Fálkinn - 23.04.1938, Blaðsíða 15

F Á L K 1 N N
15
Ingólfsstyttan á Arnarhóli.
Sál
Reykjavíknr.
Fyrirlestur, fluttur á
Rangæingamóti, 12.
mars 1938.
GóÖir tilheyrendur:
Það þarf ekki mikinn duispeking
til þess, aÖ skynja þaö meö ein-
hverjum liætti, að ýmsir staðir hafa
alveg ákveðið andrúmsloft. Þetta
andlegá andrúmsloft getur verið
þægilegt, göfgandi og lyftandi, en
það getur og að sjálfsögðu verið hið
gagnstæða.
Þéssi sál stað'anna getur verkað
þannig á oss, að oss verði ósjálf-
rátt að segja eða hugsa: Hjer er
gott að vera! — eða þá, að vjer
forðumst ákveðna staði, ef oss er
það unt, og viljum ekki nærri þeim
koma.
Það er nú alls ekki ætlun mín
með þessum fáu orðum, er jeg segi
hjer í kvöld, að fara að gera neinar
tilraunir til ]æss að skýra það, hvað
þessi sál staðanna er í raun og
veru, enda skiftir það ekki miklu
máli í sjálfu sjer. Aðalatriðið er það
að staðir eru enganvegin sálarlaus-
ir, og virðasl jafnvel sumir vera
gæddir auðugri sál og betri en margir
menn. —
En jeg ætla í kvöld að fara ör-
fáum orðum um það, sem jeg leyfi
mjer að kalla sál Reykjavíkur.
Einn er sá staður hjer í bœ, þar
sem jeg lít svo á, að sál Reykja-
vikur komi einna best í ljós. Þessi
staður er Arnarhóll. Jeg er alls
ekki viss um, að nándarnærri allir
Reykvikingar kunni að meta þann
stað, eða sje það nægilega ljóst.
hvílíkt listaverk er um að ræða,
þar sem er myndastytta Einars Jóns-
sonar af Ingólfi Arnarsyni. En þetta
listaverk er svo mikilsvirði í mínum
augum, að Arnarhólstúnið ætti að
vera hjarta bæjarins í vitund þeirra
sem byggja þenna bæ, og ef bærinn
ætti sjer einhvern liátíðisdag, ætti
að halda liann hátíðlegann fyrst og
fremst þar.
Fyrir siðustu bæjarstjórnarkostn-
ingar hjer í Rvík komst einn mikil-
hæfur stjórnmálamaður svo að orði
að setja þyrfti nýtt andlit á bæinn!
Átti hann þar við hið ytra útlit
þæjarins. — Skopblaðið Spegillinn
túlkaði þetta á sinn hátt, og birti
mynd af myndastyttu Einars Jóns-
sonar af Ingólfi Arnarsyni. En í
stað hins venjulega andlits mynda-
styttunnar var komið andlil stjórn-
málamannsins, sem áður er getið, og
var það kallað hið nýja andlit
Reykjavíkur.
Til þess að fyrirbyggja allan mis-
skilning skal jeg geta þess, að jeg
ætla ekki að fara að trufla hátíða-
gleðina hjer með neinni pólitík. Jeg
er mjög ópólilískur maður. -— En
gamanblaðið ,,Spegilinn‘ hefir hjer,
liklega fyrir einhverja skáldlega
innsýn, hitt naglann á höfuðið, ef
svo mætti segja, um þýðingu þess-
arar myndastyttu fyrir Reykjavík.
Andlit Ingólfs Arnarsonar, eins og
Einar Jónsson hefir hugsað sjer það
og greipt það i stein, er sem sje
hið rauuverulega andlega andlit
Reykjavíkur.
Sál Reykjavíkur birtist í þessu
andliti, og er því rjett að lita á
þessa myndastyttu á Arnarhóli sem
einskonar fulltrúa Reykjavíkur, full-
trúa hins besta og stærsta, sem
hreyfir sjer i sál bæjarins.
Og nú vil jeg biðja yður, áheyr-
endur minir, að ganga með mjer i
anda upp á Arnarhól og athuga
þetta mikla listaverk Einars Jóns-
sonar. Hvað sjáum vjer? Vjer sjá-
um mjög vel vaxinn og gjörfuleg-
ann mann, sem stendur í stafni
skips, og styður sig við spjót sitt,
En það, sem einna mesta eftirtekt
vekur, er andlitið. Það er frítt og
mjög svipmikið. Og í svipnum er
það aðallega þetta fernt, sem mest
ber á:
drengskapur, djörfung festa og
fyrirhyggja,
enda munu þetta hafa verið höfuð
eðliskostir Ingólfs Arnarsonar. Það
eru því þessir eðliskostir fyrst og
fremst, sem hafa bygt þenna bæ,
og þeir hafa, sem betur fer, átt mik-
inn þátt í og stjórnað þeirri þró-
un sem hjer hefir átt sjer stað á
svo mörgum sviðum, og er því þess
að vænta, að sú þróun sje iifræn
og leiði til áframhaldandi þróunar.
Jeg sagði, að sál Reykjavíkur
birtist i líkneski Einars Jónssonar á
Arnarhóli, en að sjálfsögðu birtist
liún víðar, en óviða jafn vel og
fagurlega. Samt sem áður er mjög
gaman að virða fyrir sjer tilraunir
hennar, sem stundum eru að vísu
nokkuð leitandi og fálmandi, til
þess að leiða í ljós sumt af þvi besta
og fegursta, sem í henni býr. Sál
Reykjavíkur kemur t. d. mjög skemti-
lega i ljós í sjerkennilegum og mjög
tiikoinumiklum byggingastíl, svo sem
Þjóðleikhússins og Háskólans.
Hún er að leitast við að birta sig
í þessum lireinu, djörfu og beinu
línum, sem einkenma þenna bygg-
ingastíl, og mætti kalla liann stuðla-
bergsstíl. Þá er og mjög greinilegt,
að sál Reykjavíkur er að leitast við
að birta sig í hinni ungu kynslóð,
seni er mjög fögur að líkamlegu úl-
liti, en því miður dálitið rótlaus.
Það er sagt um Ingólf Arnarson,
að hann lrafi verið trúmaður mikill
að hætti samtíðar sinnar. Og þegar
hann nálgaðist þetta land, kastaði
hann fyrir borð öndvegissúlum sín-
um, og hjet því að byggja þar, er
súlurnar ræki að landi. — Öndvegis-
súlurnar voru, eins og flestir munu
vita, þær súlur kallaðar, er stóðu
beggja megin við öndvegið (eins-
konar hásæti — eða heiðurssæti)
í hibýlum og hofum fornmanna. —
Þessi saga um öndvegissúlurnar er
eftirtektarverð og mjög merkileg, —
og i mínum augum er hún fyrir-
heit og spádómur.
Hún er fyrirlieit og spádómui
um það, að hjer í þessunx bæ verði
ávalt trúað á andleg öfl og máttar-
völd, — með öðrum orðum að hjer
eigi að þróast annað og meira en
eintóm eftirhyggja.
En hún er líka fyrirheit og spá-
dóniur um það, að þessi bær eigi alt-
af að vera „aristokratiskur“ bær í
góðri merkingu þess orðs, og að
þótt hjer ríki lýöræði, sem er gott
og æskilegl eigi hjer aldrei til lengd-
ar að ríkja skrilræði.
Vel má vera, að sumir kalli þetta
ekki annað en hjátrú eða hindurvitni
og má hver fyrir sig fyrir mjer liafa
um það þá skoðun er hann kýs, en
mjer virðist nú samt, að ýmislegt í
sögu þessa bæjarfjelags bendi ótví-
rætt í þessa átt. Og jeg hefi fyrir
löngu sannfærst um það, að sál þessa
staðar, sál Reykjvíkur, er alt i senn:
draumhneigð, dulmögnuð og tigin.
Jeg hefi haldið því fram, að sál
Reykjavikur birtisl að mínum dómi
einna best í listaverki Einars Jóns-
sonar á Arnarhóli, og að einmitt
þess vegna sje Arnarhólstúnið eins-
konar hjartastaður Reykjavíkur. En
það er fleira en þetta listaverk, sem
hjálpar til þess að gera þenna stað
Arnarhól svo yndislegan sem hann
er. Útsýnið er dýrðlegt yfir hið
bláa haf, og yfir höfn, sem liklega
er með fegurstu höfnum í heimi.
Og yfirsýn fæst yfir nokkurn hluta
miðbæjarins með hið iðandi líf á
Lækjartorgi. -— Jeg vildi óska, að
unt væri að gera eiltlivað meira fyrir
þenna stað, og að Reykvikingar
kynnu svo vel að meta hann, að
þeir gerðu hjann að liátíðasvæði
bæjarins. Hann er hjartastaður
Reykjavikur, og þaðan ættu gleði-
og hrifningarstraumar að streyma út
í bæjarlífið frá mannfagnaði við
hátiðlegustu tækifæri bæjarins. —
Reykjavík er yndislegur staður.
Svo er fegurðin hjer áhrifamikil,
að mjer hefir stundum orðið að
heimfæra uppp á þenna bæ það,
sem Davíð skáld Stefánsson segir
i kvæði, er hann kallar „Bærinn við
fjörðinn
„Oft er eins og fólkið sje frosið
um hjartarætur, fóstri hjá sjer
hvatir, sem augun blinda því
undramargir gefa því engar gæt-
ur, þó græn sje jörðin og sól
um alla tinda. Þó getur enginn
sjer útsýn fegri valið en utan úr
bænum, — sist að loknum vetri.
Merkilegt er, að menn scm þar
hafa dvalið til margra ára —
skuli ekki vera betri!
Jeg vona að áheyrendur mínir
láti sjer skiljast, að með þessu
er jeg ekki að gefa í skyn að
hjer sje ekki gott fólk. Jeg er ein-
mitt viss um, að hjer í Reykjavik
er mikið af jafnvel óvenjugóðu-
fólki, En þeir, sem lijer dvelja, eiga
kost á svo iniklum hvatningum lil
drengskapar og dáða frá hinni á-
hrifamiklu náttúru, að þeir hafi
minni afsökun heldur en hinir, er
við verri skilyrði búa að þessu
leyti. — Sál Reykjavíkur er dul-
mögnuð og gerir miklar kröfur.
Jeg ætla að lokum að víkja nokk-
urum orðum að listaverkinu á Arnar-
Iióli og enda þar sem jeg byrjaði.
í svip Ingólfs Arnarsonar, eins og
Einar Jónsson hefir hugsað sjer
hann og orkt um liann á máli steins-
ins, ef svo mætti segja, koma mjög
fagurlega i ljós þessir fjórir eðlis-
kostir, eins og fyr var drepið á:
drengskapur, djörfung festa og
fyrirhyggja.
Einmitt þessir eðliskostir munu
og ekki hvað síst hafa prýtt fyrstá
bóndann i Reykjavík, Ingólf Arnar-
son. Þegar þar við bætist, að hann
var maður trúaður, er ekki að furða
þótt gifta nokkur hafi fylgt honum.
Reykjavík er bygð á þessum eðlis-
kostum, og jeg á enga ósk betri en
þá, að þessir eðliskostir megi halda
áfram að ráða hjer öllum þeim ráð-
um, sem ráðin eru og stjórnar at-
höfnum öllum.
Megi gifta lngólfs Arnarsonar
vaka yfir Reykjavík!
Gretar Fells.
GEORE WASHINGTON.
Á heimssýningunni í Nexv York
næsta ár verður þessi standmynd af
fyrsta forseta og þjóðlietju Banda-
ríkjanna, George Washington. Mynd-
in verður 65 feta há. Við annan fót
styttunnar sjest mannsmynd, sem
gefur liugmynd um stærð líkneskis-
ins eins og það verður.
Læknir einn gerði skurð á heiia
slagaveikrar telpu í Brkeley í Cali-
fornia og batnaði henni slagaveikin
en þjáðisl af höfuðverk á eftir. Ef
hún þrýsti á holuna, sem læknir-
inn hafði gert á hauskúpuna er
hann gerði að heilanum, minkaði
höfuðverkurinn. Einu sinni er stúlk
an fjekk vont kast tók lnin fjögra
tommu nagla og rak á kaf inn í
heilann og hvarf þá höfuðverkur-
inn. Gekk stúlkan með naglan gegn-
um heilann í fimm daga og kendi
sjer einskis meins. Læknirinn dró
síðan naglan úr og var stúlkan heil-
brigð nokkra daga á eftir en dó svo.
— Líkt tilfelli og þetta gerðist fyr-
ir mörgum árum, er verkamaður
einn varð fyrir sprengingu og fór
járnbútur gegnum heilann á honum
og lifði hann með hann í mörg ár.
Höfuðskilin af þessum manni er til
sýnis á læknifræðisafninu í Harvard.