Fálkinn - 18.10.1946, Blaðsíða 6

6
FÁLKINN
Grænlandsísa
í greipum
Nýjar björg-nnartilraunir.
Turner kapteinn fleygði ekki að-
cins niSur mat til jökulbúanna viS
sleSann og strandflugvélina. Hann
sendi þeim iika fréttatilkynningar
og þær áttu sinn þátt i aS hressa
þá. Þar fengu þeir aS vita hvaS
gert væri til aS bjarga þeim, og
þeir vissu aS enginn lá á liSi sínu.
MeSal annars fréttu þeir aS ný
hundasleSatilraun hefSi veriS gerS,
en þeir urSu aS snúa viS löngu áS-
ur en komiS var aS marki, því aS
hundarnir bókstaflega sukku í lausa-
snjónum. ÞriSji mótorsleSinn var
sendur frá björgunarstöSinni en hon-
um tókst ekki heldur aS komast
áfram. Nýjar tilraunir til aS komast
á skriSjökulinn átti aS gera undir
eins og veSriS batnaSi. Balchen
ofursti var uppvægur aS gera þetta
og bæSi her- o‘g flotastjórn var aS
leita uppi flugvél, sem gæti lent
á ísnum hjá þeim.
Flugvél af sérstakri gerS hafSi
veriS flogiS sunnan frá Bandaríkj-
unum meS skiSaútbúnaS. ÞaS var
undir veSrinu komiS hvort hún gæti
komist til Bandaríkjanna á þess-
um tíma árs. ÞaS reyndist því miS-
ur svo aS skiSin undir henni voru
ekki lientug til lendingar á þeim ís,
sem hér var um aS ræSa. Þá var
annari vél flogiS til NorSur-Kanada,
allskonar tilraunir og breytingar
gerSar á henni, en útbúnaSurinn
reyndist eklci fullnægjandi.
Ný tegund, mjög mikiS notuS til
vetrarflugs í NorSur-Kanada, var
fengin aS láni hjá Kanada-flugfélag-
inu Maritime Central Airways. Teg-
undin hét Barkley-Grow, og ýmsir
strandmennirnir þekktu manninn,
sem átti aS stjórna henni, Jimmie
Wade. Hann var besti og reyndasti
flugmaSurinn á öllum norSurleiSum.
Strandmennirnir fylgdust meS áhuga
meS fréttunum af þessum leiSangri,
vegna þess hve mikla trú þeir höfSu
á Jimmie.
ÞaS var vandamál fyrir sig aS
komast meS flugvél i nánd viS
strandmennina. LeiSin frá Kanada
og til næstu hluta Grænlands getur
veriS erfiS aS sumarlagi, en á vetr-
um er Grænland raunverulega lok-
aS. Og strandstaSurinn var þar sem
verst gegndi fyrir flugvélar, aS
vestan, því aS bæSi varS aS fljúga
yfir Baffinsflóa og svo -yfir Græn-
land þvert, svo aS flugiS hlaut aS
verSa hættulegt viS þau veSurskil-
yrSi, sem þarna eru um hávetur i
svartasta skammdeginu. Fyrir hand-
an strönduSu flugvélina var dá-
lítill flugvöllur sem venjulega var
alls ekki talinn nothæfur allt áriS.
Frá þessum flugvelli varS aS gera
björgunartilraunir meS flugvélunum
en ýmsan undirbúning varS aS
gera á öSrum stöSvum, sem erfitt
var aS ná til núna. Þær voru birgS-
ar upp meS vistum og gögnum á
haustin og siSan var ekkert sam-
band viS þær allan veturinn, aS
undanteknu loftskeytasambandinu.
Hinn 22. des., daginn sem sleSa-
leiSangurinn varS aS hætta viS aS
halda áfram, létti Jimmie Wade á
Barkiey-Grow flugvélinni frá einni af
suSurstöSvunum í þeim tilgangi aS
lenda nálægt strandstaS Monteverdes
J. G. Moe kapteinn var meS hon-
um sem leiSsögumaSur. Þetta var
langt hopp. Svo langt aS þessi litla
flugvél gerSi lítiS betur en komast
svo langt. VeðriS var taliS gott. En
veSurfréttirnar voru ófullkomnar og
veSriS reyndist ekki eins gott og
spáS liafSi veriS.
ÞaS versnaSi eftir þvi sem á leiS
og mótvindur dró úr hraSanum og
jók bensineySsluna. Þegar þeir nálg-
uSust markiS voru geymarnir aS
heita mátti tómir. StaSurinn sem
þeir ætluSu á var viS mynni eins
hinna mörgu fjarSa, sem eru svo
líkir hver öörum, aS leiSsögumenn-
irnir villast oft á þeim. Þeir lentu
í skökkum firSi og sáu nú aS þeir
höfSu gengiS i gildru. Wade valdi
sér snæþakta ísbreiöu og nauSlenti.
ÞaS kom á daginn aS ísinn var of
veikur til aS bera flugvélina og of
sterkur til þess aS bátur gæti brotiS
liann. Þeir félagarnir höfSu báSir
reynslu af norSurhjaranum. Þéir
björguSu nokkru af útbúnaSi sínum
en mistu mestan part af nestinu.
Og í sama hræSilega jóIaveSrinu og
strandmennirnir urSu aS þola á
Grænlandsísnum urSu nú þessir 2
aS bagsa viS aS komast til lands.
ÞaS tók þá fjögra daga látlaust strit
aS komast á þurrt land yfir ísinn,
og var vegalengdin þó ekki nema
2 kílómetrar. Svo fóru þeir aS fikra
sig inn fjörurnar.
Hinn 29. desember var matar-
skammtur þeirra kominn i lágmark.
Og færSin var afleit. Af einskærri
tilviljun hittu þeir Eskimóa á veiS-
um, sem fóru meS þá lieim til sín
og hjúkruSu þeim þangaS til þeir
gátu komist á ákvörSunarstaSinn i
hundasleSa. ÞaS var 2. janúar —
fyrr vildu Eskimóarnir ekki leggja
upp vegna veSurs.
Svo erfiSar voru samgöngurnar
á þessum slóSum, aS nær fjórir
mánuSir liSu þangaS til þeir Wade
og Moe komust aftur heim.
Sögur sem þessi snúast vanalega
fyrst og fremst um þá, sem veriS
er aS bjarga. ÞaS er ósk þeirra
þriggja, sem hafa sagt mér þessa
sögu, aS bent sé á afrek flugmann-
anna sem leituSu, fundu þá og
héldu lífinu i þeim mánuS eftir
mánuS. FerSaskýrslur leitarmann-
anna sýna viS hvaSa örSugleika
þeir áttu aS striSa.
Stormurinn blés snjó og sand-
dusti inn í vélarnar, svo aS hreyfl-
inum stafaÖi sífeld hætta af. Oft
sáu flugmennirnir ekki nema 30
metra framundan sér. Dagsbirtan
var svo stutt, aS hún leyföi tæp-
lega flug frá bækistööinni aS strand-
staS Monteverdes og til baka. HI-
mögulegt aS greina skafrenninginn
á jöklinum frá skýjunum. Vindhraö-
inn stundum yfir 100 kílómetrar.
Tindar, yfir 4000 m. háir, sem ekki
voru sýndir á uppdrættinum, urSu
fyrir þeim. MeSfram fjöllunum voru
niSurstreymisvindar, svo aS vélin
hrapaSi stundum 600 metra i einu
vetfangi.
Þannig voru skilyrSin, sem Turn-
er átti aS etja viS, er hann var í
flugferöum sinum til strandmann-
anna. Þeir höfSu enga æfSa hjálpar-
menn á flugvellinum og urSu því
aS gera mest sjálfir. Þeir dældu
benzíninu á geymana meS handafli,
3000-4000 lítra fyrir hverja ferS. Á
hverjum morgni fóru þeir í frosti og
myrkri út aS vélinni til aö hita
hreyflana, svo aS vélin væri til-
búin aö leggja upp hvenær sem
veSur leyfSi.
Fyrstu fjörutíu dagana eSa svo
gátu þeir starfaS í dagsbirtu, 4 til
5 tima á dag. En ekki sást sólin
frá flugvellinum fyrr en í janúarlok.
Og skafrenningurinn gerSi þeim erf-
itt aS lenda.
Þeim Turner telst svo til aS þeir
hafi alls fleygt til jarSar um 250
bögglum, flestum til mannanna viS
flugvirkiS og viS sleöann, en einnig
til hundasleSaleiSangranna, sem
urSu aS snúa viS. Þessum bögglum
var fleygt niSur fallhlífarlaust, en
þaS þurfti leikni til aS láta þá lenda
á réttum staS, ekki síöur en þegar
sprengjum er varpaS. HæSin, sem
kastaS var úr, var frá 30 til 500 m.
Einkum var vandasamt aS láta
bögglana hitta á þann mjóa rima
milli gjánna, sem þeir Monetverde
voru staddir á. Fyrst i staS taldist
þeim til aS 6 bögglar af hverjum tíu
hittu rétt, en siSar varS árangur-
inn betri.
Turner segir: — ÞaS er und-
arlegt aS vera svona nærri piltun-
um, en hafa engin ráS til aS koma
þeim burt.
Hann sýndi óendanlega mikla
umhyggju fyrir því aS rækja þetta
starf. HefSi vél hans bilaö, var eng-
inn til aö taka viS af honum. í
besta falli mundi Monteverde og hóp
ur hans þá farast, en í versta falli
báöir hóparnir. Turner gætti þess
afar nákvæmlega aS verja menn
sína kali, enda tókst þaS. Sjálfur
segist hann hafa veriS afar varkár
gagnvart veSrinu og aSeins flogiS
í tryggu flugveSri, og flaug alltaf
kringum eSa yfir óveSurslinútana en
aldrei gegnum þá.
Mennirnir á isnum skildu betur
en nokkrir aSrir viS hvilika örSug-
leika björgunarmenn þeirra áttu aS
etja. Þeir UrSu vitanlega vonsvikn-
ir þegar hver tilraunin eftir aSra
mistókst, en þeir vissu aS ekki var
gefist upp samt.
Á hverjum degi voru send skeyti
um máliS til Washington, hvaS gert
yrSi og ekki gert, aS þessum og
þessum vistum og útbúnaSi hefSi
veriS kastaS niSur, og aS svo og
svo mikiS hefSi komist til skila,
aS Barkley-Grow-vélin liefSi ekki
komist á áfangastaS, en aö Wade og
Moe væru á öruggum staS, aS tveir
menn eöa einn eSa þrír hefSu sést
viS sleSann eSa flugvélaflakiS þann
eSa þann daginn, aS Balchen og
flotafræSingarnir væru aS ræSa um
aS nauSsynlegt væri aS fá sérstak-
an björgunarútbúnaö, og þar fram
eftir götunum. — — Þegar nýáriS
hófst og strandmennirnir lágu enn
og biSu í snjóliúsunum á jöklinum
tóku sérfræöingarnir á Grænlandi
nýja ákvöröun, í samráSi viS yfir-
völdin í Washington. Þeim var orS-
iS ljóst aS ómögulegt væri aS bjarga
strandmönnunum meS sleSum, fyrr
en vetrinum færi aS linna. En eng-
an langaSi til aS bíSa vorsins. —
Balchen ofursti stakk þvi upp á til-
raun sem var aö vísu hættuspil en
gat lukkast.
Tillaga hans byggSist á þeirri
reynslu, sem feng’ist hafSi af flug-
vélalendingu i djúpum snjó. Flug-
vélar meS skíSameiSum eru ætlaS-
ar til þessa, en þær eru litlar og
léttar og komast ekki nema skammt,
enda hafSi reynslan af Barkley-
Grow-vélinni sýnt þetta. Hin litla
Grumman-vél Priteliards liafSi létt
og lent tvisvar, en sú vél var háS
því aS skip væri nálægt, en óhugs-
andi aS komast á skipi inn í firSi
viS Austur-Grænland um miSjan
vetur. Hér þurfti vél, sem gæti
flogiö lengi. Enginn vildi láta sögu
Pritchards endurtaka sig.
MánuSi áSur liafSi maSur á Cata-
lina-flugvél lent í einkennilegu fyr-
irbrigSi af því, sem kallaS er aS
„fljúga í mjólk“. FlugmSurinn liélt
sig vera á lofti og allt væri í lagi,
en þó fannst honum liraSinn furSu
lítill. Þegar hann eitt á liraSamælinn
sá hann aS vélin fór aðeins meS
100 km. liraSa á kukkustund. Upp-
götvaSi hann nú fyrst aS hann var
lentur á snjónum. Þegar hann liafSi
komist aS raun um aS hann gat ekki
lyft sér aftur, tók liann hreyflana
úr sambandi og flugvélin nam staS-
ar.
Nú datt Balchen í hug aS reyna
svona lendingu meS Catalinavél, á
staS, sem lieföi veriS ákveöinn fyr-
irfram. Þetta var samþykkt og á-
kveSiS aS senda tvær Catalinavélar
á björgunarbækistööina.
Dagsbirtan var enn ekki nema
tveir tímar, auk ljósaskiftanna. Ekki
var unnt aS gera tilraunina fyrr en
dagurinn yrSi nokkru lengri, en á
meSan var tíminn notaSur til und-
irbúnings. Jafnframt voru tygjaSir
hunda- og lireyfilsleSar, ef ske kynni
aS veSur breyttist svo, aS hægt væri
aS koma þeim viS.
Strandmennirnir á ísnum vissu
ekkert um þetta. ÞaS var ekki vert
aS segja þeim frá áformum, sem
áttu svo langt í land. En þeir vissu
aS björgunartilraununum var haldiö
áfram og aS þeim liefSi ekki veriS
gleymt. Þeir misstu ekki vonina.
Framh. í næsta blaði.
„Tackling“-in mæld. — Eins og
kunnugt er, iðka Amerikumenn leik,
sem Rugby nefnist. Það er hrotta-
legur leikur, þ.ar sem leikmönnunum
leyfist sitt af hverju. T. d. mega
þeir nota sínar eigin „tacklings“, þ.
e. a. s. þeir mega kasta sér af öllu
afli á mótleikara sína. Sérstaklega
eru hinar svonefndu fljúgandi „tack-
lings“ alræmdar, en þá kasta lcik-
mennirnir sér lárétt á andstæðinga
sina af öllu afli, og veldur það
oft stórslysum eða jafnvel dauða.
Myndin sýnir áhald, sem mælir
kraftinn i „trackling" teikmanna.