Fálkinn - 25.10.1940, Blaðsíða 14

14
FÁLKINN
Theodór Árnason:
Merkir tónlistarmenn lífs og líðnir.
Giacomo Meyerbeer
1791—1864.
Dramatiska tónskáldið frœga, Gia-
como Mayerbeer, var fæddur i Ber-
lín, 5. september 1791. Hann var.af
gyðingaættum og var faðir hans
auðugur bankastjóri i Berlín, en
ættaður frá Frankfurt, Herz Beer að
nafni. Skírður hafði hann verið
Jakob Meyer, i höfuðið á einhverj-
um frænda sínum, en þegar hann
var „kominn í ganginn", sem tón-
listarmaður, sneri hann nafninu á
ítölsku og kallaði sig Giacomo, en
ættarnöfnunum slengdi hann saman,
svo að úr varð Meyerbeer, og svo
hefir hann verið nefndur síðan.
Hann var snemma hneigður til
tónlistariðkana, og þegar hann var
barn að aldri, var eftir þvi tekið og
dáðst að, að hann gat fest sjer i
minni lög, sem hann heyrði leikin
á hljóðfæri og leikið þau síðan á
píanó með rjettum hljómum.
Fyrsti kennari hans var snjall
píanóleikari pólskur, Lauska að
nafni, lærisveinn hins fræga Clem-
entis. Hann kom því til leiðar, að
Clementi hlustaði á drenginn, ein-
hverju sinni er Clementi var staddur
i Berlín. Leist Clementi svo vænlega
á hæfileika og getu drengsins, að
liann bauðst til að veita honum til-
sögn, en var þó annars löngu hætt-
ur að sinna nemendum. Naut Giaco-
mo síðan tilsagnar hans um nokkurt
skeið og tók miklum framförum.
Sjö ára gamall kom hann fram í
fyrsta sinn á opinberum hljómleik-
um, sem píanóleikari, og þegar hann
var níu ára, var hann talinn með
snjöllustu píanóleikurum i Berlin.
Það var þessvegna talið alveg sjálf-
sagt, að frægðina myndi hann vinna
sjer sem pianóleikari. En hann var
þá líka farinn að fást við að semja *
tónsmíðar og þótlu þær bera vott um
það, að nokkuð væri i hann spunnið
einnig á því sviði. Honum var því
komið fyrjr hjá góðuin hljómfræði-
kennara, Zelter að nafni, til þess að
læra stafróf hinnar æðri tónfræði
og síðan hjá Bernhard Anzelm
Weber, hljómsveitarstjóra Berlínar-
óperunnar. Weber þessi var að vísu
vel fær tónlistarmaður, en ekki að
sama skapi slyngur kennari, og síst
þegar um var að ræða jafn gáfaðan
og „hraðskreiðan“ nemanda og
Meyerbeer.
Einu sinni kom drengurinn til
hans með „fúgu“ sem hann hafði
samið. Hann hafði varið miklum
tima til að koma þessari tónsmíð
saman og lagt sig allan fram. Weber
komst allur á loft, þegar hann var
búinn að athuga tónsmíðina og
sendi liana hróðugur Volger ábóta
í Darmstadt, sem var einhver mesti
tónfræðingur sinnar tíðar, og hafði
verið kennari Webers. Vildi bann
láta Vogler sjá, hversu snjall liann
væri orðinn, þessi ungi og gáfaði
nemandi hans. Beðið var eftir um-
sögn Voglers með eftirvæntingu. En
svo leið langur tími, að ekkert heyrð
ist frá honum. Loks kom gildur
böggull og í honum var ítarleg fræði-
ritgerð um alt, sem að fúgu lýtur.
Ritgerðin var í þrem köflum, og var
annar kaflinn um fúgu drengsins,
hún gagnrýnd og „uppleyst“ takt
fyrir takt og dæmd „Ijeleg“ að lok-
um. En þriðji kaflinn var „fullkom-
in fúga“, útskýrð nákvæmlega, cins
og fúga drengsins. til þess að sýna,
að hún væri eins og slík tónsmið
ætti að vera.
Weber varð fár við, en Meyerbeer
tók þessu með jafnaðargeði og sett-
ist þegar við að semja nýja, átt-þætta
fúgu, í samræmi við þær bendingar,
sem Vogler hafði gefið. Þessa tón-
smíð sendi liann svo Vogler og lotn-
ingarfult brjef með. Og svarið kom
fljótlega: „Ungi maður! Listin opn-
ar þjer glæsilega framtíð! Kom þú
til Darmstadt! Þú skalt vera hjer
sem sonur minn og fá að svala þorsta
þínum í lindum ósvikins tónlistar-
'lærdóms!“ Slíku tilboði var ekki
hægt að neita. Til Darmstadt fór
Meyerbeer 1881 og var hjá Vogler
um tveggja ára skeið. Námið stundaði
liann með frábærri elju og gerðu all-
ir sjer vonir um að hann myndi veða
mikið tónskáld, því að gáfurnar voru
miklar og lærdóminn var honum
leikur að tileinka sjer. Samtímis hon-
um var Carl Maria von Weber hjá
Vogler um þessar mundir og tókst
níikil vinátta með þessonn ungu snill-
ingum.
Ekki vöktu þó mikla athygli fyrstu
verkin, sem flutl voru opinberlega
eftir Meyerbeer (kantatan Gott imd
dic Natur og söngleikirnir Jephtas
Geliibde og Abimelek), svo að hann
gaf sig enn um nokkurt skeið ein-
göngu að slaghörpunni. •
Árið 1815 fór hann til ítaliu. Þar
kyntist hann (í Feneyjum) tónskáld-
inu Rossini, sem var að verða fræg-
ur maður um þær mundir. Þótti M.
mikið til Rossini koma og tók nú
að semja söngleiki, hvern af öðrum,
að mestu leyti stælingar á stíl Ross-
inis. En enn var þessum verkum
tckið fálega.
Til Berlínar kom M. svo aftur árið
1824, til þess að reyna að koma á
framfæri söngleiknum „Das Brand-
enburger Tor“. Hitti hann nú náms-
fjelaga- sinn C. M. v. Weber, sem á-
vítaði hann harðlega fyrir það, að
hann hefði brugðist vonum vina
sinna, og raunar sjálfum sjer og
listinni, ineð því að vera að stæla
ítalana, í stað þess að hefja sem
hæst merki þýskrar tónlistar, sem
bann hefði verið borinn til.
Meyerbeer fjekk litla áheyrn í Ber-
lín og fór til Parísar 1826 og dvaldi
þar næstu 16 árin sainfleytt. Þar
voru teknir til leiks söngleikir hans
og þeim tekið misjafnlega, — þangað
til að fram á siónarsviðið kom söng-
leikurinn Robert le Diable (teksti
eftir Scribe), hinn fyrsti af fjórum
sögulegum söngleikjum, sem hann
samdi. En með þeim vann hann sjer
heimsfrægð og kom í þeim fram öll
persónueinkenni Meyerbeers, jafnt
þau, sem lofsamleg eru og hin, sem
miður voru til frægðar fallin.
Robert le Diable fjekk fádæma
góðar viðtökur í París og fór síðan
sigurför um öll helstu leiðsvið, bæði
í Evrópu og Ameriku. Og enn varð
meiri hróður Meyerbeers þegar næsti
söngleikurinn i þessum flokki,
„Hugenottarnir“ birtist. En sá söng-
leikur er sennilega lieilsteyptast allra
verka Meyerbeers.
Síðast birtust svo Le Prophéte og
d’Africaine. Allir birtust söngleikir
fyrst á söngleikhúsinu í París (sá
síðastnefndi ekki f.yrr en að tón-
skáldinu látnu, en hann var að
mestu leyti búinn að undirbúa hann
til leiks og liafði unnið að honum
úrum saman og vandað mjög). En
auk þessara söngleikja, sem nú hafa
verið nefndir, samdi hann á þessum
árum „Das Feldlager in Schlesien“,
fyrir Berlinar-óperuna, og fjölda
margt annað söngleikja og tónsmíða,
svo sem blysfaradansa (3), ótal liá-
tíða-göngulög, tækifæriskantötur,
sönglög og píanótónsmíðar, og loks
talsvert af kirkju-tónsmíðum.
Meyerbeer naut ákaflega mikillar
frægðar og almennrar hylli, íneðan
hann var lífs. Að honum látnum lifði
þó fátt eitt af verkum hans, nema
sögulegu söngleikirnir fjórir, sem
nefndir hafa verið, og jafnvel þeir
eru nú löngu fallnir úr tísku, nema
þá helst „Húgenottarnir“. Ekki er
þó um það deilt, að M. hafi verið
stórmerkilegt tónskáld, stórgáfaður,
diámentaður, formfastur og snillingur
i því „að koma fyrir sig orði“ i
tónum og liljómum. Og mikil áhrif
hefir hann haft á þróun söngleikja-
skáldskapar síðari tíma. Gætir þeirra
áhrifa ótvírætt hjá allmörgum tón-
skáldum, sem síðar voru á ferðinni
en hann, svo sem Gounod, Verdi
Thomas og jafnvel Wagner. En hann
þykir hafa verið ærið oft „innan-
tómur“ og þá beitt sinni frábæru
leikni í því að nota yfirborðs
„skraut“ og flúr, til þess að heilla
með þvi, í stað andríkis. Og þó að
allur fjöldinn fjelli honum til fóta
og teldi hann merkastan allra söng-
leika-tónskálda, þá heyrðust þó
þegar á meðan hann var lífs raddir,
sem kváðu við annan tón. Mun
Wagner hafa verið berorðastur og
harðorðastur. Hann kallaði Meyer-
beer „auman músik-framleiðanda“,
„Þetta er peningamaður — Gyðingur,
sem ljet sjer detta í hug, að fara að
framleiða óperur.“
Annars kemur manni einkenni-
lega fyrir sjónir, hversu napuryrt-
ur Wagner var í garð M. Því að
Meyerbeer hafði reynst Wagner á-
kaflega vel, þegar W. ver verst stadd-

ur og enginn vildi sjá eða lieyra
söngleiki hans.
Að liinu leytinu voru svo aðrir,
og liað stórmerkir menn, sem hófu
Meyerbeer til skýjanna.
En hvað sem um það er, þá er
ekki um það deilt nú, að honum bar
sæti á æðsta bekk tónsnillinga síns
tíma. Og auk þess að vera mikill og
göfugur tónsnillingur, var hann ljúf-
menni og stórbrotið göfugmenni, og
var hann jafnan boðinn og búinn
til þess að rjetta kollegum sínum
hjálparhönd, þeim sem erfiðlega
gekk. En sjálfur var hann vel efn-
um búinn og skömmu áður en hann
ljest, stofnaði líann sjóð til styrkt-
ar ungum þýskum tónskáldum (Mey-
erbeer Stiftung) með 30 þúsund rík-
ismörkum.
Meyerbeer ljest í Paris 2. maí
1864.
lí
urva

Arabiskur hermaður í Englandi.
Hann er úr hersveit, sem i eru
nálega eingöngu Beduinar.