættjörð föður
síns, og varð mjög forviða, er
liún heyrði að ferskjur gætu
þroskast í Danmörku á sumrin.
„Pabbi hefir lofað að koma
með mjer í skemtiferð til gamla

i