Fálkinn - 23.01.1948, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
MÁLARINN,
ÆVINTfRIÐ UM SAMUEL MURSE
SEMIVARÐ
HEIMSFRÆGUR
HUGVITSMAÐUR
Árið 1812 kom ungur listamaðiir til
Lundúna til framhaldsnáms í málara-
list. Þetta var Samuel Morse, maður-
inn, sem síðar varð heimsfrægur fyrir
að uppgötva ritsímann.
Árið eftir að liann kom í borgina
upplifði hann mesta sigur sinn sem
listamaður. Hann tók þátt í málverka-
sýningu, sem Kgl. Akademíið gekkst
fyrir. Þarna var hörð samkeppni og
sýningarnefndin gerði myndir frá yfir
000 málurum afturreka. Mynd Morse
hét „Herkúles á banastundinni“ og
var dæmt að vera eitt af bestu níu
málverkunum á sýningunni, og Morse
fékk heiðurspening úr gulli fyrir iista-
verkið.
Morse skrifaði móður sinni oft með-
an liann átti heima í Lundúnum. Hún
var síhrædd um hann. „Eg vildi óska
að ég gæti látið þig fá fljótar fréttir
af mér,“ skrifar hann, „3000 mílur
eru ekki farnar á svipstundu. Við
verðum að bíða margar vikur eftir
fréttum hvort frá öðru.“
Mörgum árum síðar sést að Morse
hafði hætt við neðanmáls á þetta gidn-
aða bréf: „Eg þráði að fá ritsímann.“
Eftir þriggja ára nám i Lundúnum
hvarf Morse aftur til Bandaríkjanna.
Fyrst í stað lék allt í iyndi hjá honum.
Hann fékk margar pantanir á andlits-
myndum og framtíðin virtist blasa við
honum. Eftir nokkra bið kvæntist
liann, en dvaldist lengstum í Charles-
ton, fjarri fjölskyldunni. — Á þessu
starfsmikla liamingjuskeiði ævi sinn-
Stálmaður gerist ástleitinn. —
Franskur verkfræðingur, sem
lengi hefir unnið að gerð gervi-
manns, hefir nú lokið við smíði
á stálmanni, sem er svo full-
kominn, að hann hefir verið
ráðinn til starfa á Casino de
Paris. Hér sést hann faðma eina
stúlkuna, sem vinnur með hon-
honum.
ar fól borgarstjórinn i Cliarleston
honum að mála mynd af Monroe for-
seta.
Einn daginn datt Morse nokkuð i
hug: að gera málverk af öllu þinginu
á fundi. Undir haustið 1820 fór hann
til Washington til þess að byrja á
þessari mynd. Mánuðum saman vann
hann að henni frá morgni til kvölds.
Þegar myndin loksins varð fullgerð,
afréð hann að halda sýningu á henni í
hinum stærri borgum, og taka dálítinn
inngangseyri. Myndin var fyrst sýnd í
Boston. Inngangseyririnn varð 40
dollarar fyrsta daginn, en fólk missti
hrátt áhugann fyrir listaverkinu mikla
Loks scldi hann myndina fyrir 1000
dollara; kaupandinn var maður, sem
ætlaði að lialda sýningu á henni í
Englandi. Og úr þessu fór að lialla
fyrir Morse. Fólk, sem hafði pantað
af sér myndir, afturkallaði pantanirn-
ar. Til dæmis um hvernig Morse vegn-
aði um þessar mundir er þessi saga:
Rík ekkja, frú Ball, pantaði mynd af
sér. Þegar myndin var fullgerð var
frúin mjög ánægð með hana fyrst i
stað, en efiir fimm mínútur skipti ijm.
Hún sagði Morse að sér hefði alltaf
verið lítið um hrúnan lit. Tjaldið baka-
til á myndinni var brúnt. Morse bauðst
til að mála tjaldið rautt, en liún var
ekki ánægð enn. Hún vildi hafa gull-
festi um hálsinn. Morse málaði gull-
keðjuna. Loksins tók liún við mynd-
inni, en komst nú að þeirri niður-
stöðu að hún væri ekki nógu lík, og
borgaði aldrei það, sem um hafði ver-
ið samið.
Árið 1824 kom Lafayette til Banda-
ríkjanna til þess að leggja hyrningar-
steininn að minnisvarðanum á Bunk-
er Hill, fimm árum eftir orrustuna
þar. Borgarstjórinn spurði liann hvorl
hann gæti ekki hugsað sér að láta mála
sig af ágætum ameríkönskum tista-
manni. Skyldi myndin vera hengd upp
í ráðhúsinu í New York. Lafayette
féllst á það og Morse var falið að gera
myndina af hinum fræga Frakka og
Bándaríkjavini. Morse kom til Wash-
ington i febrúar til að gera myndina.
Hann hafði farið að lieiman nauðug-
ur viljugur því að kona hans hafði ný-
vcrið alið barn og Iá lengi rúmföst
eftir. Meðan hann var i Washington
dó hún. Ilann fór þegar heim en kom
of seint til að vera viðstaddur útförina.
Þegar hann hafði jafnað sig nokkurn-
veginn eftir Jjetta áfall, fór hann aftur
til Washington og hélt áfram við
myndina og fullgerði hana. Og nú var
eins og lukkuhj'ólið liefði snúist á
ný. Hann fékk fjölda af pöntunum og
málaði af kappi og þetta lijálpaði hon-
um til að gleyma andstreyminu og
konumissinum. Eftir stöðuga vinnu í
lieilt ár var hann orðinn svo fjáður
að hann gat keypt sér hús.
I nóvember 1829 fór hann aftur til
Evrópu til þess að stunda framhalds-
nám í málaralist. Eftir skamma dvöl
í Frakklandi hélt liann áfram til Róm,
en þar gerði hann eftirlíkiiigar af
ýmsum málverkum í Vatikaninu, sem
pantaðar höfðu verið hjá honum.
Hann var hálft annað ár í Róm en
fór svo aftur til Parísar. Nú kom
honum nokkuð nýtt í hug. Hann af-
réð að mála nýtt stærðarmálverk, þar
sem ýms fræg listaverk kæmu fram, 37
alls, eftir Murillo, van Dyke og Corr-
eggio meðal annarra. Honum datt sem
sé í hug, að ýmsir landar hans, sem
ekki höfðu efni á að fara til Evrópu
til að skoða listaverkin í Louvre
mundu fegnir vilja skoða svona
heildarmálverk af ýmsum lielstu lista-
verkunum, fyrir lágan aðgangseyri. —
Mest af tíma hans í París fór í það
að gera uppköst að myndunum í
Louvre, en heildarmálverkið sjálft
fullgerði hann ekki fyrr en eftir að
liann var kominn aftur til Banda-
ríkjanna.
Einn daginn er hann sat i vinnu-
stofu sinni og var að skrafa við nokkra
kunningja sina sagði hann upp úr eins
manns hljóði: „Póstgöngurnar lijá
okkur eru of hægfara, franska sema-
for-kerfið er nokkur bót í máli, en þó
er það ekki nógu fljótt í vöfum. Raf-
magnið gæli komið að betra haldi.
Og nú varð hann svo hugfanginn af
þessari liugmynd, að hann vildi ekki
um annað tala. í samkvæmi einu barst
ný tilraun, sem Ampére liafði gert á
rafsegulmagni í tal. Þá sagði einn af
vinum Morse, dr. Jackson, sem sat hjá
honum:
Rafmagnið virðdst livorki iiáð tíma
né stað. Það fer eftir leiðslunni á
augnahliki, hversu löng, sem hún er.“
Sem sönnun fyrir þessu nefndi hann
að neisti myndaðist livar sem væri á
leiðslunni, ef straumurinn væri rof-
inn.
Ef svona liggur í því, sagði Morse,
sé ég enga ástæðu til að ekki sé liægt
að senda tilkýnningar hvert á land
sem er með rafstrauminum.
Morse vissi ekki að ýmsum öðrum
hafð'i dottið þetta í hug, hæði í Banda-
ríkjunum og Evrópu. En um leið og
hann hafði lagt síðustu liönd á Louvre-
málverkið fór hann að gera tilraunir
með ritsímatækið.
Þegar stóra myndin var fidlgerð
sýndi hann hana i New York, en fólk
kom ekki á sýninguna. Það mesta sem
kom í inngangseyri á viku var 15
dollarar. Og ekki gekk betur þegar
hann sýndi myndina í New Haven. —
Hann var mjög vonsvikinn yfir þessum
móttökum og í bréfi til eins vinar síns
skrifar hann: „Síðan ég kom heim
aftur hefi ég sagt margsinnis við sjálf-
an mig að ég hafi fæðst hundrað ár-
um of snemma....“
Morse varð að stunda kennslu til
að hafa ofan af fyrir sér meðan hann
var að fullgera ritsímatæki sitt. Einn
af nemendum hans var D. II. Strot-
her, sem síðar varð kunnur sem teikn-
ari undir nafninu Porte Crayon. —
Einu sinni er hann átti að borga
kennslugjald fyrir einn ársfjórðung,
hað hann um líðan þangað til i næstu
viku, því að hann fengi ekki peninga
fyrr.
„í næstu viku,“ svaraði Morse, „þá
er ég dauður!"
„Dauður...... hvernig;"
„Úr hungri.,
Strollier varð bæði hissa og sár, og
sagðist geta borgað tíu dollara strax.
„Tíu dollarar bjarga lífi mínu,“
sagði Morse.
Á áliðnu sumri 1835 var Morse kom-
inn vel á veg með ritsímatækið en
fjárliagur hans var slænmr. Og nú
varð hann fyrir þungu áfalli í ofaná-
lag. Kongressinn hafði bent á ýmsa
listamenn til að skreyta hringsalinn
stóra milli öldungadeildarinnar og
þingmannadeildarinnar. En Adams
forseti gekk framhjá Morse. Morse
sagði síðar kunningja sínum: „Adams
drap mig sem málara og liann gerði
það að yfirlögðu ráði,“
Eftir þetta þunga áfall hætti Morse
alveg að mála og helgaði sig allan
ritsímarannsóknunum. Fyrst hugs-
aði hann sér að nota einn rafsegul
fyrir hvern staf, en fækkaði þeim
svo niður i þrjá—-fjóra og að end-
ingu notaði hann aðeins einn raf-
segul og tvo þræði. Hið fyrsta rit-
símatæki hans var afar einfalt. —
Hann liafði selt það upp á gamla
málaragrind og merkin sendi hann
með skífu, sem snerist, en ekki með
ritsímalykli.
Hinn 24. janúar 1838 sýndi Morse
ritsímatæki sitt í fyrsta skipti. Hann
gerði sér miklar vonir um að þing-
ið mundi veita honum fé fyrir upp-
götvunina og til þess að koma henni
í framkvæmd. En það var ekki
fyrr en fimm árum síðar sem liann
fékk ljárveitinguna, sem liann bað
um lil að leggja símalínu milli New
York og Baltimore, en það voru 30.000
dollarar. Sú símalína var tekin til
afnota árið eftir og með lienni var
grundvöllurinn lagður að þróun
ritsímáns í Ameríku.
Og í Evrópu var einnig farið að
nota síma Morses. Hann fór sigur-
för allsstaðar. — Fyrir frumkvæði
Napoleons III. var haldinn fulltrúa-
fundur tíu þjóða i París árið 1858
og var samþykkt þar að veita Morse
400.000 franka verðlaun í viður-
kenningarskyni fyrir uppgötvunina.
Sumir samverkamenn hans kröfðust
hlutdeihlar í þessum vcrðlaunum,
en 19.000 dollarar urðu þó afgangs
handa honum sjálfum. Fremstu
menntastofnanir heiðruðu hann.
Hann varð heiðursdoktor Yale-há-
skólans og konungarnir í Frakk-
landi, Danmörku, Prússlandi, Ítalíu
og keisarinn i Austurríki sæmdu
hann heiðursmerkjum.
í ferðalagi sem liann fór um Ev-
rópu nokkru siðar kom hann meðal
annars til Rússlands. Alexander
keisari III. boðaði hann á fund sinn
besta andlitsmyndamálara sinn á 19.
Central Park í New York.
Morse dó árið 1872, 81 árs gam-
alj. Hann liafði hlotið heiður og
heimsfrægð fyrir ritsímann, en
vafalaust hefði honum v,erið kær-
ara að hljóta frægð sem listamað-
ur meðan hann lifði. Yiðurlcenningu
í þeirri grein fékk hann ekki fyrr
en eftir á. Nú viðurkenna Banda-
ríkjamenn liann sem einn hinn
besta anditsmyndamálara sinn á
öld.