Fálkinn - 20.12.1946, Side 6

6 JÓLABLAÐ FÁLKANS 1946
fíústin af St. Katrínarkirkju, sem var klausturkirkja Fransiskusar-
munkajina. fíósarunnur vex i kórnum.
- bær kirkjurústanna
IFYRSTU landafræðinni, sem ég
stautaði mig fram úr fyrir nærri
því — fimmtíu árum — ekki man
ég nú hvort það var Erslev eða
Morten Hansen — var minnst á
Visby og sagt að þetta væri merki-
legur bær. Síðan befi ég lesið margl
um Visby, og þessi miðaldaborg
staðið fyrir hugarsjónum mínum
eins og hilling. En aldrei hefi ég
komist til þcssarar æfintýraborgar
í Eystrasalti, sem ' einu sinni var
frægasta víkingabæli Evrópu, fyrr
en núna í liaust.
Og þegar ferðin var ráðin bugs-
aði ég með mér: Þú verður áreið-
anlega fyrir vonbrigðum! Eg liafði
sem sé oí't rekið mig á, að svo mikl-
ar geta verið gyllingar mynda og
lýsinga, að menn gera sér of báar
hugmyndir um staðinn og verða
vonsviknir er þeir sjá bann. Hús-
in eru ekki nærri eins tignarleg og
myndir af þeim. — en ég skal
taka ]>að fram í tilfellinu um Vis-
by, að þá var þetta öfugt. Visby
og Gotlandi verður ekki lýst, því
að það er hafið yfir öll lýsingar-
orð.------
— Eftir klukkutíma járnbrautar-
ferð frá Stokkhólmi til Nynas-
hamn, og sjö stunda siglingu það-
an með sk'ipi, sem er minna en
„Esja“ en má samt taka 750 far-
þega ef leiðin er ekki meira en 8
tíma löng, er komið á höfnina í
Visby. Þetta var heil blaðamanna-
torfa, sem var með skipinu og öllu
skipuiega niðurraðað fyrir fram.
Heimsókn á forngripasafninu undir
eins og komið var í bæinn, og svo
veisla um kvöldið. Og daginn eftir
átti að skoða kirkjurústir. Mér þótti
það skrítið, að eyða skyldi nærri
því heilum degi í að skoða kirlcju-
rústir, en skýringin kom síðar.
Gotland á sér gamla sögu, þó að
heimildirnar séu glompóttar. Eg
hafði haldið að íslendingar væru
einir um „sögueyjar“-nafnið, en nú
veit ég að svo er ekki. Gotland er
líka kallað sögueyjan, þó að henn-
ar saga sé ekki skráð á kálfskinn
heldur á stein. Hjá okkur segja
bandritin sögu — hjá Gotum steinn-
inn.
Gotlands Fornsal heitir safnið og
var stofnað 1880, en húsnæði fékk
það í æfagömlu liúsi, Tyggárden,
sem áður hafði verið vopnabúr.
Það fyrsta, sem maður rekur augun
i þegar inn er komið er — fjögur
þúsund ára gömul kerling, þ. e. a.
s. beinagrindin af henni, i stein-
aldargröf en að vísu undir gleri.
Hún hefir verið vel metin, því að
ýmsir dýrgripir liöfðu verið lagðir
lijá henni í gröfina. Allt í kring,
með fram veggjunum, eru úthöggn-
ir steinar, eldri og yngri, sumir
með rúnum en aðrir með allskonar
flúri; engir þeirra eru þó eldri en
1500—1600 ára. En grafir eru þarna
bæði frá steinöld, bronsöld og hin-
um eldri þjóðflutningatíma, og
sýna breytingar þær, sem urðu á út-
fararsiðum Gotlendinga.
— — Þar sem Visby stendur nú
liefir verið byggð í 4000 ár, því að
svo gamlar leifar eftir mannabú-
staði hafa fundist á sjálfu Stóra-
torgi, aðaltorgi bæjarins. En í þá
daga og lengi fram eftir voru það
aðallega fiskveiðar og seladráp,
sem fólkið lifði af. Það er ekki fyrr
en samgöngur fara að aukast milli
Sviþjóðar og landanna austan
Eystrasalts og sunnan, sem Visby
fer að færast í aukana og augðast
á ránum og verslun. Því að bærinn
var í skipaleið, aðeins 90 km. aust-
ur af Svíþjóðarströnd, 150 km.
vestur af Kúrlandi og 220 km.
norður af Þýskalandi. Frá Visby
norður til Nynashamn eru 125 km.
Gotland sjálft er ekki nema 155
km. langt, frá norðri til suðurs og
53 km. þar sem það er breiðast,
eða alls 3.100 ferkm. — sem svarar
tæpur þrítugasti partur af íslandi.
Á þessum hólma lifa nú um 60 þús-
und manns, þar af um 14.000 í
Visby. En á Gotlandi eru 96 kirkj-
ur, og allar eru þœr frá miðöldum
nema ein, og flestar í rústum. Vis-
by á bróðurlilutann af þessum
kirkjum. Og þetta eru engir smá-
kumbaldar. Dómkirkjau í Reykja-
vík gæti staðið innan í mörgum
þeirra. Og sumar standa hlið við
hlið, með svo sem 30 metra milli-
bili. Hvergi í veröldinni er jafn-
mikið til af kirkjum og á Gotlandi.
Úr sögu Visby.
Visby er á norðurströnd Gotlands,
liggur fyrir opnu hafi við smávík,
sem gerð hefir verið að góðri liöfn.
Þarna var í heiðni fræður blótstað-
ur eða vé, sem Svíar ncfna Vi. Með
eignafallsendingunni verður þetta
Vis, og þýðing heitisins er þvi
Vébær, sbr. Viborg i Danmörku og
Finnlandi. Uppgan'gur bæjarins
hófst þegar verslunin fór að auk-
ast milli Svíþjóðar og Garðarikis,
síðan komu þýskir kaupmenn til
sögunnar og þegar Hansa-samband-
ið var stofnað varð Visby um skeið
höfuðstaður þess. Söfnuðust þar
saman ógrynni fjársjóða og Visby
varð ríkasti bærinn á Norðurlönd-
um. Kaþólsku kirkjunni varð jjví
vel til fjár, því að hvorttveggja var
að kaupmennirnir höfðu mikið fé,
og svo hitt að samviska þeirra
margra var með þeim liætti, að
þeim jjótti vissara að gefa ríflega
fyrir sálu sinni. Þessvegna risu upp
hinar veglegu kirkjur og ýmsar
munkareglur settu klaustur þar.
Útvegsbændunum á Gotlandi þótti
kauþmennirnir verða n'okkuð heima
ríkir og áttu oft í erjum við jjá.
Þetta voru flest útlendingar —
Einkum Þjóðyerjar. Kaupmennirnir
tóku þá að víggirða borgina.. Fyrst
voru reistir tveir virkisturnar við
höfnina, annar þeirra stendur enn
og nefnist Púðurturninn. Og síðla
á 12. öld var tekið að byggja horg-
armúrinn, sem enn stendur og er
best varðveitti borgarmúr í Evrópu,
aðeins múrinn ltringum franska hæ-
inn Carcassonne kemst i námunda
við liann). En í byrjun 14. aldar
var múrinn fullgerður. Er hann 3%
km. á lengd og með 44 stórum virk-
isturnum, en gegnum fimm jjeirra,
m. a. Norderpört,. Österport og Söd-
erport eru borgarhliðin, og í jjess-
um turnum var setulið að jafnaði,
Ijví að enginn mátti fara inn í horg-
ina eða úr, án eftirlits. Yið endur-
^yfíginguna var múrinn hækkaður
um þrjá metra og bætt við turnum
á hann, svo að jafnan var skotfæri
milli turnanna. Innan á múrnum
voru pallar úr tré, jjannig að hlaupa
mátti á milli turnanna, og flytja
liðið þangað, sem sóknin var mest
utan frá.
Árið 1361 gerðist sá atburður,
sem gerbreytti sögu Gotlendinga.
Valdimar Atterdag fór í ránsferð til
Visby, hann girntist að ná í eitt-
hvað af öllum auðæfunum þar og
átti um jjær mundir í erjum við
Svíakonung og hafði tekið af hon-
um lönd. Hélt hann nú skipum sín-
um með úrvalsliði og gekk á land
skammt frá Visby. Bændur skáru
upp herör, en voru illa vopnaðir og
óvanir vopnaburði. Varð orusta
austan við borgarmúrana og féllu
þar 1800 Gotar, 27. júlí 1361. En
sagt er að bæjarbúarnir hafi setið
á borgarmúrunum og horft á bænd-
urnar hrynja niður, án þess að haf-
ast að. En hefndin kom yfir þá, því
að Valdimar tók borgina og rændi
og ruplaði og neyddi kaupmenn til
jjess að láta af liendi fjársjóði sína
og dýrgripi. Voru þeir rúnir inn
að skyrtunni. Á Fornmenjasafninu
í Visby er stórt málverk, er sýnir
þennan atburð. Og í meðvitund Got-
lendinga hefir Valdimar Atterdag
svipaðan sess og Tyrkinn hefir i
Vestmannaeyjum.
Visby náði sér aldrei eftir þetta.
Miðstöð Hansastaðanna fluttist til
Lúbeck. En eigi höfðu Gotlendingar
enn lifað allar hrellingar danskra
konunga.
Visby hafði orðið álitshnekkir
að lierför Valdimars konungs. Kaup-
menn álitu staðinn ekki tryggan