Fálkinn - 12.07.1940, Blaðsíða 3

F Á L K I N N
3
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM.
Rilstjórar: Skúli Skúlason,
Ragnar Jóhannesson.
Framkv.stjóri: Svavar Hjaltested
AÖalskrifstofa:
Bankastr. 3, Reykjavík. Sínii 2210
Opin virka daga kl. 10-12 og 1-0.
Skrifstofa i Oslo:
Anton Schjötsgade 14.
Blaðið kemur út hvern föstudag.
kr. 5.25 á ársfj. og 21 kr.. árg.
Erlendis 28 kr.
Allar áskriftir greiðist fyrirfram.
Auglýsingaverð: 20 aura millim.
HERBERTSpren/.
SkraddaraþaHkar.
Það er fjölda margt fólk, seni alla
æfi gengur með þá grillu, að það
niundi hafa orðið fullkomlega ham-
ingjusamt, ef það hefði lifað annars-
staðar en það gerir. Það leitar langt
yfir skamt, gleymir að gæfa vor býr í
oss sjálfum, ef vit er nóg. Það er svo
auðvelt að skella skuldinni á aðra og
umhverfið þegar vér mætum ein-
hverju andstreymi, eða ef lifið reyn
ist öðruvísi en vjer gerðum oss það
í hugarlund og vildum að það yrði.
Aldrei er maðurinn óánægðari
með aðra en þegar hann er óánægð-
ur með sjálfan sig, það er óumdeil-
anlegt. En hvenær lærum vjer menn,
að líta á sjálfa oss með hlutlægni ?
— Frækorni óánægjunnar er hættu-
legt að' sá i akur sálarinnar, það
vinnur skapgerðinni tjón, það skýt-
ur ótal öngum, sem eitra tilveruna
fyrir sjálfan mann og aðra. —
Það er lífsnauðsyn að setja sjer
takmárk, ofár dajglegum þörfum.
Vinnugleðin er verðmæti, sem aldrei
verður of metið, en — maðurinn
verður aldrei ánægður til lengdar,
ef hann lifir eins og ,vinnudýr eða
vjel/ Æðsta takmarkið á ekki að
vera: eitthvað til að lifa af, heldur
eitthvað til að lifa fgrir.
Það yeitir kjark, kraft og skap-
festu að keppa að settu marki -
hugsjón. Það er ekki eingöngu undir
hæfileikanum komið, heldur og viij-
aj.um. Það er viljinn, sem sker úr
því, livað úr manninum verður.
Markmiðin geta bœ&i verið ver-
aldleg og andlegs eðlis, en til jiess að
verða hamingjusamir verða menn
að hafa jafnvægi. Lifið leggur oss
öllum skyldur á herðar.
Þorsteinn Oddsson, Njálsg. 29b,
verður 80 ára í dag (12. þ. m.).
Theodór Árnason:
Merkir tðnlistarmenn lifs og liðnir.
Jean SíbElíus.
Minnisstæðastir allra þeirra hljóm-
leika, sem jeg var viðstaddur, árin
sem jeg dvaldi erlendis, eru Sibetius-
hljómleikar, sem efnt var til i Kaup-
mannahöfn haustið 1912, í hinum
siærri hljómleikasal Oddfellow-hall-
arinnar. Þar var öll hljómsveit kgl.
leikhússins og liðsauki meðal annars
úr hljómsveit Sclmedler-Petersens,
svo að hljómsveitina skipuðu um
130 manns, — en Sibelius stjórnaði
siálfur. Munu hljómsveitar-tónsmiðar
hins finska tónsnillings sjaldan eða
aldrei hafa notið sín betur en þetta
kvöld, — að minsta kosti ekki á
Norðurlöndum, enda Ijel Sibelius
sjálfur svo um mælt, í veislu sem
lionum var haldin hjá Nimh, að lokn-
um hljómleikunum, að hann hefði al-
drei haft betra liði á að skipa.
Jcg hafði þá fengið það inikla
nasasjón af hljómsveitar-tónsmíðum,
að jeg gat fylgst nokkurn veginn með
því sem fram fór, mjer til gagns og
ánægju. Ekki var jeg þó svo mentað-
ur, að jeg gæti af nokkru mentunar-
viti dæmt um tistgildi tónsmíðanna,
sem fluttar voru. Það var að miklu
leyti „brjóstvitið“ og áhrifin, sem
tcnsmíðarnar höfðu á mig, sem sagði
mjer, að hjer væri frábær snilling-
ur að sýna dýrar perlur. Og um
sjálft tónskáldið er það að segja, að
mjer finst jafnan síðan, að jeg hafi
aldrei sjeð jafn glæsilegan og örugg-
an hljómsveitarstjóra og Sibelius. Að
visu var hann þarna að fara með
sínar eigin tónsmíðar og þurfti því
ekki að sinna nótnablöðunum, en
gat gefið sig allan að hljómsveitinni,
enda „Ijek“ hann á hana eins og
hijóðfæri.
Þetta voru einskonar yfirlitshljóm-
leikar og farið með tónsmíðar úr
ýmsum flokkum, t. d. eina sýmfóniu,
tvö tónaljóð (Finlandia og Nætur-
re.iö og dagrenning), eina samstæðu
(Suite) og loks söng norska óperu-
söngkonan Borghild Langgaard
nokkra söngva, með undirleik hljóm-
sveitarinnar.
Þarna gafst því kostur á að kynn-
ast öllum aðaleinkennum hins ramm-
finnska tónsnillings. En engum hefir
tfkist betur en honum, eða jafn vel,
að lýsa i tónum og hljómum finskri
náttúru og finskri þjóðarsál, enda
sækir hann oft viðfangsefnin í forn-
ar finskar sagnir.
Og svo hjelst all í hendur: Glæsi-
leg skáldgáfa og mikil hugkvænmi.
cskeikul smekkvisi og fádæma leikni
i raddsetningu og hljóðfæra-meðferð
(instrumentasion), en hvorttveggja
þetta er með alveg sjerstöku yfir-
bragði, og veit jeg ekki, hvorl held-
ur á að nefna það finskast af allri
finskri tónlist, eða blátt áfram Sibeli-
usar-stíl. Þó munu nú tónfræðisspek-
ingar ef til vill ekki vilja fallast a,
að Sibelius hafi skapað sjerstakan
stíl, og verður þá að láta við það
sitja að tónsmíðarnar sjeu fyrst og
fremst rammfinskar, samdar af frá-
bærri snild.
Sibelius liefir verið aflcastamestur
finskra tónskálda, hann er meistari
og merkisberi hinnar ung-finsku tón-
listar og raunar verður ekki um það
deilt, að hann er merkasta tónskáld-
ið, sem Finnar hafa átt, — en mjer
er nær að halda, að taka megi dýpra
í árinni og segja, að hann sje eitt
allra merkasta tónskáld Norðurlanda,
enda er honum skipað á bekk með
merkustu tónskáldum heimsins.
Þeir, sem að staðaldri hlusta á
tónlistarflutning útvarpsins, hafa átt
kost á þvi, að kynnast talsvert tón-
smíðum Sibeliusar, einkum siðastlið
inn vetur, því að oft var til þeirra
gripið, meðan á finsk-rússnesku styrj-
öldinni stóð. Og þó að orkester-tón-
smíðarnar flestar sjeu sennilega i
flokki þeirra tónsmiða, sem fólk
veltir vöngum yfir fyrst i stað og
notar um setninguna, sem heyrist
svo leiðinlega oft: „Hversvegna er
útvarpið altaf að bjóða manni upp
á það, sem maður skilur ekki?“*)
Jean Julius Kristian Sibelius heit-
ir liann fullu nafni og er fæddur
1865. Hann var kornungur, þegar
eftir þvi var tekið að hann myndi
vera gæddur tónlistargáfum, en eng-
in rækt var þó við það lögð að
þroska þær gáfur, og hann var kom-
inn yfir fermingu, þegar hyrjað var
að veita honum tilsögn í fiðluspili.
Hann lagði mikla rækt við það nám,
og raunar Ijek fiðlan í höndum hans.
En þetta var þó aðeins talinn tóm-
stunda-leikur, því Sibelius var þá í
mentaskóla og liafði ekki mikinn
tíma aflögu, lil þess að æfa sig á
fiðluna.
Hann varð stúdent 1885 og byrjaði
siðan lögfræðinám. En brátt kom
þá að því, að tónlistin heimtaði hug
hans allan, svo að hann fleygði frá
sjer lagaskræðunum og tók að stunda
tónlistarnám (hljómfræði og kompo-
sition) við tónlistarskólann í Hels-
ingfors. Siðan fór hann til Berlinar
og hjelt náminu áfram þar, hjá
Becker. Og loks fór hann til Vínar-
borgar, en þar voru kennarar hans
Fischer og Goldmark.
Árin 1892 kom Sibelius svo heim
aftur til Helsingfors og debúteraði
þar með sýmfóniskri drápu fyrir
kór og hljómsveit („Kullervo"). Síð-
an var hann uni nokkurra ára skeið
Frh. á bls. H.
*) Þetta er vandræða liugsun, sem
jiarf að útrýma sem fyrst. Það er
elcki til þess að ætlast, að fólk, sem
litið hefir lieyrt, skilji dýrkveðnar
tónsmiðar, eins og það skilur rimur
og kvæði. En það þarf að þjálfa
„móttökutækin" eða skynjunartækin,
til þess að geta haft yndi af góðri
tónlist og sú þjálfun fæst aðeins með
því að hlusta og lilusta með þoliii-
mæði. Álirifin — unaðurinn, segir
þá til sin fyr en varir, livað sem
„skilningi“ liður.
Þá á jeg þö von á því, að fegurðin,
göfgin, þrótturinn og frumleikinn i
þessum tónsmíðum hafi fljótlega
hrifið svo hlustendur, að þeir liafi,
eins og vera ber, hætt að hugsa um
eða gera greinarmun á þvi, hvað
þeir skildu eða skildu ekki, því að
það eru „móttökutækin“, hugurinn
og hjartað, sem því ráða, þegar
menn gleyma sjer i lirifningu undir
göfugri tónlist. Og mörg eru verk
Sibeliusar auðmelt, eins og t. d.
,,Hátíðadans“, sem leikinn var i há-
degisútvarpinu hjer á nnnan í hvita-
sunnu.
fialilei og sjónaukinn.
375 ára minnmg Galileis.
Sjónaukinn er býsna nauðsynlegt
tæki iiú á tírnuni. Sjómönnunum
kæmi það eflaust illa að liafa ekki
sjónauka, og allir vel út búnir ferða-
menn hafa með sjer kiki til gagns
og gamans. Sjónaukinn er jiví nú
orðið eitt þeirra tækja, sem oss
finst svo sjálfsagl, að til sjeu, að oss
gleymist stundum, hversu mikið strit
og barátta var háð áður en verk-
færið fór að gera sitt gagn.
Fyrir nokkrum dögum auglýstu
breskir herforingjar eftir sjónauk-
uni, sem þeir vildu kaupa. Hafa sjálf-
sagt ýmsir Reykvikingar farið uð
leita í skrínum sínum, hvort ekki
ættu þeir einhvern kikishólk að
selja Bretanum til að rýna í.
Ef til vill hafa þá einhverjir minst
þess, að ekki er langt siðan að
liðin voru 375 ár frá fæðingu þess
manns, sem mestu skriðinu kom á
þróun kíkisins.
Galilei fann reyndar ekki upp
sjónaukann. Á undan honum hafði
ljósfræðingur nokkur í Niðurlöndum
gert mjög frumstæðan kíki. Galilei
frjetti af þessu og af sinni meðfæddu
vísindamannshneigð fór hann að
brjóta lieilann um þetta og gera til-
raunir. Hann slípaði glerin sjálfur
og árið 1609 tókst honum að smíða
sjónauka, sem stækkaði 30 sinnum.
Sjónaukar liafa jafnan verið hernað-
arlegt þarfaþing, og það sá stjórnin
í Feneyjum lika strax, þegar Galilei
scndi henni kíki sinn. Þeir háu
sljórnarherrar skildu strax, að með
þessu galdraverkfæri var liægt að
koma miklu fyr auga á óvinaflota,
er nálgað'st. Þeir tóku þvi uppgötv-
uninni tveim höndum og veittu
Galilei árleg laun til æviloka. Voru
þau laun þrefalt hærri en prófessors-
laun hans við háskólann i Padua.
En það var fleira en sjónaukinn,
sem Galilei fjeksl við um dagana.
Hann er talinn að hafa lagt grund-
völlinn að náttúruvisindum síðari
tima. Hann var afburða stærðfræð-
ingur og eðlisfræðingur og vakti
ýmsar nýjungar í þeim greinum.
En á hans dögum var rannsókn-
ardómur og trúarvilluofsólcnir ka-
þólsku kirkjunnar í blóma og það
gal verið hættulegt að lialda fram
vísindalegum sannindum. Árið 1600
var vísindamaðurinn Bruno brend-
ur á háli fyrir skoðanir sinar á
himintunglunum, og það hlaut þvi
að fara svo að Galilei lenti saman
við kirkjuna. En hann hallaðist að
heimskoðun Kopernikusar, þ. e. að
sólin væri allsherjar miðdepill, sem
jörðiii og aðrar reikistjörnur sner-
Frh. á bls. li.