Fálkinn - 14.07.1944, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
Minni Bandaríkjanna
flutt í íslenska útvarpið 4. júlí 1944
Vegna margra áskorana frá lesendum „Fálkans“
höfum vjer fengið leyfi til að birta hina ágætu ræðu,
sem próf. Ricbard Beck flutti í Ríkisútvarpinu á
þjóðardegi Bandaríkjanna, þ. 4. þ. m.
Góðir áheyrendur!
Það hefir æði oft orðið kær-
komið hlutskifti mitt heima í
Bandaríkjunum, aTS minnast
þeirrar fósturþjóðar minnar á
frelsisdegi hennai’, 4. júlí, sem
árlega er haldinn hátíðlegur
um land allt, eins og sæmir
þeim mikla og söguríka degi i
æfi hennar. Þessvegna var mér,
sem íslenskum þegni Banda-
ríkjanna, sjerstaklega Ijúft að
verða við tilmælum útvarpsráðs
um það að áv^rpa landa mína
í tilefni af þessum þjóðminning-
ardegi í sögu hins merka menn-
ingarlands á vesturvegum, fæð-
ingarlands konu minnar og
barna, landsins, sem mín dag-
legu störf eru vígð, þó að þau
sjeu, góðu heilli, jafnframt að
öðrum þræði helguð íslenskum
og norrænum fræðum og menn-
ingarmálum.
Og þegar jeg á þessum degi,
sem sveipaður er Ijóma mikill-
ar helgi í hugum allra sannra
Bandaríkjamanna, minnist
Bandaríkjanna, þá rennur mjer
fyrst íyrir liugskotssjónir land-
ið sjálft. En víðátta þess er svo
mikil, að þar er í reyndinni um
heila heimsálfu að ræða, á
mælikvarða Norðurálfu. Nátt-
úruauðæfin og náttúrufegurðin
eru að sama skapi. Hvað minn-
isstæðust mun þó mörgum vera
hin stórfelda fjölbreytni lands-
lagsins, sem þar mætir auganu,
svipbrigðin eru mörg i ásýnd
landsins, hvort sem mint er á
Klettafjöllin hrikalegu, sem
gnæfa i bókstaflegri merkingu
„sem risar á verði við sjóndeild-
arhring“, eða víðfeðmar sljett-
ur Mið-Vesturríkjanna, sem
likjast einna helst úthafi af ak-
urlendi. Því sagði eitt íslenska
skáldið vestan hafs, er hann leit
yfir gróðursæla bygð Islend-
inga í Norður-Dakota, að þar
væri „akrahaf sem Húnaflói“.
Nú vita það allir, sem um það
hugsa, að sambandið milli hvers
lands og þjóðar þess er harla
nátengt. Það skildi Stephan G.
Stephansson manna bezt, eins
og fram kemur í hinum marg-
dáðu ljóðlínum hans:
Þó þú langförull legðir
sjerhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.
Vissulega eru þau orð rétt-
mæli um það töframagn, sem
ísland á yfir hugum íjarlægra
barna sinna. En auðvitað á
þetta einnig við um önnur lönd,
ekki síst um jafn svipmikið og
fjölbreytilegt land að náttúru-
fegurð eins og Bandaríkin eru.
Ásýnd landsins, umhverfið sem
fólkið býr í, mótar með ýmsum
hætti skapgerð og viðliorf þeirr-
ar merkisþjóðar, sem þar er að
myndast af öllum hinum fjar-
skyldustu kynþáttum jarðarinn-
ar. Enda má svo með sanni
segja, að Bandaríkjaþjóðin, þar
sem menningarleg áhrif hins
gamla og nýja heims mætast
og renna í einn farveg lílct og
kvíslar í meginfljót, sje eigi síð-
ur merkileg heldur en landið í
allri auðleg þess og fegurð. Þar
er í sköpun ný þjóð, arftaki
allra menningarþjóða veraldar,
sem þegar hefir lagt mikinn
skerf og margháttaðann til
heimsmenningarinnar; en á þó
vafalaust eftir að leggja enn
stærri og margþættaðri skerf
til hennar eftir því sem árin
liða. 1 vissum skilningi er það
vafalaust rjett, sem biskup Is-
lands, doktor Sigurgeir Sigurðs-
son, sagði í einni af ræðum sín-
um vestan hafs, að JBandaríkin
væru stórfeldasta tilraun, sem
gerð hefði verið á jörðinni til
þess að skapa nýjan heim. Þar
lifa og starfa saman í vaxandi
eindrægni menn og konur af
hinum fjarskyldasta uppruna
og með hinar ólíkustu skoðamr,
þó að draumurinn um fullkom-
ið þjóðskipulag sje eigi þar,
fremur en annarsstaðar í heim-
inum, orðinn að veruleika.
Og þá er jeg einmitt kominn
að því, sem vera átti þunga-
miðjan í þessu ávarpi mínu,' en
það er lýðræðishugsjón Banda-
Georg Washington.
ríkjaþjóðarinnar, sem skráð cr
ógleymanlega i frelsisskrá henn-
ar, og þessi mikli þjóðhátíðar-
dagur hennar er tengdur við.
Mun ekki verða um það deilt,
að samning þeirrar frelsisskrár
og samþykt hennar, 4. júlí
1776, hafi verið eitt hið allra
merkasta og áhrifamesta spor,
sem stigið liefir verið í frelsis-
og framsóknarbaráttu mann-
kynsins. En grundvallaratriði
þessarar frelsisskrár, sem hin
lýðræðislega stjórnarskipun
Bandaríkjanna byggist á, er
það„ að það sje ótviræður rjett-
ur livers eins að lifa lifi sínu
og leita hamingju sinnar sem
frjáls maður.
Ilér er hvorki staður né stund
til þess að ræða nánar einstök
atriði hinnar margþættu og
merkilegu frelsisskrár Banda-
ríkjanna, enda var það gert ít-
arlega af einum hinna efnilegu
sagnfræðinga íslensku þjóðar-
innar hjer í útvarpinu 4. júlí i
fyrra. Því einu vil jeg bæta við,
að lýðræðishugsjón sú, sem er
undiraldan í frelsisskrá Banda-
ríkjanna, og þar er færð í spak-
legan og glæsilegan orðabúning,
liefir verið fagurlega og drengi-
lega túlkuð á ýmsum tímum af
forsetum og öðrum þjóðleiðtog-
um þeirra, alt frá þvi, á tið
landsföðursins sjálfs, Georgs
Washington, og stjórnarspek-
ingsins Thomasar Jefferson, svo
seni í ódauðlegum ræðum
mannvinarins Abrahams Lin-
coln, i merkisritum hugsjóna-
mannsins og friðarvinarins
Woodrows Wilson, og þá eigi
síður í ræðum og tilskipunum
hins mikilhæfa forustumanns
og ótrauða formælanda frelsis-
og bræðralags, sem nú skipar
forsetasess Bandaríkjanna,
Franklins D. Roosevelt. Eru
löngu víðfræg orðin þau fjögur
atriði, sem liann lagði áherslu á
að vera ættu hornsteinar þess
þjóðskipulags, sem lýðræðis-
þjóðunum bæði að stefna að, þá
er ófriðnum væri lokið; en það
er fernskonar frelsi: Málfrelsi,
trúarfrelsi, efnalegt sjálfstæði,
eða öryggi gegn skorti, eins og
það hefir verið rjettnefndara á
íslensku, og frelsi án ótta, eða
öxyggi gegn ótta. Þetta eru þær
vörður, sem hann vill láta vísa
mönnum veginn inn í nýjan heim
friðar og aukinnar farsældar,
og þar speglast á fagran hátt
sú lýðræðislega hugsjón, sem
verið hefir leiðarljós bestu og
langsýnustu manna Bandaríkj-
anna frá því að frelsisskrá
þeirra var í letur færð og varð
stjórnarskrá landsins.
Lýðræðisskrá Bandaríkjanna
lýsir sjer einnig eftirminnilega
í umíangsmikilli og örlagaríkri
þátttöku þeirra í núverandi
heimsstyrjöld. En í einni af
hinni miklu ræðu sinum fórusl
Roosevelt forseta þannig orð
um það, sem Bandarikjaþjóðin
og samherjar hennar ei-u að
berjast fyrir:
„Vjer berjumst fyrir öryggi
og framsókn og friði, eigi að-
eins sjálfum oss til handa, held-
ur öllum mönnum, eigi aðeins
í þágu einnar kynslóðar, held-
ur allra kynslóða. Vér berjumsl
til að hreinsa heiminn af göml-
um glæpum og meinum. Óvinir
vorir hafa að leiðarstjörnu
grimmilega liarðúð og vanhelga
fyrirlitningu fyrir mannkyninu.
Vjer höfum hitann úr trú, sém
á rætur sínar að rekja alla leið
um aldaraðir aftur í fyrsta
kapitula fyrstu Móse-bókar: „Og
Guð skapaði manninn eftir sinni
mynd; hann skapaði hann eftir
Guðs mynd“. Vjer leitumst við
að vera trúir þeirri guðbornu
arfleifð. Eins og feður vorir
fyrrum, berjumst vjer til þess,
að halda við lýði þeirri kenn-
ingu, að allir menn sjeu jafnir
fyrir augliti Drottins. Andstæð-
ingar vorir leitast hinsvegar við
að uppræta þessa djúpstæðu
trú og skapa nýjan heim i sinni
eigin mynd, heim kúgunar,
harðýðgi og þrældóms“. Og
Roosevelt forseti bætti því við,
að engin málamiðlun gæti bund-
ið enda á átökin milli þeirra
hugsjóna og lífsskoðana, sem
um er að ræða, því að aldrei
verði, svo að til blessunar leiði,
miðlað málum milli góðs og
ills, ljóss og myrkurs. Þau eru
ekki af sama heimi.
Þá er þess einnig að minnast
að djúpstæð lýðræðishugsjón
Bandaríkjaþjóðarinnar, sem