Stúdentablaðið - 01.12.1981, Blaðsíða 13

1. des. blað
13
Geir Gunnlaugsson:
FRIÐ ÁN VOPNA
Kemur herfræðin okkur við?
Sú þekking sem við höfum i dag
um áhrif kjarnorkusprengja sýn-
ir, að jafnvel það versta i fyrstu
lýsingum Japana var satt
Það er undir ýmsu komið
hversu mikið manntjón og
skemmdir hljótast af kjarnorku-
árás. Má þar til nefna sprengju-
stærð, i hvaða hæð sprengjan
spryngi, vindátt og hversu marg-
ir væru i vari fyrir sprengjuáhrif-
um.
Ahrifum kjarnorkusprengju
má skipta i' högg, hita og geislun.
Við hitann koma skaðvænlegir
brunar fram á fólki og eldar
kvikna. Höggiö veldurslysum við
að byggingar falla til grunna og
glerbrot fljúga um umhverfið.
Geislun veldur síðan geislaveiki.
Geislaveiki getur verið mis-
munandi alvarleg og er háð
geislaskammti og timanum sem
áhrifanna gætir. Kanur hún fljótt
fram og getur dregið fólk til
dauða innan nokkurra klukku-
stunda til vikna. Byrjunarein-
kennin eru ógleði, uppköst, niður-
gangur, lystarleysi, slappleiki,
hitiog þorsti. A næstu 2-3 vikum
myndu margvisleg liffæri byrja
að blæða, t.d. húð og meltingar-
færi. Sár myndu dreifa sér eftir
öllum meltingarveginum. Að lok-
um myndi fækkun hvitra blóð-
korna og áverki á öðrum hlutum
ónæmiskerfisins leiða til sýkinga
sem drægi fljótt til dauða.
Allar frumur lifrikisins verða
fyriráhrifum af geislun og reynd-
ar getur allt lifandi efni drepist
fyrir áhrif hennar. Geislunin
sundrar erfðaefni likamans og er
talið að áhrifa þess geti gætt i
margar kynslóðir. Hafa rann-
sóknir á eftirlifendum sprengj-
anna i' Hiroshima og Nagasaki
sýnt fram á verulega aukna tiðni
krabbameina, t.d. hvitblæði, ský-
myndunar á auga og vaxtahöml-
unar bama og unglinga. Sköddun
varð á fóstrum i móðurkviði og
tiðni vanskapana og andvana
fæðinga jókst.
Kjarnorkuvopn i striði.
Frá þvi' að kjarnorkusprengj-
unum var varpað á Japan 6. og 9.
ágúst 1945 hefur þekking okkar á
þeim aukist. Hafa tæplega 1300
kjarnorkusprengjutilraunir verið
framkvæmdar af 6 þjóðum á
þeim 36 árum sem liðin eru. Hafa
hugmyndirum notkun kjarnorku-
vopna i' striði verið órjúfanlegur
þáttur i þankagangi herstjórnar-
listarmanna siðan þessa örlaga-
riku daga.
Til þess að koma vandamálun-
um samfara kjarnorkustyrjöld i
skipulegt kerfi eru oft notuð 3
fremur gróf hugtök. Skammdræg
kjarnorkuvopnakerfieru til notk-
unar á bardagavellinum svipað
og vopn i fyrri styrjpldum. Lang-
dræg kjarnorkuvopnakerfi eru
hugsuð fyrir fjarlægari verkefni,
t.d. árásir á hernaðarmannvirki,
efnahagslega mikilvæg skotmörk
o.þ.h. i heimalandi óvinarins. Inn
á milli þessara tveggja vopna-
kerfa koma siðan hin meðal-
drægu kjarnorkuvopnakerfi. Þau
ná hugsanlega inn á svæði óvinar-
ins, en meginhugsunin er sú að
nota þau á sjálfum vigvellinum.
Þau draga að jafnaði um 1000 -
5000 km.
Takmörkuð kjarnorku-
styrjöld.
Hugmyndir um takmarkaða
kjarnorkustyrjöld hafa verið uppi
hjá Nato allt frá 1960. Þær hafa
ekki átt miklu fylgi að fagna þar
sem erfitt hefur verið talið að
skapa skörp skil á milli allsherjar
og takmarkaðrar kjarnorku-
styrjaldar. Það var ekki fyrr en
1973 að hugmyndin um takmark-
aða kjarnorkustyrjöld átti upp á
pallborðið hjá bandariskum
stjórnvöldum. Hafa mörg tækni-
leg vandamál siðan verið leyst
sem áður höfðu hindrað þjóðar-
leBtoga iað nota kjarnorkuvopn i
valdataflinu, bæöi því hemaðar-
lega og stjórnmálalega.
Þær lágmarkskröfur sem her-
fræðin setur um takmarkaða
kjarnorkustyrjöld eru i fyrsta
lagi vopn sem eru áreiðanleg,
nákvæm og komast á leiðarenda.
t öðru lagi þarf stjórnun að vera
áhrifarik, stýrikerfið nákvæmt og
fjarskiptatengslin á marga vegu.
1 þriðja lagi þurfa að vera til stað-
ar vopn sem gera vopnaða kjarn-
orkukafbáta óvirka. 1 fjórða lagi
þurfa varnirnar að vera i góðu
lagi. Vernd borga og borgara er
talin æskileg, en ef það er gengið
út frá þvi að það sé óvininum
jafnmikið i hag að halda bardög-
um utan þéttbýlissvæða þá þarf
þessi vernd ekki að vera viðtæk,
t.d. skýli fyrir geislun. Það er þvi
ljóst að það þar.f tvo til að heyja
takmarkaða kjarnorkustyrjöld.
Herfræðiálit Sovét-
manna
1 grein i Scientific American i
mai 1978 kemur fram að Sovét-
menn hafihvorki möguleika néá-
huga á þvi að heyja takmarkaða
kjarnorkustyrjöld. Nákvæmni
vopna þeirra er enn talin minni en
Bandarikjamanna og herfræði-
kenningar þeirra virðast ekki
gera greinarmun á hinum mis-
munandi tegundum kjarnorku-
styrjalda. Virðist skina út i skrif-
um Sovétmanna um hernaðar-
mál, að takmörkuð kjarnorku-
styrjöld myndi leiða strax til alls-
herjarstyrjaldar. Virðist sem þá
skipti engu hvaðan árás sé hafin
og á hvaða hluta kjarnorku-
vopnakerfisins sé ráðist. Þvi
virðist ljóst að hér eigast við tvö
ólik hernaðarkerfi þar sem hið
vestræna virðist hafa stefnt i vax-
andi mæli aö möguleikanum að
takmarkaðri kjarnorkustyrjöld.
Það er þvilærdómsrikt að lita ör-
litið nánar á tvær afurðir i þessu
sambandi, nifteindasprengjuna
og nýjar meðaldrægar eldflaug-
ar.
Nifteindasprengjan
Venjulegar langdrægar kjarn-
orkusprengjur eru s.k. sundrun-
samruna sprengjur, sem eru sett-
ar i gang við ákveðið efnahvarf.
Utan um sprengjurnar er urani-
um kápa sem eykur höggáhrif
sprengjunnar og dregur til sin eða
hægir verulega á hraðskreiðum
nifteindum sem losnavið kjarna-
samrunann og myndar þannig
hæggengari hitanifteindir.
Sprengju sem ætlað er að hafa
sem minnst högg og hitaáhrif, en
sem mest geislaáhrif er því án úr-
aniumkápunnar. Þar með erum
við komin með sprengju sem los-
ar geysilegt magn hraðskreiðra
nifteinda, s.k. nifteindasprengju.
Erhugmyndin að svona sprengja
mundi drepa óvininn úr geisla-
veiki i skriðdrekum sinum og þá
fleiri óvini per kilótonn sprengi-
efnis en venjuleg kjarnorku-
sprengja gerir. Um leið ylli hún
minni skemmdum þar sem högg-
og hitaáhrif eru minni. Hugsunin
er einföld en framkvæmdin dýr.
Siðfræðina látum viö liggja milli
hluta, en alþýða manna hefur
sýnt sprengju þessari mikla and-
úð.
Meðaldrægar eldflaugar
1 desember 1979 ákváðu 14 af 15
rikjum NATO (væntanlega Island
undanskilið) að vinna að endur-
bótum á birgðum NATO á meðal-
drægum eldflaugum staðsettum i
Evrópu. Aætlunin felur i sér að
árið 1985 verði komnar i gagnið
572 þróaðar kjarnorkueldflaugar,
þ.e. 108 s.k. Pershing II eldflaug-
ar og 464 s.k. GLCM eldflaugar.
Er þessi uppstokkun hugsuð sem
mótsvar viö endurnýjun Sovét-
manna á sinum meðaldrægu eld-
flaugum. Um leið og þetta var á-
kveðið lýstu Nato löndin yfir vilja
sinum til viðræðna við Varsjár-
bandalagið um takmörkun á
framleiðslu þessara nýju vopna
hjá báðum aðilum.
Það sem mesta athygli hefur
vakið er að þessi nýju vopn yrðu
fyrstu kjamorkuvopnaeldflaug-
arnar i eigu Bandarikjamanna
staðsettar i Evrópu s.l. tvo ára-
tugi sem draga til skotmarka i
Sovétrikjunum.
SS-20
Bæði Bandarikin og Sovetrfkin
hafa um langt árabil framleitt
kjarnorkuvopn sem talist geta
meðaldræg. Nú hafa Sovétmenn
byrjað endurnýjun á sinum s.k.
SS-16 meðaldrægu eldflaugum
með framleiðslu hinna hreyfan-
legu SS-20 eldflauga sem bera
hver um sig 3 kjarnorkusprengjur
sem hægt er að skjóta á 3 mis-
munandi skotmörk. Erhún talin
af vestrænum herstjórnarmönn-
um nákvæm, fljóthlaðin og mjög
hraðskreið en sænska friðarrann-
sóknarstofnunin SIPRI telur
sögusagnir um væntanlega getu
hennar liklega mjög orðum aukn-
ar. I lok slðasta árs voru komnar
um 180 SS-20 eldflaugar i notkun i
Evrópu.
Pershing II
Pershing II eldflaug Bandarikj-
ánna ernýog endurbætt útgáfa af
s.k. Pershing Ia eldflauginni. 1
kjarnaoddi nýju eldflaugarinnar
verður staðsettur radar sem
beinir kjarnorkusprengjunni á
réttan stað. Er þessi radar tölvu-
stýrður og geymir tölvugerða
radarmynd af þvi svæði sem
sprengjunni er beint að. Stöðugur
sjálfvirkur samanburður á raun-
verulegu radarmyndinni og þeirri
tölvugeymdu beinir siðan kjarn-
orkusprengjunni á réttan stað.
Þetta stóreykur nákvæmnina
sem verður nánast punktnákvæm
og gerir mögulegt um leið að
minnka sprengimátt eldflaugar-
innar. Er nákvæmnin óháð skot-
lengdinni, og flaugin ersvo lftil og
hraðskreið að loftvarnir þær sem
eru i notkun i dag koma að engu
gagni.
GLCM
GLCM eldflaugin er útbúin með
mjög nákvæmum radarhæðar-
mæli, sem gerir kleift að skjóta
henni eftir hlykkjóttri leið um
fjöll og firnindi að skotmarki
sinu. Henni er ætlað að fljúga
lágt, þ.e. felast I umhverfinu og
forðast þannig loftvarnir.
Meginmunur Pershing II og
GLCM flauga Bandarikjanna og
SS-20 flauga Sovétrikjanna felast
iþvi að þærbandarisku eru miklu
nákvæmari en draga mun skem-
ur, þ.e. um 1500 km. á móti 4000
km. sem SS-20 dregur. Allar eru
flaugarnar á hreyfanlegum skot-
pöllum og verða þvi á sveimi um
þorp og sveitir þar sem þær eru
staðsettar. Verður þvierfiðara að
miða þær út.
Þróun vigbúnaðarmál-
anna
Sænska friðarrannsóknarstofn-
unin SIPRI hefur i Arbók sinni
1981 reynt að spá i þróun vigbún-
aðarmálanna næsta áratug. Niö-
urstaða þeirra er sú að stöðugt
ógnarjafnvægi sé óframkvæman-
legt og árásarkenningar verði þvi
aðlaðandi fyrir stórveldin tvö.
Það sem hægt er að sjá fyrir er
að nákvæmni langdrægra, meðal-
drægra og skammdrægra vopna
eykst i' lofti, á láði og I legi. Hvað
kjarnorkukafbáta snertir er ætl-
un Bandaríkjamanna að nota
yfirburði si'na á tölvu og hlustun-
arsviðinu til að þróa betri tækni
við að finna kafbáta. Talið er að
Sovétmenn muni reyna að þróa
kafbátahemaðinn óbeint i^gegn-
um gervihnattartæknina, og kaf-
báta, flugvélar og venjuleg skip
með infrarauð, optisk eða segul-
næm tæki. Hvað gervihnetti
snertir þá er unnið að þvi á báða
bóga að þróa varnir gervihnatt-
anna. Þetta er erfitt og þvi liklegt
að árásartæknin verði lika endur-
bætt.
Stjórn-, stýri- og fjarskipta-
kerfin eru talin ákaflega við-
kvæm i hernaðarkerfinu og erfitt
að breyta nokkru þar um. Þó er
llklegt að miklu fé verði einmitt
varið i' þennan lið og að á þessum
áratug liti dagsins ljós margar
tækninýjungar sem eigi eftir að
gleðja margan herforingjann.
Ótryggt ógnarjafnvægi
Það er þvi' dapurlegt á að lita
það sem vigbúnaðarkapphlaup
stórveldanna býöur upp á næstu
árin. Mikilvægasta spurningin er
ekki hvort þetta kapphlaup haldi
áfram heldur hvernig það muni
enda. Þeir sem um stjómvölinn
halda leggja stöðugt meira undir
þannig að úr æ hærri sööli verður
að detta. Sérhvert skref fram á
við i kapphlaupinu verður aö vera
stærra, dýrara og áhættusamara
en fyrri skref þvi annars yrði
staöfestan dregin i efa. Um leið
og kostnaðurinn og hættan auk-
ast, f jölgar þeim sem byrja að ef-
ast um visku þessarar stefnu.
Vegna þessa verður hættan að
sýnast meiri en nokkru sinni fyrr
til að sannfæra almenning um á-
gæti stefnunnar, en það gerist
ekki án þess að auka óstöðugleika
ástandsins. Niðurstaðan verður
þvi kerfi sem verður smám sam-
an óstöðugra og endar með striði
sem afleiðingu litillar ögrunar.
Tengsl okkar Islendinga við
þetta vigbúnaðarkapphlaup og
ógnarjafnvægi eru ljós. Er viö
gengum í NATO 1949 án þjóðarat-
kvæðis tóku islensk stjórnvöld af-
stöðu með öðrum aðilanum. Hafa
þau siðan látið herforingja NATO
hugsa fyrir okkur um þessi mál.
Hafa islensk stjórnvöld sýnt þess-
um málum stórhættulegt af-
skiptaleysi og virðast þau nánast
telja okkur stikk-fri þar sem
NATO muni sjá um verndina.
Fljótum við þvi sofandi að feigð-
arósi vigbúnaðarátakanna.
Frið án vopna
Það er óefaður sannleikur að
enginn vill kjarnorkustyrjöld.
Það hefur þó ekki hindrað herinn,
stjómmálamenn og visindastofn-
anir stórveldanna i að undirbúa
slika styrjöld. Við þessu eigum
við Islendingar aðeins eitt svar:
Höfnum leið herforingjanna og
stigum fram fyrir skjöldu. Frek-
ar vil ég deyja á uppgjöri lokaá-
takanna á plánetunni jörð sem
friðarsinni en api.
Lýsum tsland kjarnorkuvopna-
laust svæði.
ísland úr Nató — herinn burt.
Geir Gunnlaugsson