Fálkinn - 18.10.1946, Síða 8

8
FÁLKINN
V
8~*jinn dollar.... tveir......
þrír.... fimm dollarar. Býður
nokkur betur?
Það var ekki sérlega margt
í uppboðsskálanum, — tímarn-
ir höfðu dregið úr fíkn al-
mennings í gamla muni —
jafnvel þó að þeir væru mjög
sjaldgæfir. Sérfl’óðir menn
höfðu þó náð sér í ýmsa „góða
bita“ — þar á meðal málverk
úr söfnum. Uppruninn? Nazi-
Þýskaland skrásetti þessa muni
mjög hyggilega; kallaði þá einu
nafni Evrópusöfn. Þessir mun-
ir voru í góða og gamla daga
til prýði á heimilum Gyðinga
Þýskalands. Þeir kunnu sína
sögu að segja, en best að tala
sem minnst um þá. .. .
Kæruleysislega rétti uppboðs-
lialdarinn fram fiðlu í gömlum
og brengluðum kassa. Hann
reyndi meira að segja að segja
fyndni á kostnað fiðlunnar. —
Stradivarius.... ekta Stradivar-
ius.... Áheyrendurnir fóru að
skríkja. — Eg liefi boðið fimm
dollara! Býður nokkur hetur?
Fljótir nú, spilið þið bara á
munnhörpu eða kannske ekki
nema á spil? Fimm dollarar. .
Fleiri hoð? Ekta Stradivarius.
Ágætur til að fæla fuglana burt
frá korninu.
Þessi lærdómur vakti mikla
kátínu meðal áheyrenda — góð
fyndni. — Finim dollarar —
fleiri boð — fer fyrir fimm doll-
ara.
Gamall maður með grátt hA
og skjálfandi rödd olnbogaði
sig áfram. — Má ég fá að sjá
fiðluna? Uppboðshaldarinn var
í svo góðu skapi að hann féllst
á það. Hann ætlaði að henda
gaman að karlinum — hver veit
þá kæmi hærra boð.......
Andlit Hermanns ljómaði af
gleði. Þetta var fiðlan hans.
Þjóðverjarnir tóku hana frá
henum, stálu lienni. Hann gældi
við fiðluna með titrandi fingr-
unum. En hvað 'hún var mjúk
þegar hann bar hana upp að
kinninni! Hann stemmdi hana í
flýti og meðan hann var að
því ljómaði andlit hans af inn-
blæstri. Honum fannst hann
vera staddur í filharmónisku
hljómsveitinni. Þessir gestir
þarna voru álieyrendur hans —
góðir áheyrendur. Hann spilaði.
Fyrstu tónarnir sýndu að hann
var fimur fiðluleikari. Lagið
hljómaði um salinn. Og í
merkilegri mótsetningu við hið
ímyndaða umhverfi lians talaði
fiðlan, söng harmaljóð, kjökraði
— þar heyrðist nazistaveldið á
hástigi sínu. Þar lieyrðist ýlfur
DU
eins og frá soltnum úlfahóp,
súgur eins og á undan hvirfil-
byl, sem sópaði heilum fjöl-
skjddum á burt, braut upp
verslanir og rændi þar og rupl-
aði á fúlmannlegasta hátt —
og „glæpur“ fórnarlambsins var
sá, að þau voru af gyðingaætt-
um! Sagan af kúguninni var
sögð í sterkum tónum. Högg
gúmmíkylfunnar í fangabúð-
unum, ísböðin, sem Gyðingarnir
voru settir í. Tónarnir sungu
sorgarljóð um örlög þeirra, sem
sættu miklu verri meðferð en
nokkur manneskja getur þolað.
Hermann lifði upp aftur hræði-
legu dagana í Berlin. Hann
fann að vísu að umhverfið var
nokkuð annað, en samt var
hann í sinni gömlu stöðu, sem
1. fiðluleikari i filharmónisku
hljómsveitinni. Vitanlega sakn-
aði liann andlitanna á kunningj
unum sínum þarna í hópnum
og í nágrenninu. Þeir voru nú
„horfnir“, og margir þeirra
þeirra komu aldrei aftur, en að
því er snerti hin hörmulegu
örlög þeirra var hann gleyminn
eins og barn. Hann hélt áfram
að spila í filharmonisku hljóm-
sveitinni. Hinn fa,gri tónleikur
töfraði áheyrendur hans. Þeir
voru alveg óvanir að heyra
svona tónleika. Þeir skildu þetta
eitlhvað óljóst, en viðurkenndu
það ekki að fullu. Hin ömur-
legu örlög Israels blönduðust
tónunum....
Háttsettur nazisti heyrði und-
iróm harmsins, sem Hermann
lagði í leik sinn, og svo spurði
liann eftir nafni þessa tónsnill-
ings. Jæja, svo að það var þá
hann. Bölvaður Gyðingur! Her-
mann fékk að leika lagið á
enda — það hefði ekki mælst
vel fyrir að stöðva svona leik
í miðju lagi. Hann tók eklci
eftir iskyggilegu mönnunum, er
eltu hann og skyggðu hann
þangað til hann kom heim. Eftir
á var Hermanni ómögulegt að
muna, livað gerst hafði. Honum
var ýtt inn í bifreið, sem beið
við dyrnar, dýrgripurinn — fiðl-
an hans — tekin af honum þrátt
fyrir allar bænir hans — yfir-
heyrsla á lögreglustöðinni, hann
var sakaður um að vera glæpa-
maður, illur þjóðfélagsborgari
og óvinur ættjarðarinnar —
hann gat ekki botnað í þessu!
Hafði hann ekki sent tvo syni
sína til að bei’jast fyrir ættjörð-
ina, höfðu þeir ekki verið
drepnir fyrir ættjörðina, hafði
ekki liún móðir þeirra, konan
hans, dáið af harmi? Og hann,
Ilermann, tónlistarmaður í fil-
harmonisku hljómsveitinni, var
talinn glæpamaður, aðeins af
því að hann var Gyðingur! —
Kúgaður, laminn með gúmmí-
kylfum í klefanum sínum, út-
ataður í blóði, sendur í hræði-
legar fangabúðir — afbrot lians
— samsæri gegn ríkinu! —
Heimilið upprætt, fiðlan van-
lielguð. Ilvað varð af henni?
Hvar var hún núna? Árangurs-
laust liafði hann grátbænt um,
að hún yrði ekki tekin frá sér,
— hann hafði beðið um að fá
að deyja, ef fiðlan hans blessuð
yrði grafin hjá honum. Þetta
var Stradivarius-fiðla, sem ekki
varð melin til peninga, og sem
afi lians hafði fengið hjá tón-
listarkennaranum sínum og síð-
an liafði hún gengið í arf. Nazi-
kvalararnir höfðu neytt Mer-
mann til að undirrita blað —
að hann fengi bestu meðferð,
það væri eintóm lygi að illa
væri farið með Gyðinga.........
Fyrst í stað neitaði hann að
skrifa undir, en loks gat hann
ekki afborið kvalirnar lengur.
Og svo var hann útskúfaður
sem „brotajárn“! Loks höfðu
góðir menn orðið til að hjálpa
lionum og nú var þetta heimili
lians — New York.
Þar var fólkið dásamlegt,
stórfenglega alúðlegt og ótrú-
lega lijálpsamt. Honum hafði
verið útvegað herbergi, nokkra
nemendur hafði hann fengið,
atvinnu i liljómsveit á kaffihúsi,
sem liann varð þó að segja
lausri eftir nolckra hríð vegna
þess hve afkáraleg lög hann
varð að spila. Það sár gréri þó
smátt og smátt. En það sem
lionum sárnaði mest var hve
fiðlan sem hann hafði var léleg.
Iiann keypti liana upp á afborg-
anir. Hún liafði enga sál! Stradi-
variusinn hans hafði þekkt
skapbrigði bans og hagaði sér í
samræmi við þau. Gamla fiðl-
an lians, kunningi hans og vin-
ur — hvað höfðu þeir gert við
hana, þorpararnir? Og nú liafði
bann fundið hana aftur í upp-
boðsskálanum. Fiðlan var æf,
fjúkandi reið yfir vanmætti
fórnarlambanna. Hann gat ekki
fundið að þetta væri neinn upp-
boðsskáli, hann var aftur kom-
inn í filharmónisku hljómsveit-
ina, hér voru lians kæru lands-
menn staddir. Þetta með fang-
elsunina, fangaklefann og fanga-
vistina, var ekki annað en vond-
ur draumur — martröð. Já,
áreiðanlega ekki annað en mar-
tröð. Ófreskjurnar, sem höfðu
kvalið liann voru verur úr Nifl-
ungalieimi, þær höfðu aðeins
verið til i draumheimum hans.
Meðan liann var að spila leit
hann á úlfliðina á sér og sá
djúpu rákirnar, sem höfðu mót-
ast þar þegar hann var hengdur
upp á höndunum.
Jú, þetta var satt, þrátt fyrir
allt —allt of satt. Og svo spil-
aði hann áfram og áfram, hann
herti sóknina eins og veiðimað-
ur á eftir bráð sinni. Það fór
hrollur um áheyrendurna, það
þurfli ekki mikið hugmynda-
flug til þess að gera sér glögga
mynd af óumræðilegri skelf-
ingu. Þarna var þjóð sem stundi
undir miklu þyngra oki en þeir,
sem herleiddir voru í Babylon.
Babylon hafði aldrei farið nærri
því eins illa og hrottalega með
þrælana sína. Hermann túlkaði
þetta og áheyrendurnir skildu.
Annarleg þögn rikti í uppboðs-
skálanum. Þeir horfðu hver á
annan þessir kaupaliéðnar þar.
Þó að þeir væru smásálir þá
var þó í þeim sál, sem hlaut
að hi’ærast yfir þessari aðdá-
anlegu túlkun.....Kvenfólkið
strauk tár af augunum, og karl-
mennirnir reyndu að hósta til
að vei-jast hughrifunum. Hug-
hoð Hermanns liafði ekki brugð-
ist honum. Þetta var hans
Stradivarius, hans eigið uppá-
hald, sem hafði verið lirifsað
af honum þegar hann var fang-
elsaður, og fleygt í ruslabing-
inn af þöngulliausum þýsku
EFTIR IIARKY 1AM