Fálkinn - 21.07.1944, Qupperneq 3

F Á L K I N N
3
YIKUBLAÐ MBÐ MYNDUM
Ritstfóri: Skúli Skúlason.
Framkojttóri: Svavar HJalteatod
Skrifstofa:
Bankastr. 3, Reykjavik. Sími 2210
Opin virka daga kl. 10-12 og 1-6
BlaðiS kemur út hvern föstudag
Allar iskriftir greiðis fyrirfram
HERBERTSprent.
SKRADDARAÞANKAR
„Drag skó þína af fótum þjer“.
Og þvi skyldi þetta gert að maður-
inn stóð á heilögum stað, sem licjn-
unji bar að virða og sýna lotningu.
Við tölum um helga staði, hjer á
landi, og eigurn þá einkum við sögu-
staðina. Og lijer er einnig margt
HelgafeJlið, sem með nafni sínu
bendir á, að meiri hafi alvaran og
innileikinn verið með þjóðinni fyrr-
uin en nú er. Hjer skal alveg ósagt
látið. hvort sá tíðarandi, sem skóp
Helgafellsnöfnin hafi verið betri
en hinn, sem nú rikir, cn annað cr
íhugunarvert i þessu sambandi, sem
þó qft gleymist.
Við- berum of litla virðingu fyrir
náttúrunni. Það ætlast að vísu eng-
inn til þess, að við göngum á sokka-
leistunum um þá staði, sem virðing
skal borin fyrir. En hitt ætti að
vera á tilfinningu hvers manns, sem
fer um farinn veg eða ófarínn, að
óvirða ekki þann stað, sem hann
kemur á, hvort lieldur staðurinn
hefir á sjer helgi vegna gamalla
minqinga eða hann er nafnlaus
blettpr á víðavangi. Því að náttúran
er friðhelg.
Þetta verður aldrei of ofl l.veðið
og Verður að kveðast þangað til
allir nema fábjánar liafa skilið það
og muna það. En langt er í land
til þessa, þó' að mikið hafi áunnist.
Fyrir þrjátíu árum þótti mesta
heiðursfólki ekki nema sjálfsagt
að prýða hvamminn, sem það áði í,
umbúðum af þvi, sem lmð liafði í
sig látið á staðnum. Það reisti sjer
„heiðursmerki“ á áningarstaðnum,
úr blikkdósum, flöskum,umbúðum af
tóbaki og súkkulaði, ásamt miklu
öðru brjefarusli, og þótti þetta kurt-
eisi. „Það skaðar ekki þó að það
sjáist að einhver hefir komið hing7
að,“ sagði það.
Nú þykir öllu sómafólki þetta hin
mesta ómenning. En betur má el'
duga skal. Ferðalögin út í guðs
græna náttúruna eða um hrauii,
sanda og jökla, eru alltaf að aukast,
og vegna sumarleyfalöggjafarinnar
aukast þau nú í ár meira en nokkru
sinni fyrr. Og því miður fjölgar
ruslblettum að sama skapi um holt
óg heiðar.
Þetta er ekki ásetningarsynd
nema lijá örfáum. Það er hugsunar-
leysi. En það er ómenningarblettur,
sem verður að afmást. Fyrr en liann
er horfinn verður ekki hægt að tala
um ferðamenningu á íslandi.
ALÞJÓÐLEG VÍSINDASTOFNUN:
TEKNISKA STOFNUNIN í PASADENA
í frjósömum hlíðum við Pasadena
milli Mont AVilson og Kyrrahafs-
strandar stendur þyrping af hvitum
marmárabyggingum. Pasadena ei
skammt frá Los Angeles, í suðvestur
horni Bandaríkjanna. Þarna i hvítu
húsunum starfar l'jöldi af frægum
visindamönnum margra jijóða að
því að auka þekkingu mannkynnsins.
Þetta eru byggingar „California
Institute of Technologi", sem að
jafnaði er kallað „Cal-Tech“. Þar
hafa starfað níu Nobelsverðlauna-
menn síðastliðin 22 ár, en fyrir
22 árum kom stjarnfræðingurinn
dr. George E. liale til California til
þess að sjá um byggingu hins fræga
stjörnuturn á Mount Wilson, en'
dvaldi þarna síðar áfram til þess
að stofna þarna merka miðstöð fyr-
ir náttúruvísindastarfsemi. Stofnun-
in bauð til sín vísindamönnum viðs-
vegar að úr heiminum til þess að
taka þátt i þessari starfsepii- Margir
af frægustu vísindamönnum þessarar
aldar, svo sem Willem de Sitter, sir
James Jeans og Albert F.instein hafa
dvalið jiarna, og þar er einn al-
þjóðlegasti staður hnattarins. Háskól-
arnir í Oxford, Miinchen, Kalkutta,
Curiestofnunin í París, John Cashmir-
háskólinn pólski, háskólarnir i Ley-
den, Cambridge, Toronto og Pralia,
ásamt mörgum fleiri, hafa sent bestu
kennara sína til þess að starfa á
Cal-Tech.
Sagan um Cal-Tech er eigi aðeins
saga um visindamenn heldur og um
alhafnamenn í viðskiftum og fram-
Jeiðslu. Og sá þáttur hefst þegar
tihiburkaupmaðurinn Arthur Flem-
ing, sem fæddur var í Canada flutt-
ist til Pasadena lil þess að njóta
ellinnar þar, en var beðinn að taka
sæti i stjórn Iðnskóla eins jiar i
bænum. Fleming átti mörg áhuga-
mál og var sannfærður um, að Banda
rikin gæti orðið fremri Evropu-
jijóðunum í efnafræði og ýmsuin
þeim visindum öðrum, er verða
mætti iðnaðármálunum til hagsbóta.
Þegar hann var 64 ára gamall bar
fundum hans og dr. Hale saman og
hann hlustaði á ráðagerðir dr. Hale
um að koma á stofn alhliða náttúru-
vísindastofnun. Fleming tók frá
handa sjer upphæð, sem nægði
honuin til iífsframfæris það sem
eftir væri æfinnar, en aðrar eigur
sinar, sem námu 5 miljónum dollara
gaf hann til vísis jiess, sem Hale
hafði fengið af tekniskum skóla.
Frægir forustumenn.
Dr. Hale rjeð að stofnuninni dr.
Robert Milliken, frægan eðlisfræð-
ing og efnafræðinginn, dr. Arthur
Noyes. Eftir að hafa fengið svo á-
gæta forustumenn, hvorn i sinni
grein, tók hann upp nýtt nafn handa
skólanum og nefndi hann „California
Institute of Technologi“. Brátt fór
að fara orð af stofnun þessari og
visindamenn að sækja þangað viðs-
vegar að. Thomas Hunt Morgan,
sem gerði byltandi uppgötvanir á
arfgengni, varð forslöðumaður líf-
fræðideildar stofnunarinnar . Dr.
William Bennett Munroe kom frá
Canada til þess að gerast kennari í
stjórnvísindum. Ungverjinn dr. Theo-
dor von Karman, einn af frægustu
flugvísindamönnum lieims, sagði upp
stöðu sinni við þýskan háskóla og
fluttist til Pasadena til að kenna
vísindi, sem Bandarikjaþjóðinni
hefir orðið ómetanlegt gagn að. C.
V. Ramae, prófessor i eðlisfræði við
háskólann i Calkútta, varð prófessor
i þeirri grein við Cal-Tech, ásamt
forstöðumanninum, próf Millikan.
Þessir menn og margir fleiri hófu
nú rannsóknarstarf, sem reyndist
svo merkilegt og mikilsvert að það
vakti athygli um allan heim.
Starfið er ærið fjölþætt. Þarna var
framkvæmd rannsókn á kosmiskum
geislum og efni sólarinnar, lögmál-
um arfgengisins, hraða Ijóssins, raf-
eindum, skyldléika rúms og tíma —
verkefnum, sem voru svo margbrotin
að ekki gátu fengist við þau nema
fáir mcnn í öllum heiminum, sem
flestir höfðu fórnað æfi sinni
mannsandanum til þroska en ekki
sjálfum sjer til frægðar. Rannsókn-
arstofur með . merkilegri áhöldum
en nokkursstaðar i heimi, spruttu
upp í hliðinni, þar sgm áður hafði
i;axið kjarr. Charles Lauritsen kom
/rá Danmörku til þess að framleiðs
svonefnda gammageisla með X-geisla
lampa, er liafði miljón volta spennu.
Frakkinn Jesse W. M. Dumond varði
þremur árum til þess að smiða
undravert áhald, sem hann gat
notað til þess að mæla með hraða
rafeindanna. Og hinn sterki stjörnu-
kikir á Mounl Wilson opnaði manns-
auganu leið til fjarlægari stjarna
himinhvolsins, en áður var vitað
um.
Mönnum varð brátt ljóst að þetta
hávisindalega starf, sem unnið var
í Cal-Tcch, hafði líka hagnýta þýð-
ingu og rjeð margar gátur, sem
tækninni var gott að vita skil á. Og
ýms atvinnufyrirtæki fóru nú að
styrkja stofnunina. Edisonfjelag
Suður-Californiu lagði stofnuninni
til háspennustöð, sem hægt var að
framleiða í gamma-geisla, en þeir
Framhald á bls. lb.
fíaiuisóknarstofurnar i Cal-Tech, eru með súlnaröðum út að
skrautlegum forgarði. Þarna starfa fjölmargar þjóðir nú að
þvi að stgðja sigur hiiuia sameinuðu þjóða i styrjöldinni.
Nokkrir frægir menn í anddyri klúbbsins i Cal-Tech, en
hann nefnist Athenaeum. Frá v. til h.: Nobelsverðlaunamað-
urinn fíob. A. Millken forstöðumaður stofnunarinnar. Sviss-
lendingurinn Fritz Zwicku, sem er stjörnueðlisfræðingur
enski sagnfrœðingurinn Godfrey Davis, og Edvard C. Darreit
umsjónarmaður stofnunarinnar.