Fálkinn - 08.02.1946, Blaðsíða 5

P Á L K I N N
5
og hefir vakið aðdáun heimsins i
fortíð og nútíð.
Þegar hann árið 1800 kom með
klaverkonsert sinn, 1. liljómkviðuna
og septett, sem leikinn var, fór
almenningur smátt og smátt að taka
el'tir Beethoven sem efnilegu tón-
skáldi.
Næstu árin komu mörg tónverk
frá lionum, m. a. margar af hinum
frægu klaversónötum hans, og má
sérstaklega nefna „Sonate pathet-
ique“, Op. 13; um sama leyti komu
„Tilbrigði“, Op. 26, hinn frægi
Sorgarmars, sónata i Es-dúr og Cis-
moll, sem kölluð er „Tunglskins-
sónatan“, sónötur i D-moll og Es-
dúr og inargar sónötur fyrir fiðlu
og píanó, svo sem „Kreutzersón-
alan“. Beethoven samdi líka sex
strokkvartetta. Sköpunarmáttur lians
er undraverður á þessu skeiði, sem
kallað er „fyrsta skeiðið í sköp-
unartíð Beethovens“. En var hann
sæll sjálfur? Hann var umkringd-
ur al' lióp heldri vina, sem dáðu
tónlist hans og andans mátt; efna-
lega vantaði hann ekki neitt, en
nú hafði dregið saman ský það,
sem átti eftir að myrkva ævi lians.
Honum þvarr áberandi heyrn, svo
að árið 1802 fluttist hann á burt
úr Wien upp i sveit, að ráði læknis
síns. En lækningu var þar vitan-
lega enga að fá, og Beethoven varð
sífellt geðstirðari. í . minnisgrein frá
þessum tíma segir liann: „Þið mann-
eskjur, sem lialdið mig kaldiyndan,
geðvondan og mannliatara, — hví
likan óréit gerið þið mér! Þið
þekkið ekki liina leyndu orsök þess,
sem yður virðist. Hjarta mitt og
hugur var frá bernsku opið hinum
blíðu tilfinningum góðviljans, og
ég sjálfur ávalt reiðubúinn til þess
sem golt var; og liugsið ykkur, síðan
fyrir 6 árum hefir ólæknandi kvilli
sest að mér, og ár frá ári hefi ég
svikið sjálfan mig með von uni
bata. Mér var gefin létt og fjörug
lund í vöggugjöf, móttækileg fyrir
samkvæmislíf, en snemma varð ég
að draga mig út úr og lifa lifinu
einmana — en vildi ég yfirstíga
jietta þá kvaldi það mig að heyrn-
arleysið fór sívaxandi. Mér er ó-
mögulegt að segja við fólk: „Talið
þér hærra, liví að ég er heyrnar-
laus!“ Beetlioven segir frá kvöl
sinni, að sér geli ekki verið gleði
að J)vi að vera i samkvæmum með
öðru fólki, o.g verði þvi að lifa eins
og bannfærður maður. „Það mun-
aði minnstu að ég tæki mitt eigið
líf — listin ein aftraði mér frá
því. Mér finnst ómögulegt að yfir-
gefa lieiminn fyrr cn ég liefi gengið
frá öllu, sem mér finnst ég maður
til að gera. Forsjón! Þú sérð minn
innri mann, þú þekkir liann, l)ú
veist að ást til mannanna og lineigð
til hins góða býr þar.“
„Annað sköpunarskeið“ Beet-
hovens er í aðalatriðum helgað
hljómkviðunni, og i J)essari grein
er liann nýskapandi — hinn ó-
sambærilegi. Eroica-hljómkviðan var
leikin í Wien 1805, en fólk skildi
ekki snildina í þessu ágæta tónverki.
Berlioz skrifar um ])essa tónsmíð:
„Beethoven hefir máske samið eilt-
hvað, sem er meir grípandi en
Jiessi hljómkviða, en Jiað verður
að viðurkenna, að hún er svo sterk
í hugsun og meðferð, slíllinn svo
kjarnmikill og göfugur, og formið
svo skáldlegt, að hljómkviðan á sess
hjá því besta, sem hann hefir skap-
að. Tilfinning Jiungrar, foineskju-
legrar angurblíðu náði valdi á mér
meðan ég hlustaði, en álieyrendur
virtust ekki verða fyrir áhrifum
af henni.“
Nú rekur hver liljómkviðan aðra,
4. hljómkviðan og sú 5. — C-moll
hljómkviðan, sem talin er með því
fegursta, sem Beethoven hefir samið.
„Hún er miðdepill listaverka hans á
þessu sviði, og eitt af ágætustu
verkum lians — liún er jafn djúpt
hugsuð eins og liún er fögur að
formi, jafn ágætt listaverk hvort
lieldur litið er á formið eða inni-
haldið,“ sagði Tliorvald Lammers
i fyrirlestri um Beetlioven. Skömmu
eftir að Eroica-hljómkviðan kom út
lauk Beethoven við óperuna „Fide-
lio“ —- einu óperuna sem hann
samdi. Um það verk hefir verið
deilt, en fegurð J)ess hefir enginn
neitað.
Þó að Beetlioven væri í eðli sínu
hljóðfæratónskáld liefir liann samið
ýms sönglög, t. d. við Ijóð eftir
Goethe. Um sama leyti komu frá
honum margar klaversónötur, svo
sem Waldstein-sónatan, Appassion-
ata, sem er rnáske mesta sónata
hans, og ýmsar fleiri — heil ver-
öld af undursamlegri tónlist. Þar
hefir sónatan náð hámarki sínu,
hún er innihaldsmeiri og í stærra
broti en nokkurntíma áður. Á Jíessu
skeiði semur liann líka 5 pianó-
konserta, m. a. í G-dúr og Es-dúr
og tríó, svo sem B-dúr trió. sem
talin er hámark tónlistar í sinni
grein.
Þetta „annað skeið“ .Beethovens
nær frá 1802 lil 1813. Þá samdi
liann fiðlukönsert, Op. 61, liinn al-
kunna „Hörpukvartiít“ og margt
fleira. Sköpunarmáttur lians var
undraverður. Hann bjó við góðan
hag, árið 1809 tryggðu vinir hans
hónum 4000 gyllina árstekjur, en
tveim árum síðar lækkaði upphæðin
í 1600 gyllini, líklega vegna gjald-
Jirots ríkisbankans, en tónsmíðar
hans gáfu svo mikið af sér, að
liann átti aldrei við fátækt að
stríða. Frægð lians fór vaxandi,
hann átti góða vini og vinkonur,
en oft slettist upp á Jiann vinskap
vegna mislyndis lians. Vegna heyrn-
arleysisins sem J)jakaði hann, varð
liann ákaflega vandsetinn, og hvorki
útlit hans né háttalag var aðlaðandi.
Hin gífurlega liugaráreynsla, sem
liann varð fyrir í starfi sínu, bætti
ekki um skapsmunina, sem voru
örir og ákafir fyrir.
Ludwig van Beethoven giftist ekki,
en frægar konur dáðu liann, og
sjálfur var hann ekki ósnortinn af
dálæti Jieirra. Tunglskinssónötuna til
einkaði hann Jieirri konu, sem liann
varð fyrst ástfanginn af, greifynj-
unni Juliu Guicciarda. Kona ein sem
fræg var fyrir fegurð, Maria v.
Erdödy greifafrú, lét reisa musteri
í garði sínum, til heiðurs honum.
Til liennar kom hann oft, og þar
lék liann oft ný verk eftir sig. „Sæll
er sá listamaður, sein á slíka áheyr-
endur,“ segir tónlistarmaðurinn
Reichardt. Önnur vinkona Beet-
liovens, Bettina v. Arnim, lýsir
lionum í bréfi til Goethe, sem hún
unni mjög: „Hann telur sig liafa
lagt undirstöðu að nýju sviði fyrir
andlegt líf; hann seiðir frarn hið
ógrunaða, óskapaða, — hvers virði
er umgengni við veröldina lionum,
sem situr við hið heilaga starf um
sólaruppkomu og lítur varla kringum
sig um sólarlagið — sem gleymir
að matast? Ó, Goethe, enginn keisari
né konungur hefir jafn skýra hug-
mynd um mátt sinn eins og Jiessi
Beethoven!“
Þegar „öðru skeiðinu“ lauk, 1815,
dró meistarinn sig Jiví nær alveg
í hlé vegna heyrnarleysisins. —
Hann hætti að koma opinberlega
fram en öll hans hugarorlca leitaði
inn á við, lil hans sjálfs. í þeim
heinii skapar liann síðustu verk sín,
9. hljómkviðuna, Missa Solemiijs,
fimm klaversónötur og fimm kvart-
etta — Jietta var síðasta tón-
verk lians. Svo mikið liggur eftir
Beetlioven, að hann lýtur að hafa
verið fljótur að semja. Hann samdi
einnig kirkjutónlist, og um Messu
hans i C-dúr er vitað að hann taldi
hana einskonar frumdrætti að Missa
Solemnis, en það verk liafði liann
á prjónunum í nær fjögur ár (1818-
22).
Síðasta stórverk hans, 9. hljom-
kviðan og lilutar úr Missa Solemnis
voru leiknir í fyrsta sinn i Wien
í maí 1825 við feikna fognuð, en
höfundurinn heyrði ekki lófaklapp-
ið, og var svo utan við sig a'S hann
sneri baki við álieyrendum á svið-
inu.
Ýmislegt fleira hafði Beethoven
ætlaði að semja en komst ekki yfir,
svo sem músík við „Faust“, 10.
hljómkviðu og Requiem. En hugur
lians tók á síðustu árum l)á stefnu,
að honum fannst sú grein lórdistar
varla til, sem túlkað gæti liugar-
ástand sitt, eins og það var orðið.
Hann hafði snúið liug sínum frá
þvi jarðneska til þess eilífa. Hann
var öldum á undan samtíð sinni.
Sjálfur lýsir Beethoven list sinni
með þessum orðum: „Hversu ljóm-
andi sem úthverfa frægðarinnnr
er, þá leyfir hún þó ekki listamann-
inum að vera daglegur gestur á
01ympstindi.“
Nokkrum árum áður en liann
dó, skrifar hann Clierubini: „Hin
sanna list er óforgengileg, og sann-
ir listamenn gleðjast af lijara yfir
afrekum snillinganna. Þessvegna er
ég sæll í livert skifti, sem ég heyri
nýtt verk eftir þá, ég gleðst meir
yfir þvi en þó það væri eftir s|álian
mig. Eg elska og virði yður.“ Og
bréfinu lýkur með þessum orðum:
„Listin sameinar alheiminn!“
Hinn 27. mars 1827 dó Beetlioven.
Þegar liann var horfinn, skildist
Wienarbúum fyrst hvað þeir höfðu
mist. Beethoven var sómi landsins
og mesti maður þess. Utför lians
varð minnisverð — tuttugu þúsund
manns fylgdu honum til grafar.
Síðan eru liðin nær 120 ár. En
ennþá eru þau orð i gildi, að ekki
er til nema einn Beethoven.
Fulltrúar hinna sameinuðu þjóða á fundi. — Myndin var tekin yfir fundarsalinn í Central Hall, London
og sjást þar flestir fulltrúar Hinna sameinuðu þjóða.