Fálkinn - 20.12.1946, Page 7

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1946 7
Dómkirkjan i Visby — Sankta Maria.
Frú St. Hansgötu —- einni aðalgötunni i Visby.
framar. Og sjóræningjar óðu upp
kringum Gotland, eklci síst hinir
alræmdu VitalisbræÖur, sem Mar-
grét drottning haföi gert út. Þeir
settust að á Gotlandi og rændu og
rupluðu bæði á sjó og landi. Og
þegar Eiríkur af Pommern hafði
verið rekinn frá ríkjum i Sviþjóð,
settist hann að í Visborgarhöll,
sem liann hafði reist 1411 og gert
að ramgerasta virki Norðurlanda.
Hann liafði setu þar l'rá 1437, kúg-
aði eyjarskeggja og rændi kaupför.
Og eftir hann tók danski lénsherr-
ann Ivar Axelsson Tott við. Gustav
Vasa reyndi að ná Gotlandi undan
veldi hinna dönsku sjóræningja
1524 en tókst ekki. Árið eftir komu
Lybikumenn og rændu staðinn og
brenndu hann að nokkru leyti, á
sjálfan Hvítasunnumorgun. Þar með
var frægðarsaga Visby á enda. Um
miðja 16. öld eru kirkjurnar og
hallirnar farnar að falla. En vík-
ingabælið Visborg var að heita
mátti jafnað við jörðu.
Loks varð Gotland sænskt á ný,
með friðnum í .Brömsebro 1645,
og hafði þá verið skilið frá Sví-
þjóð í 279 ár, ýmist sjálfstæð frí-
verslunarborg eða undir Dönum.
Rétti Visby nokkuð við þá þegar,
og ýms falleg íveruhús eru enn til
í Visby frá 17. öld, og ber þar
einkum að nefna Burmeisters-húsið,
sem þykir eina merkast af hinum
„nýrri forngripum" i Visby.
Kirkjurnar.
Innan hinna gömlu borgarmúra
um Visby er talið að lifað liafi um
30.000 manns á blómatíma bæjar-
ins. Nú lifa aðeins 6.000 af liinum
14.000 íbúurn innan múranna, nýi
bærinn er allur austan múranna.
En milli þeirra og lians er völlur
einn. Þar stóð orustan við Valdimar
Atterdag og heita þar Austurgrafir.
Þar hefir verið reistur gotlenskur
hringkross og letrað á hann á
latínu:
„Á því Herrans ári 1361 á þriðja
degi eftir Sankta Jakobsmessu (27.
júlí) féllu við borgarhliðin í Visby
fyrir hendi Dana Gotar jíeir, sem
hér eru grafnir. Biðjið fyrir þeim!“
Svo er kallað að Ólafur helgi
hafi kristnað Gotland, en það er ó-
sannað. Hann er þó dýrlingur Got-
lendinga, (eða Guta, sem þeir kalla
sig, en samkvæmt þjóðsögunni hét
fyrsti mennski maðurinn, sem fædd-
ist á Gotlandi Guti, og að réttu ætti
því eyjan að lieita Gutaland). Við
Óluf helga er kennd ein elsta kirkj-
an í Visby, en þó ekki sú elsta.
Rúst hennar liggur á fögrum stað
Borgarmúrinn í Visby að norðan. Fjórir turnar sjást — af 44.
í jurtagarði bæjarins (Botaniska
Tradgárden) og er nú lítið ofan-
jarðar nema turninn, sem á sumr-
in er vafinn villivínviði, eins og svo
mörg hús önnur. Turninn er frá
seinni hluta 12. aldar en kirkjan
sjálf mun vera eldri. Þegar Lybiku-
menn eyddu Visby, 1525, skemmd-
ist þessi kirkja svo mjög, að liún
var aldrei endurreist. Og eftir siða-
skiftin notuðu menn kirkjuveggina
sem grjótnám til annarra bygginga.
St. Görans (Georgs) kirkjan
stendur utan borgarmúranna að
norðan. Ástæðan til þess var sú,.að
hún var kirkja holdsveikra manna,
en þeir máttu ekki hafa samneyti
við aðra. Hún er frá byrjun 13. ald-
ar en liefir verið breytt síðar. í
byrjun 16. aldar voru Visbæingar
orðnir svo armir, að þeir gátu ekki
rekið spítalann og lagðist hann þá
niður og var rifinn, en kirkjan ein
stendur eftir. Skammt frá kirkju-
rústinni er Gálgaberg, þar var af-
tökustaður fram á 18. öld, og út-
sýni er fallegt þaðan yfir bæinn og
á liaf út.
Núverandi dómkirkja stendur að
hcita má í miðjum bænum og verð-
ur liennar getið siðar. En rétt
norðan við hana er rústHeilagsanda-
kirkjunnar, sem reist var á 13. öld
ásamt Heilagsandahúsinu. Það var
liknarfélag, sem stóð a$ þessari
byggingu, og í liúsinu naut fátækt
fólk vistar. Kirkjan var áföst við
húsið og innangengt á milli, af
báðum hæðum þess, svo að farlama
fólk gat hlustað á helgar tiðir. En
kirkjan sjálf er með öðru sniði en
allar aðrar kirkjur í Visby. Eigin-
lega er hún líkust stórum, þrílyftum
turni, með ferhyrndum turni á-
föstum á austurlilið; hefir ekki
rúmað margt fólk, en einkum verið
ælluð fólkinu í Heilagsandahúsinu.
Hringsvalirnar í kirkjuhúsinu eru
óskemmdar enn, og liafa verið ölt-
uru bæði uppi og niðri. En innan
i veggnum sjálfum eru þröngir
steinstigar á milli gólfs og svala og
eins af svölunum upp á turnbrún-
ina, sem nú er grasi vaxin, því að
hvelfingin sjálf er fyrir löngu fall-
in. Kirkja þessi brann í Lybiku-
mannaheimsókninni 1525, en rúst-
in hefir varðv’eist vel. Ilinsvegar er
ekki urmull eftir af húsinu.
Sankti Nikulás stendur skammt
frá, og er ein stærsta og fegursta
kirkjurúst í Visby. En undir þess-
ari rúst hefir fundist önnur miklu
eldri, gerð í rómverskum stíl. Það
þykir sennilegt að þessi gamla kirkja
hafi staðið þarna þegar Dominik-
anar, eða Svartbræður, komu til
Gotlands 1227. Þeir byggðu þarna
stóra kirkju í sambandi við klaust-
ur sitt, sem nú er horfið. Rúst
kirkjunnar er lítt skemmd og sumt
íjf skreytingu hennar er enn á sín-
um stað, svo sem einar dyrnar, með
lágmynd af Nikulási biskupi og
Augustínusi kirkjuföður. Á vestur-
gafli eru tvær afarstórar rósettur,
gerðar úr tígulsteini, og segir sag-
an að í hvorri þeirra hafi verið
stórir glitsteinar, sem leiðbeina
slcyldu ferðamönnum. Það fylgir
sögunni, að Valdimar Atterdag hafi
rænt þessum steinum 1361. Þessi
kirkja brann 1525, eins og þær sem
áður voru nefndar. Með siðaskift-
unum flýðu svartmunkarnir Got-
land, svo að hvorugt ' var endur-
reist.
Við Stóratorg — aðaltorg bæjar-
ins — stendur rúst klausturskirkj-
unnar Sankta Katarina. Hún er tal-
in enn fegurri en St. Nikulás, hygg-
ingarstíllinn léttari og hvergi eru
bogahvelfingarnar jafn fallega gerð-
ar og þar. Bak við kirkjuna er
gamall grafreitur, vafinn í rósum
allt sumarið. Það voru Franciscus-
munkar, Grábræður, sem reistu
þessa kirkju ásamt klaustri. Þeir
bárust lítið á og byggðu j)vi fyrst
litla kirkju í rómverskum stíl, turn-
lausa. En munkaregla þessi auðgað-