Fálkinn - 13.08.1938, Blaðsíða 15

F Á L K I N N
15

til brottfarar um sinn: „fara í orlof
sitt“, eins og enn er komist að orði.
óberja: óslæg jörð, eða mjög snögg
þyrrin og illslæg.
naggeit, er heimfært um hrædda
menn og hugdeiga, af því geiturnar
eru öðrum dýrum fremur huglitlar
og kjarklausar, og sauffmeinlaus, hef-
ir hliðstæða merkingu.
Skáldraftur: skáldaður = byrktur
raftur? birkistofn, sem börkurinn er
flysjaður af eða tálgaður, svo síður
fúni.
skemma: skamt hús, styttra en
skálarnir.
stofa (stúfa): stúfur af skála, af-
þiljaður ineiri eða minnihluti.
tópt, lótt (tóft). Hjer verður það,
— sem annars er býsna fágætt -—
að danskan er betri og skiljanlegri
en íslenskan. Tomt (tómt), er senni-
lega frumlegra og á mjög vel við
um hús, sem búið er að tæma og
taka af þakið, svo að ekki er eftir
nema allslausir veggirnir, eða húsið
ekki lengra komið.
úrkulavonar. Líklegt þykir mjer
að rjettara sje úrkolavonar, og sje
það, eins og fleiri orð, myndað við
kolabrensluna. Gæti þá einna helst
átt þar við, þegar vonlaust er orðið
að viðurinn sviðni til kola, annað-
hvort af því að eldurinn hefir kafn-
að undir torfinu, svo aftur verði að
senda til bæjar eftir eldi. Ellegar að
þur viðurinn hafi brunnið of mikið,
áður en tókst að kæfa hann nægilega.
Samlikingin er notuð um hverskon-
ar vonlaust verk eða samninga og
málaleitun, og um árangurslausa leit.
Vallendi (val-lendi, ekki vall-
lendi). Svo nefnist bæði landið og
grösin (heyið), senniega af því að
búpeningurinn velur það land xil
að ganga á og þau grös til að bíta,
fremur en votlendið og lakari grös
eða hálfgrös. Vallendið er og vex
eigi siður i hlíðum, brúnum og hól-
um, en á flötum völlum.
varpi: heitir þar sem ösku og rusli
var varpað i hlaðbrekkuna, eða í
haug við bæinn.
Vitaskuld. Þannig voru nefndar
vitanlegar og vissar eða löglegar
skuldir (t. d. biskupsstólanna, i ráðs-
mannabrjefum). Nú er það notað
um þverskonar málefni, sem menn
þekkjg, eða þykjast vita.
þokkabót, er nú talað um, sem
uppbót eða ábætir, öllu fremur þó
á einhverjar misgjörðir, en góðgjörð-
ir. Enda á það betur við, þar sem
í fornöld skyldi greiða þokkabót fyr-
ir afbrot (meiðyrði eðá þvílikt),
sem var í mesta lagi 14 mörk (=24
álnir), en i minsta lagi eyrir (6 áln.)
Öfundai-bót var annað nafn á
slíkri sekt, og þá oftast nokkuð hærri,
upp að 6 aurum silfurs.
ör. Svo óvanalega mörg orð og
samlíkingar eru kendar við örvar
og bogaskot fornmanna, að hjer er
ekki rúm fyrir slíkar upptalningar.
Má aðeins minna á fáein algengustu
orðin: örbyrgð, örfoka, örgeðja, ör-
grant, örgrunt, örkum(b)l, örlyndur,
örlög, örmagna, örmæddur, örreiti,
örskamt, örskjaldan, örskot, örskeið-
ur, öruggur, örvasa örvast, örvagrjer,
örverpi, örvita, örvæntingt, örþrifa-
ráð og örævi?
örvhendur: sá sem dregur bogan
uþp með vinstri hendi, en styður
örina með hægri hendi.
II. Ritháttur og breytingar orða.
íslenskan rúmar mikið af gulli og
gersemum þegar hún er rjetl rituð
og rjett skilin. En það er vandinn
meiri að greiða úr henni, bæði rjett
og vel. Eigi er furða þó ólærðum
mönnum — mjer og mínum líkum
— mistakist það á margan hátt, þar
sem hinum þaullærðu bæði missýnist
um mörg atriði og getur líka sum-
staðar yfirsjest.
Rithátturinn og orðaskipunin er
sist minna vandaverk, en stafsetning-
in. Óendanlega má og er rithættin-
um misboðið. Oft með óskiljanlegri
orðaröð, staglsamri, hrynjandalausri,
en þó einna oftast með óþarfri mála-
lengingu, svo umbúðirnr verða vætt,
þó kjarninn sje ekki meira en lóð.
Og þetta á eigi síst við þá, seixi eru
álitnir visindamenn og sprenglærðir.
Langlokur slíkra manna verða því
oft fyrir almenning, annað hvort
eins og ótyggjandi harðæti, eða sem
þunnur og saltlaus vatnsgrautur.
Viljann lil lagfæringar ætti að
virða, og leiðrjetta með hógværð
hver fyrir öðrum eftir bestu orku.
í rithætti nútíðar — sem tekur
sjer dómsorðið r/efíritun — sakna
jeg mjög úrfellinga og breytinga
þeirra stafa, sem áður gerðu mál
vort skýrara og skiljanlegra. En sum
orðin verða við breytinguna tvíræð
að óþörfu, eða torskilin. Nefni jeg þar
til, sem dæmi: ágezkan — ágiskun,
dýrðlingur -— dýrlingur, engis —
einskis, kumbl — kuml, sókt — sótt,
víðka — víkka,, helfingur — helming-
ur, þágði ■— þáði og þókti — þótti.
Hinsvegar tel jeg minni skaða skeð-
an, þó sum önnur orð sjeu stytt,
einkum nafnorð, sem voru í fornöld
af fjölda miklum samdregin, með
þeii-ri snilli (sem nú virðast fáir eiga
til), í örfá atkvæði og slafi. Eða hvar
er nú sá lærdómur, málfræði og
viska, sem býr til önnur eins snildar
nöfn og andvirki, áifóður, bóndi, búr,
fjós, goði, hersir, vá, ör, o. s. frv.?
Eigi hafa þeir nokkurn minsta snefil
af slíkri visku, sem unga út öðrurn
eins málspjöllum og naforðaskrípa-
myndum, eins og bún-að-ar-mál-a-
stjóri, lóð-a-skrár-rit-ar-i, skip-a-eft-
ir-lits-mað-ur o. s. frv.
Hvort er nú þörf, að rita fremur
og segja Vestmannaeyjar, en Skála-
holt eða Reykjaholt? Illa er mjer
við þá lögþvinguðu í-jettritun, að
lenga aftur orðin mörg, sem búið var
að stytta, með tvöföldum samhljóð-
anda, eins og: allt, byggð, finnst,
grennd, liryggð, skemmst, þurrð o.
s. frv. Ber nokkur maður í landi
voru þessi orð fram með fullri á-
herslu á tveimur samhljóða stöfum.
Að sama skapi finst mjer það aftur-
för frá ritliætti Ara fróða (þó löng-
um hafi tíðkast svo) að rita þeirra
fyrir þeira. Því þá ekki líka fleirra
og meirra?
V. G.
Blöðin hafa undanfarið rætt um
deilu, senx hefir risið upp milli
páfans og Mussolini vegna kynþátta-
pólitíkur hins siðarnefnda, sem páf-
inn vill ekki ganga inn á.
o Drekkið Egils-öl }
^OV-OVO-VO'VO-VO-V ^VO'VO'VáO^
Heldur
rúmfatnaðinum
dásamlega hvítum.
Alt nudd og núningur, getur ekki gjört þvottinn jafn hreinann
eins og hið óviðjafnanlega sjálfvirka RADION.
Hið fíngerða RADION löður þrengir sjer í gegnum vefnaðinn
og leysir upp öll óhreinindi án þess að skemma þvottinn, og
það er einmitt þessi gagnhreinsun, sem veldur því að flíkurnar
líta altaf út sem væru þær spánýjar.
RADION skaðar ekki hinn allra fíngerðasta vefnað, vegna þess
að RADION löðrið hreinsar fullkomlega, án þess að þvæla þvott-
inn og vatnið þarf ekki að vera nerna volgt, má jafnvel vera kalt.
X-RAD 4 4/0-5 0 LEVER BROTHERS, PORT SUNLIGHT, LIMITED, ENGLAND.
Menn eru orönir hræddir um þetta
þýska skólaskip. Það var á leið til
Þýskalands frá Ástralíu með mikinn
kornfarm. í marsmánuði fór það fyr-
ir Goðravonahöfða, en siðan hef
ekki til þess spurst. Á skipinu voi
50 nemendur.
„Maud“, hið fræga rannsóknaskip
Roalds Amundsen er nú úr sögunni.
Þegar Amundsen kom úr hinum mis-
hepnaða leiðangri sínum, er hann
reyndi að komast norður í höf frá
Alaska, varð hann að selja skipið
og hefir það siðan verið í snattferð-
um norður við Alaska. Nú er það
frosið inni í Coronationflóa og allur
reiðinn af því. Hafði Hudsonflóafje-
lagið notað það fyrir loftskeytastöð,
en nú er skipið yfirgefið að fullu
og öllu og verður til þarna í flóan-
um norðan við Canada. Skipsklukkan
var gefin norsku kirkjunni i Vancou-
ver, en stýi-ishjólið eignaðist Norð-
mannafjelagið í Canada.
Finnn svartar álftir komu nýlega
fljúgandi til Röros í Noregi. Þess-
ar álftir eru af áströlsku tegundinni
cygnus stratus, sem hefir verið flult
til Evrópu og lifir þar sumstaðar
sem hálfviltur fugl. En það er und-
antekning, að þessir svörtu svanir
komi sjálfkrafa til Norðurlanda.