Vikan - 18.12.1958, Blaðsíða 13

Mammon í musterinu
nokkurn, og tók hann sér svipu í
hönd og rak verzlunarlýðinn út. Frá-
sögnina ber auðvitað að skilja sem
dæmisögu. Svipa í hendi valdalauss
manns var ekki ægileg þá fremur
en nú. Það var hinn guðlegi kraftur,
sem hreinsaði helgidóminn af allri
saurgun, vísaði Mammoni út úr must-
erinu. Þá fluttu fjárplógsmennirnir
söluborð sín yfir að jötunni, þar sem
farandpredikarinn hafði legið í reif-
um. Nú ljóma þar auglýsingarnar
skærar en stjarnan tindraði forðum.
Lýður guðs þyrpist um söluborðin,
en snýr baki við musterinu, sem
klúkir í dökkum skugganum. Vagga
Jesú hefir breytzt í sölutorg.
Jólamánuðurinn er tími freistinga
og hættu fyrir ístöðulítil börn. Á
þessari miklu verzlunarhátíð vekur
auglýsingaskrumið upp þarfir, sem
höfðu gleymzt um hríð, en nú þykir
lífsnauðsynlegt að fullnægja á bless-
aðri fæðingarhátíð endurlausnarans.
„Engin jól án . . .“ Börnin smitast af
æsingi hinna fullorðnu. Einnig þau
vilja tolla í tízkunni, hafa peninga
handa á milli, kaupa, eignast. Með
fjáröflun klóra þau i bakkann eins
og bezt gengur og gleyma þá stund-
um í ákafa sínum takmörkum hins
leyfilega, enda skortir þau dómgreind
og framsýni hins fullorðna. Því verða
jólaljósin þeim auðveldlega villiljós.
Einmitt í hinni signuðu jólahátíð
leiðist margt barn og margur ungl-
ingur út á glapstigu.
Áhrif fordæmisins.
Þegar barnið hnuplar af því að
stundar freisting nær tökum á því,
er aðeins um eðlilegan barnslegan
breyzkleika að ræða. Þá reynist aft-
urhvarfið ekki mjög erfitt, ef skyn-
samlegum ráðum er beitt. Miklu
vandasamara verður málið, ef börn
hnupla í félagi. Þá gera þau áætlun
sína fyrirfram, skipta hlutverkum,
stæla hvert annað upp og treysta
hvert öðru. I þessu sameiginlega á-
formi og samábyrgð um framkvæmd
þess felst mikill styrkur fyrir hvern
einstakan þátttakanda. Þá fram-
kvæma börn það hiklaust, sem ein-
stakt barn hefði með öllu brostið
kjark til.
Eg þekki nokkrar telpur, sem
starfræktu um skeið vel skipulagt
þjófafélag. Þetta voru gáfaðar og að-
laðandi telpur, fjarri allri andlegri
vöntun. Smekklegur klæðnaður og
lipur framkoma opnuðu þeim marg-
ar dyr og leiddu af þeim allan grun.
Þær stálu eingöngu peningum,
skrautmunum og glingri. Tvær þeirra
höfðu fengið ofurlitla reynslu, þegar
félagið var myndað i byrjun jóla-
mánaðar. Þær þurftu átakanlega á
peningum að halda, bæði í eigin
skemmtanir og annað. Þær sögðu svo
sannfærandi frá áformum sínum, að
vel hefði mátt trúa, að þjófnaðurinn
ætti að standa undir umfangsmikilli
liknarstarfsemi.
Jatan sem markaðstorg — það er
sá þáttur jólaundirbúningsins, sem
börnum verður sýnilegastur og á-
þreifanlegur. Hann blasir alls staðar
við í lífi og gerðum okkar, hinna
fullorðnu. Og þessu fordæmi fylgja
veiklynd börn og njóta þess öryggis,
sem í því felst. Því er samvizka þeirra
oft hreinni og hugur þeirra rórri en
margur myndi ætla, sem aðeins lítur
á verknaðinn. En okkur getur varla
liðið vel, þegar við býsnumst yfir
ýmsu smáhnuppli barna og unglinga,
einmitt á sama tíma, sem við sjálf
trýllumst í dansinum kringum gull-
kálfinn.
„Eg ætla strax að segja yður það,
að honum vantar ekki neitt, ha, þér
haldið þó ekki að honum vanti. Kenn-
arinn talaði nú meira að segja um
það, að hann hefði verið svo fljótur
að þekkja stafina, en svo í fyrra
eftir nýár, þá hætti honum bara al-
veg að fara fram. Nú fæst hann varla
til að líta í bók og ég stend í illu
að koma honum í skólann."
Dælan gekk svolítið lengur, en
þegar ég komst að, spurði ég, hvaða
ástæða hún héldi að væri fyrir þess-
ari breytingu.
,,Ja, það er nú einmitt það. Af
hverju stafar þetta? Ekki vantar, að
ég áminni hann. Og ekki er óregía á
mínu heimili, síðan pabbi hans fór.
En þegar hann fór að vera með þess-
um strákum! Þér vitið ekki hvers
konar lýður þetta er. Hann Einar
er nú bara alltaf með fulla vasa
af peningum, og þá vill minn dreng-
ur auðvitað líka. Svo draga þeir hann
út í þetta og honum er kennt um.“
Hátíð freistinganna.
Kjarni málsins kom smám saman
í ljós. Drengnum „hættir svo við að
taka,“ eins og móðir hans orðaði það.
Það byrjaði fyrir jólin. Ásamt
tveimur öðrum drengjum dróst hann
inn í verzlunaræði jólamánaðarins.
„Engin jól án . . .“ Þremenningarnir
vildu eignast, vildu skemmta sér,
vildu vera miklir í augum félaga
sinna. Allt var á boðstólum, aðeins
örlítið framtak. Svo byrjuðu þeir að
,,taka,“ alltaf í félagi upp á jafnan
hlut. Þeir beittu sinni sérstöku að-
ferð og léku sniðuglega á afgreiðslu-
fólk verzlananna. Meira en ári síðar,
þegar allt hafði komizt upp, hlógu
þeir enn þá að því, hve ,sniddó“ þeir
höfðu verið.
Ekki mun ég ljóstra upp patent-
aðferðum þeirra félaga, en það er
meinlaust að segja frá bókaverzlun-
inni. Amma Einars, gömul ekkja,
greip stundum til þess úrræðis að
loka hann inni í stofu og heimta, að
hann settist þar við nám. En þar
geymdi gamla konan bækurnar, sem
manninum hennar sáluga hafði þótt
svo vænt um. Þarna sáu þeir félagar
leik á borði. Engan gat grunað neitt,
þegar Einar sat í stofufangelsi yfir
námsbókunum. Tveir stóðu undir
glugganum, en Einar tók eina eða
tvær bækur og lét þær síga í bandi
niður til félaga sinna, sem komu
þeim strax í verð í fornsölu. Þegar
Einar losnaði svo úr prísundinni,
biðu félagar hans eftir honum á næsta
horni og höfðu peningana upp á
vasann. ,
Þetta var dýrlegur tími: Ævin-
týraleg spenna, sælgætisveizlur og
bíóferðir. Bara vera sniddó! Hver
skyldi geta kúrt yfir bókum og
námi? Skólasókn þeirra var orðin
stopul, þegar jólaleyfið hófst. Þá
gátu þeir einhuga gefið sig að við-
skiptunum.
Jatan orðin markaðstorg.
Gömul bók greinir þar frá, er fé-
gjarnir kauphéðnar lögðu undir sig
musterið sjálft, æðsta helgidóm
þjóðarinnar, og ráku þar kaupmang
sitt. Þá bar þar að farandpredikara
I ALDARSPEGLB
Framh. af bls. 11.
ur allt lifandi; hin morknu handrit
lifna við um leið og hann fer um þau
höndum. Þau verða hönum ótæmandi
uppsprettulindir íslenzkrar tungu:
Undrandi renndi ég augum með
bókanna röðum:
eljuverk þúsunda, varðveitt
á skrifuðum blöðum;
hvar sem ég fletti, við eyru mér
ólguðu og sungu
uppsprettulindir og niðandi
vötn minnar tungu.
Skáldið skynjar nálægð hinna
fornu skrifara og i sál hans býr djúp
ást á íslenzkri náttúru:
Oftsinnis meðan ég þreytti
hin fornlegu fræði
fannst mér sem skrifarinn sjálfur
hið næsta mér stæði,
hugurinn sá yfir hlykkjóttum
stafanna baugum
hendui' sem forðum var stjórnað
af lifandi taugum.
Ólík er túninu gatan og glerrúðan
skjánum,
glymjandi strætisins frábrugðin
suðinu í ánum,
lífskjörin önnur, en fýsnin til
fróðleiks og skrifta
fannst okkur báðum úr dustinu
huganum lyfta.
Vatnsfallið streymir af ókunnum
öræfaleiðum,
andblærinn liður um túnið af
fjarlægum heiðum,
kveiking frá hugskoti handan við
myrkvaða voga
hittir í sál minni tundur
og glæðist í loga.
öll mannanna verk eru stundleg,
engin' eilíf og allt verður tortiming-
unni að bráð:
Bókfellið velkist, og stafirnir
fyrnast og fúna,
fellur í gleymsku það orð sem
er lifandi núna,
legsteinninn springur, og letur hans
máist í vindum,
losnar og raknar sá hnútur
sem traustast vér bindum.
Sonnettan „1 Vorþeynum" er
brennandi ástaljóð til Islands. Hver
einasti íslendingur, sem ekki er alveg
lokaður fyrir ljóðrænni fegurð skynj-
ar dýpt hennar:
Á meðan brimið þvær hin skreipu
sker
Foreldrum og öðrum er vel-
komið að skrifa þættinum og
leita úrlausnar á þeim vandamál-
um er þelr kunna að striða við.
Höfundur þáttarins mun leitast
við að leysa vandræði allra er til
hans leita.
Öll bréf sem þættinum eru
send skulu stíiuð til Vikunnar,
pósthólf 149. Umslagið merkt:
„Foreldraþáttur“.
og skýjaflotar sigla yfir lönd,
þá spyrja dægrin: Hvers vegna
ertu hér,
hafrekið sprek á annarlegri strönd.
Það krækilyng sem eitt sinn óx við
klett
og átti að vinum gamburmosa og
stein,
er iila rætt og undarlega sett
hjá aldintré með þunga og frjóa
grein.
Hinn rammi safi rennur frjáls I gegn
um rót er stóð í sinni moldu kyr,
en öðrum finnst sig vanta
vaxtarmegn
þótt vorið fljúgi i lofti hraðan byr.
Drýpur af hússins upsum erlent regn,
ókunnir vindar kveina þar við dyr.
Kvæði Jóns Helgasonar eru ekki
mörg á mælistiku fjöldaframleiðslu-
tilhneygingar sumra okkai- beztu
skálda fyrr og síðar. Við því er vart
að búast. Flest eru þau vafálaust til
orðin á stopulum tómstundum frá
erfiðum og tímafrekum störfum, en
hin beztu þeirra eru gædd þeirri
snilld og kynngi, sem lengi mun
geymast.
Hann flikar ekki ljóðum sinum,
en vinir hans rekast oft á þau i
bókaskáp hans, þar sem hann hef-
ur lagt þau til hliðar.
}ÓN Helgason er kynlegur maður.
Hann er einþykkur og sérvitur og
aflar sér auðveldlega óvinsælda
vandalausra með ástæðulausri fram-
komu sinni. Hann dylur frjóa kýmni
sína undir grimu þurrdrumbslegrar
kaldhæðni, en reynist vinum sínum
hinn bezti drengur á raunastundu.
Sumir dýrka hann, aðrir láta sér
fátt um finnast og margir hafa ýmis-
legt við manninn að athuga. Senni-
lega stafar þetta af því hvað hann
er allur þéttur á velli og í lund, hat-
ar og forsmáir öll smámál og er ó-
myrkur í máli við hvern sem er.
Hann er ekki aðhlæginn og andtign-
ar marga að ósekju. Finnist hönum
eitthvað aflaga fara, er ekkert land
friðlýst fyrir raust hans. Hann er
ekki stýrilátur og aldrei tvístýfður
cg í sál hans logar aldrei neinn vaf-
urlogi. Hann getur bæði verið hvimp-
inn og hótfyndinn, en aldrei skeif-
stígur í neinu.
Jón Heigason hefur margsinnis
reynt, hversu ofurmáir við erum og
tunga okkar og mennt litils virt og
megandi, þótt snotrum kurteisisorð-
um sé farið um einbúann í Atlants-
hafi við hátíðleg tækifæri. Jón Helga-
son hlýtur að hafa fundið þetta vel,
en gegn nepju þessa tómlætis rís þjóð-
arstolt hans, óskylt vanmætti og
hioka. Hann veit betur en flestir
aðrir, hver menningarverðmæti við
eigum einir og eru okkur dýrmæt
þrátt fyrir allt. Sá, sem erft hefur
slíka auðlegð, ávaxtar hana og
geymir eins og Jón Helgason er
hvorki fátækur né smár.
VIKAN
13