Stúdentablaðið - 01.12.1981, Blaðsíða 7

1. des. blað
7
Hef andúð á
öllum vopn
Viðtal við Ólaf Jóhannesson, utanrikisráðherra
Hæstvirtur utanrfkisráðherra,
Ólafur Jóhannesson hefur um
langt skeiö verið einn þeirra
islenskra stjórnmálamanna sem
hvað mestrar virðingar hefur
notið. Vegna áhrifarikrar stöðu
hans i alþjóðastjómmálum, gátu
blaðamenn 1. des. blaðs stúdenta
ekki setið á sér að taka við hann
viðtal það, sem hér fer á eftir.
Viltu hafa frið í heiminum?
— Já.
Ertu sammála þeim oröum
margra ráðamanna að eina
ráðið til að tryggja frið i heimin-
um sé að vigbúast?
— Besta trygging fyrir friði er
jafnvægi i vopnabdnaði, sem
minnst á hvora hlið.
Verja vopn friðinn? Er ógnar-
jafnvægið, hvað svo sem það nú
er, ekki svolítið undarleg vörn?
— Almennt er ég á móti vopnum,
en jafnvægið milli stórveldanna
byggist á þvi, að það sé jafnvægi i
vigbúnaðiogæskilegterað þaðsé
sem minnst á hvora hlið. Kjarna-
vopn eru hættulegustu vopnin.
Friður er ekki tryggður ef annar
aðili eingöngu hefur vopnin. Ekki
er ég svo kristilegur að bjóða
fram hægri kinnina ef ég er lam-
inn á þá vinstri. Ég geri líka ráö
fyrir þvi, að friöarhreyfingin i
Evrópu æski gagnkvæmrar af-
vopnunar.
Hvaða tryggingu höfum við fyrir
þvl að vopnunum verði ekki beitt
sbr. yfirlýsingu Reagans og
Haigs um takmarkað kjarnorku-
strið I Evrópu og að Nató yrði
fyrra til að senda kjarnorku-
sprengju á Sovétríkin?
—Ja, ég vil nú helst ekki tjá mig
um þetta. Auðvitað höfum við
enga tryggingu fyrir þvi.
Leiðist þér ekki kúrekaleikur
risaveidanna?
-riSg sé ekki ástæðu til að svara
þessari spurningu i þviformisem
hún er.
Finnst þér þetta ekki vera hálf-
gerður kiirekaleikur? Þetta er
kúrekaleikur um völd. Getum viö
verið þekkt fyrir að taka þátt i
þessum leik?
—Ég held að það sé full ástæða til
að ætla að þau taki hlutina alvar-
lega.
Arið 1979 var tekin ákvörðun um
fra mleiðsi u Pershing II og
Cruise Missiles eldflauga. Þá var
þáverandi utanrikisráðherra ekki
á móti framleiðslu þeirra. Hefðir
þú hins vegar verið á móti henni?
—Nei, ekki eins og málið lá fyrir.
Hvemig lá málið fyrir?
—Samþykktin var tviþætt.
Annars vegar skyldi eldflaugun-
um vera komið upp árið 1983.
Hins vegar skyldi Sovétrikjunum
boðið upp á samninga, eldflaug-
arnar yrðu ekki settar upp ef
Sovétmenn drægju burt SS-20
flaugar sinar. Siðan 1979 hafa
Sovétmenn sett upp 150 slikar
aldflaugartil viðbótar við þær 100
sem fyrir voru.
Þjóðir V-Evrópu, sem eru skot-
mörk SS-20 eldflauga óskuöu eftir
Pershing II og Cruise Missiles.
Bandarikin voru ekkert að
þrengja þessu upp á Evrópu.
Ertu hlynntur þvi aö Pershing II
og Cruise Missiles verði staösett-
ar i Evrópu?
—Helst kysi ég að þar yrðu hvorki
SS-20 né Pershing II og Cruise
Missiles.
Nú verður tekin ákvörðun um
staðsetningu þessara eldflauga á
fundi utanrikisráðherra Nató-
landa i Brussel i des. n.k. Hver
verður afstaða islensku þjóöar-
innar?
—Akvörðunin var tekin ides. 1979
og kemur þvi ekki til kasta Nató-
fundar i vetur.
Hvað verður þá rætt á þessum
fundi?
—Þaðverður fundur iBrussel 9-10
des. n.k. Ég veit ekki hvaö verður
rætt, ég hef ekki fengiö dag-
skrána ennþá. Ég geri þó ráð
fyrir að fylgi verði lýst við nýleg-
ar tillögur Reagans. Það kemur
ekki til mála að rætt verði um
nákvæma staðsetningu Pershing
II og Cruise Missile.
Nú verður Nató-fundur á tslandi I
mars n.k. Hvað verður rætt þar?
— Það stendur ekki til að hafa
neinn Nató-fund á Islandi næsta
ár, hvorki i mars né á öðrum
tima.
Það verða fundir utanrikisráð-
herra aðildarrikja Nato á næsta
ári, hvar og hvenær verða þeir
haldnir?
— Fundir utanrikisrá ðherra
aöildarrikja Atlantshafsbanda-
lagsinseru haldnirtvisvar á ári. I
desember ár hvert er fundur i
aöalstöðvum Nato i Brussel, en I
mai' eða júni er hann i einhverju
aðildarrikjanna. Það er ekki enn
búið að taka ákvöröun um hvar
fundurinn i vor verður haldinn.
Hefur utanrikisráðherra tslands
neitunarvald á þessum fundum?
— Já, hvert riki hefur neitunar-
vald. öll aðildarriki verða að
samþykkja ákvarðanir eða sætta
sig við þær.
Nú er t.d. Suður-Amerika kjarn-
orku vopnalaust svæði. Ertu
hlynntur kjamorkuvopnalausunt
svæðum?
— Já.
Ertu hlynntur kj arnorkuvopna-
lausum Norðurlöndunt? Ef svo
er, hvernig geturþú þá sem utan-
rikisráðherra tslands beitt þér i
þvi máli?
— Norðurlönd eru kjarnavopna-
laus og hafa ætið verið, nema
þegar kafbáta rekur þar á land.
Ég er hlynntur kjarnavopnalaus-
um Norðurlöndum ef það er i
samhengi við afvopnun i Evrópu.
Kjarnavopn eru lang hættulegust
vopna, að visu, en þaö eru alls
konar vopn til. Við munum fylgj-
ast náið með framvindu þessara
mála og hafa sérstakt samráð viö
Norðmenn og Dani.
Hefur hugmyndin um kjarnorku-
vopnalaus Norðurlönd verið rædd
i rikisstjörn?
— Nei.
tslendingum hefur veriö meinað-
ur umgangur um eigið land, næg-
ir að nefna Stokksnesstöðina. Er
ekki nauðsynlegt að öryggis-
málanefnd Alþingis fái fulla
heimild til að kanna hernaðar-
mannvirki Nató á tslandi og fái
jafnframt að koma upplýsingum
um þessi mál til almennings?
—Að sjálfsögðu getur aðgangur
ekki verið frjáls aö hernaðar-
svæðum. Ekkert það er til, sem
heitir öryggismálanefnd Alþing-
is, en sennilega er átt við utan-
rikismálanefnd. Hún getur og
hefur farið skoðunarferðir um
varnarsvæöiö.
Það er til svokölluð öryggismála-
nefnd, þótt hún sé kannski ekki
kennd við Alþingi, ekki satt?
Þurfa islendingar ekki á upplýs-
ingum að halda til að geta metið
stöðu mála út frá eigin forsend-
um?
— Ég hefði talið æskilegt að fá
stöðu sérfræðings við utanrikis-
ráðuneytið, en sú hugmynd fékk
ekki hljómgrunn.
En hvað með eftirlitsstöö i hönd-
um islendinga, sbr. það sem Guð-
mundur G. Þórarinsson hefur
lagt til?
—Sliltter mikiö umsvifameira og
erfiðara. Annars vil ég ekkert tjá
mig um það á þessu stigi.
Á ekki almenningur heimtingu á
að fá vitneskju um vi'gbúnað á
tslandi? Nú er t.d. von á skýrslu
frá öryggismálanefnd?
— Það er æskilegt að almenning-
ur sé sem best upplýstur. Það er
lengi vitaö að von væri á skýrslu
frá öryggismálanefnd. Sú nefnd
gæti hugsanlega veriö vfsir að
upplýsingaþjónustu um þessi
mál, likt og t.d. i Noregi.
Ertu hrifinn af sjónvarpsþættin-
um Dallas og i framhaldi af þvi
eru hrifinn af bandariskri menn-
ingu?
— Hef ekki séð hann og get þvi
ekkert um hann sagt. Ég er hrif-
inn af mörgu i bandariskri m enn-
ingu,en sitthvað er þar, sem ekki
er fýrir minn smekk.
Bandariskir ráðam enn segja, að i
Keflavik séu engin kjarnorku-
vopn. Hafa islendingar einhverja
tryggingu fyrir þvi aö svo sé ekki?
— tslensk yfirvöld telja sig hafa
fullnægjandi vissu fyrir því að
engin kjarnavopn séu geymd á
tslandi.
Væri ekki eölilegt, að öll þjóðin
fengi að ráða þvi i þjóðarat-
kvæðagreiðslu hvort herinn væri
kyrr eða færi?
— Það gæti hugsanlega komiö til
greina, en þaö er Alþingis að
ákveða slikt.
Þú hefur viðhaft þau ummæli i
fjölmiðlum (fundur með náms-
mönnum i Osló) að umhverfis
landiö sveimuðu kafbátar sem
ekki væri vitað hvað hefðu innan-
borðs. Er ekki nokkuð vist að þeir
hafi kjarnorkuvopn innanborös
ogaðsumum þeirra kunni jafnvel
að verða beitt gegn hernaðar-
mannvirkjum á Islandi, þegar til
tiðinda dregur?
— Þáályktun má draga af reynslu
Svia, að allir sovéskir kafbátar
hafi kjarnavopn innanborðs. Við
vonum aö varnir tslands séu
nægilega tryggar til að koma i
veg fyrir að nokkurn tima verði
hótað að nota þau.
Kjarnorkuvopn þykja okkur jafn-
slæm, hvort sem þau eru um borð
i sovéskum eða bandariskum kaf-
báti. Hússneskir kafbátar hafa
veriö á sveimi I kringum landið,
en hvað með þá bandarisku?
Stafar islendingum ekki hætta af
hvoru um sig, svo ekki sé minnst
t.d. á slysahættu?
— Ég vil sem minnst um þetta
segja, en slysahætta getur aö
sjálfsögðu stafaö af kafbátum
hverrar þjóðar sem þeir eru.
Þú segir I svari við spurningu
áöan, að þú vonir að varnir
tslands sú nægilega tryggar til aö
koma I veg fyrir að nokkurn tima
verði HÓTAÐ að nota þessi
vopna. Heldur þú að það sé alveg
öruggt að einhver hótun komi á
undan? Erekki liklegra að vopnin
verði bara hreinlega NOTUÐ?
— Ég vil ekkert segja um það. En
ég held að það sé ekki lengur I
tisku að segja mótaðila kurteisis-
lega strið á hendur. En ég vil ekki
vera meö getsakir i garð neinnar
þjóðar.
Hver er afstaða þin til nifteinda-
sprengjunnar?
— Ég hef andúð á henni eins og
öllum öörum sprengjum.
Hefur Nató einhverja varnar-
stefnu með tilliti til islands? Ef
svo er hver er hún þá?
— Ég hef ekkert slíkt I höndum.
Vörnin felst m.a. i þvi að árás á
eitt riki skoöist sem árás á þau
öll.
Hvaö með Þorskastríðið? Ekki
var það nú skoðað sem árás?
— Nei, hitt er annað mál, hvort
við hefðum unnið þaö strið, ef við
heföum ekki verið i Nató. Vil
annars ekkert segja um þetta,
fæst orð hafa minnsta ábyrgð,
Að lokum, hvers viröi er lifið?
— Fyrirspyrjendur geta svarað
þvirétt einsog ég, þvi að þar held
égað hver og einn verði að svara
fyrir sig. Lifið hefur verið og er
mér mikils virði.
„Norðurlönd hafa verið kjarnorkuvopnalaus og hafa ætið
verið, nema þegar kafbáta rekur þar á land. Eg er hlynntur
kjarnavopnalausum Norðurlöndum ef það er i samhengi við
afvopnun i Evrópu. Kjarnavopn eru langhættulegust vopna,
að visu, en það eru alls konar vopn til. Við munum fylgjast
með framvindu þessara mála og hafa sérstakt samráð
við Norðmenn og DanV’