Fálkinn - 20.12.1946, Blaðsíða 21

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1946 21
V.
1 sumar sem leið voru þessir
71 hektari, sem Sámstaðabónd-
inn hefir til afnota, notaðir
þannig: Óræktað land er notaö
til beitar, en það mun vera
rúmir 30 lia. Af x-æktaða land-
inu voru rúmir 30 lia. tún, 4
byggakur, 3 liafraakur, 1.4 und-
ir kartöflum og 2 ha. undir
grasfi’æi. Grastegundirnar sem
ræktaðar eru, eru aðallega há-
liðagras, túnvingull, liásveif-
gras, hávingull og mjúkfax, og
má áætla að fræuppskeran af
2 ha. nemi 700—1000 kg. Ef
áætlað er að 30 kg. af grasfræi
þui’fi í livern hektara nýrækt-
artúns nægir grasfx-æið frá
Sámsstöðum í 25—35 hektara
nýrækar. Þegar hægt var að fá
flutt inn fræ af vallarfoxgrasi
og srnára, var það blandað ís-
lenska grasfræinu og þótli þetta
saman hið ágætasta túngresi.
Mælikvai-ðinn á stærð korns-
ins er sá, að lelja hve mörg
grömm hver þúsund korn vegi.
Dönnesbyggið er einna stæi'st
og vega 1000 korn af því frá
32—41 gr. og er það engu
minna en af samskonar byggi
á uppi’unaslóðum þess í Noregi.
Vallhafrar eru álíka slórkorn-
óttir. Uppskerumagn áður-
nefnds byggs á hektara er 25—
35 tunnur, en af hestu hafra-
tegundum getur hún orðið unx
40 tunnur (á 100 kg.). Meðal
sprettutimi byggs er 110—120
dagar, en liafra kringunx 130
dagai’. En hér yrði of langt að
lýsa þessu svo nokkuð gagn
væri í. Þeir sem kynna vilja sér
það ættu að ná sér í lílið rit
,Um kornyrkju“ eftir Klenxens
Kristjánsson, senx Búnaðai’fé-
lagið gaf út 1936 og „Fóður-
jurtir og korn“ eftir sama, útg.
1944. Þar er mikill fróðleikur
um merkilegt efni saman konx-
ið í ótrúlega stuttu máli.
Með þvi að áætla nxeðalxipp-
skeru byggs og liafra aðeins 20
tuiinur af hektara, en það er
langt fyrir neðan það seixx
reynslan hefir sýnt, er korn-
uppskeran af þeinx 7 hektörun-
unx, sem ólu korn á Sámsslöð-
unx í sumar sem leið um 14.000
kg. eða 140 liestburðir. Og þó
er landið, sem þetta vex á, að-
eins tíundi hluti landrýmis
þess, sem tilraunabúið notar,
og það lanxl aftur rúnxur finxt-
ungur jarðanna Mið- og aust-
ustxi-Sáixxsstaða. Allur efri hluti
torfunnar er í aixnari álxúð,
seixx sjálfstæð jörð. En það land
senx ræktað lxefir verið á til-
raunastöðinni, var fyrir tuttugu
árunx lélegt mýrarútgengi og
móar, senx ekki var viðlil að
hera Ijá að.
Frá
Sámsstöðum.
Túngresið þekur hróðurpart-
inn af nýræktinni á Sáixxsstöð-
uixx eða unx 30 hektara. Af því
landi íxxá gera ráð fyrir allt að
1200 liestburðunx af töðu. Til
þess að ná þeinx heyfeng í hús
hefði með ganxla laginu þurft
mannafla, senx ofvaxið væri
hverjunx bónda nú.
En þegar vélar eru notaðar
lil hins ýtrasta verður annað
upp á teningnum. Á Sánxs-
stöðum hjálpa liestar og hensín
jöfnunx liöndunx til við búskap-
inn. Slátturinn sjálfur verður
leikur. Tveir lxestar og ungling-
ur losa gras á við 4—5 nxenn,
og þegar rauðmálaða Fax’nxall-
dráttarvélin fer að suða, Þá
vinnur þessi Vél-Rauður á við
tiu slynga sláttumenn. Hann
þarf 4 bensínlítra fóður þegar
hann er i stritvinnu, svo sem
við plægingar, en minna þegar
lxann er að slá. — En lxvað er
það á nxóti tímalaununx kaxipa-
nxannsins? Iílenxens brást snún-
ingsvélin, senx liann átti von á
frá Anxeríku í vor, svo að hey-
inu er snúið xxxeð hx’ífum, upp
á ganxla móðinn. En hestarnir
taka saman heyið. Einn liestur
nxeð rakstrarvél er furðu fljót-
ur að draga heyið í nxúga, og
síðan dregur hann múgana
saman í hrúgur, sem svo eru
lagaðar til af nxanna höndunx
nxeð hrífunni, þannig að úr
verður einskonar sæti. 1 ó-
þurrkatíð er sætið svo fært
saman í galta eða hreitl er yfir
það og það látið standa og vis-
ast uns þurr dagur kemur svo
að liægt er að snerpa á því áð-
ur en því er ekið heini í lilöðu.
En í nxiðri hlöðunni eru líka
þrjár súrheysgryfjur, senx liægl
er að grípa til þegar tiðarfarið
er mjög erfitt, þó að liinsvegar
sé í’eynt að forðast þær fyrri-
part sláttar og hafa þessa
geymslu tónxa þegar farið er
að lxirða lxána eða síðslagann.
Fjóshlaðan á Sámsstöðum
tekur ekki nema 700 liesta, og
það nægir lianda kúnunx, sem
að jafnaði eru unx 20, auk ung-
viðis, þvi að fóðurbætir er jafn-
an gefinn með. En þegar korn-
hlöðurnar eru taldar nxeð nenx-
ur hlöðurúmið senx svarar
rúniuni 2000 hestburðum lieys.
Sex hesta hefir Klemens til
hrúkunar og eittlxvað af ung-
viði eða alls unx 10 lxross. En
enga á hann kindina.
Hrossaheit hefir liann nokkra
í högununx ofan við efra hýlið,
en að öðru leyti er allur bú-
skapurinn á þessunx litla skika,
rúixium 70 hektörum, sem veg-
farandinn getur lilið yfir þegar
liann þeysir í hifreið inn Fljóts-
hlið. Þá sér hann blettinn, senx
liklega er best notaður allra
hletta á íslandi.
--------— Og liann lítur á
húsin. Á hægri lxönd þegar inn
úr er farið sjást lilöðurnar
tvær, fyrstu byggingar tilrauna-
stöðvai’innai’, önnur reist 1927
og hin stærri 1930. Sunnan und-
ir nxinni hlöðunni hefir verið
settur upp geymslubraggi; þar
eru vinnuvélarnar.
Klenxens bjó fyrstu árin í
gamla Mið-Sánxsstaðabænunx,
uppi í hlíðinni. En 1932—33
var íhúðarliúsið reist norðan
vegarins, eftir teilcningu Jólx.
Fr. Kristjánssonar. Neðsta hæð-
in er að liálfu leyti í jörð; þar
er þvottahús og miðstöð, eld-
hús, hoi’ðstofa, tvö íbúðarher-
hergi og skrifsofa forstöðu-
nxannsins, og á efslu hæð mörg
svefnlierhergi. — Árið 1936
var svo fjósið og tilheyrandi
hlaða hyggt. Þar er rúnx fyrir
tuttugu kýr auk ungviðis og
safnþi’ó undir. Á þá lilið senx
að liúsinu snýr eru dyr fyrir
fólkið, sem hugsar um fjósið,
en kýrnar ganga um bakdyra-
megin. Við „forstofudyrnar“
er klefi til mjólkurgeymslu,
með þró með rennandi vatni,
og í öði’um klefa er rafmagns-
hx’eyfill, sem nx. a. knýr mjalta-
vélai-nar. — Kartöflujai’ðlxúsið
var reist 1939; það er grafið
inn i balann ofanvert við íbúð-
arhúsið og breytir lílt unx liita-
stig hvort lxeldur er sumar eða
vetur. — Loks var fullgert á
síðasta sunxri íbúðai’lxús fyrix'
tvær fjölskyldur, prýðilega
vandað og rúnxgott. Býr fjósa-
maðurinn i annari íbúðinni en
verkstjórinn i hinni. Þrátt fyr-
ir dýrtíðina varð hús þetta
furðu ódýrt, enda hafði hús-
hóndinn þá forsjón á, að steypa
alla steinana í hleðsluna sjálfur
í hjáverkum sínum, þó að hins-
vegar sé örðugt að skilja livern-
ig liann getur liaft nokkuð í
hjáverkum við önnur störf sin,
þau senx nokkuð lxefir verið
minnst á. — íbúðarhúsin og út-
hýsi ei-u raflýst frá vatnsafl-
stöð skammt frá húsinu, en
vatnsleiðsla, unx 1300 nxetra
löng sér heimili og fjósi fyrir
nægu, ágætu vatni.
Sama snyrtinxennskan senx
blasir við hið ytra mætir sjón-
um þess, senx fær að kynnast
híbýlunum á Sámsstöðum. En
það er nú ekki vert að fara að
slá Klemensi gulllxanxra fyrir
það. Eg býst við að það sé þar
senx viðar, að liúsfreyjan eigi
þar sinn lilut. Frú Ragnheiður
Nikulásdóttir, Þórðarsonar kenn
ara á Kirkjulæk, kvæntist
Klemensi 1929 og liefir síðan
átt sinn þátt í að gera garðinn
frægan. Því að híbýlaprýði er
þarna nxeð afhrigðunx að þvi
er snertir alla smelckvísi, og
þeir senx hafa átt því liappi að
fagna að vera gestir eða lieima-
nxenn á Sánxsstöðum geta best
unx það borið hvilík rausn þar
er í öllu. Þeir senx fjarri liafa
lifað íslenskri sveit í þrjátiu
ár eiga heinlínis bágt með að
trúa því, að slík Framh. á bls. 36.