Vikan - 14.07.1960, Blaðsíða 8

<LZ)/\ lílíjattkíai J(
onaáíon
(ÍA^or^ni
á (vskunn
SÍGILDUR DÓMUR.
Á mjög fornum bókum eru skráðar áhyggj-
ur hinnar öldnu kynslóðar yfir óvænleik
uppvaxandi æsku. Þeim hefir ekki létt af
siðan. Þegar fjörið dofnar og hárið gránar,
læðist efinn inn í hugskot okkar, hvort æsk-
an muni nokkurn tíma verða vaxin þeim
vanda að varðveita og ávaxta menningar-
arfinn, sem við eftirlátum henni. Erum við
ekki síðasta kynslóð garpanna, sem þorðu
að stefna á brattann?
Gleymt er nú með öllu, að einu sinni var
okkar eigin hæfni dregin þannig í efa af
enn þá eldri kynslóð. Þá lékum við sakborn-
inginn og hlutum hinn sigilda dóm, sem við
kveðum nú upp yfir æskunni. Um leið og
við setjumst í dómarasætið, sveipast okkar
eigin æska rómantiskum bjarma, sem dylur
auðveldlega það, sem þá þótti helzt ámælis-
vert i fari okkar.
En þrátt fyrir þann stranga dóm, áttum
við okkur hugsjónir og framtiðardrauma. Við
vorum i andstöðu við fortið og samtlS, en
væntum alls af framtiðinni. Með S'urtarloga
skyldi eytt heimi ranglætis og kúgunar, en
iðiagræn jörð réttlætis og frelsis risa úr
glóðunum. Með fjálgleik höfðum við yfir
Ijóðlinu DaviSs: „Á brunasvæðinu reisi ég
núia Róm“. Hvers máttu sin efi og vantrú
eldri kvnslóSarinnar gegn slikri hrifningu!
En nú. hegar liður á ævi og syrtir undir
kvöld, verður okkur hungbær sú iátning,
að framtiðardraumarnir hafa ekki rætzt: hið
eldforna vfgi ranglætisins stendur enn ó-
haggað. Þvi revnum við að verma okkur við
kidnaða æskuhrifningu. eins og hún lifði enn.
Okkur fer likt og tilfinningavæmnu skáldi:
við ortum ævióS okkar í ieiðslu og getum
nú ekki fellt okkur viS. hve skammvinnt lof
hann hlýtur. Við vildum svo fegnir mega
trúa þvf, að við hefðum raunhæft hugsjónir
okkar i veruleikanum.
Og framar öllu skal æskan trúa þvf.
LfFRÞYRST KYNSLÓÐ.
Það er lifsborsti æskunnar, sem verð-
ur eldri kvnslóðinni ásteytingarefni. Hann
er æskunni f hlóð borinn. og hún er ekki
ung. eftir að hann er slokknaður. Samt er
hað ekki nautnin ein, sem æskuna þyrstir i.
heldur lifsreynslan. Hún holir ekki aS
standa eldri kynslóðinni að haki; þvi er öllu
til kostað að verða ekki fátækari að reynslu
en hún. Og vissulega geldur æskan reynslu
sína oft dýru verSi.
Lifsþorsti æskunnar finnur margvíslega
svölun. Sem ævintýraþrá stefnir hann að af-
rekum og áhættu. brýtur nýjar brautir og
keppir að áður óþekktum markmiðum. AS
öðrum þræði er hann ástriða til nautna og
hóglifis. Slikt er ekki æskunnar einnar og
ekki alháð vilja hennar, hvorn þáttinn hún
rækir fremur. í þvi efni er eldri kynslóðin
henni áhrifarik fyrirmynd. Ef hún er sjálf
nautnasiúk og hugsiónasnauS, fjötruð óhófs-
og hóglifisvenium, þá gegnsýrir þetta hugar-
far einnig æskuna.
Þessa skoðun mætti styðja meS mörgum
dæmum. HiS ægilega áfengisböl, sem etur
sig eins og krabbamein æ dýpra inn f Iikama
JsJenzku þjóðarinnar, er ekki fyrst og fremst
vandamál æskunnar, heldur vandamál þeirra
hærukolla, sem fæddust á tímabilinu frá
aldamótum til heimsstyrjaldarinnar fyrri.
Þess mega nú yngri kynslóðir gjalda. Ekki
gangast unglingarnir fyrir áfengissmygli, sem
nú er orðið svo viðtækt, að fullkomin þióðar-
smán er að. Ekki heimtar hin marggagnrýnda
skólaæska, að krár og knæpur slái hring um
hvern skóla höfuðstaðarins. Fyrir öllu þessu
standa kaldrifjaðir fjárplógsmenn úr minum
aldursflokki, sem líta á skólaæskuna eins
og auðmjólkaðan spena.
Æskan hefir ekki fundið upp þá lesti, sem
hún er sökuð um. Hún apar þá eftir okluir
og er iafnvel vanin á há með nokkurri nauð-
ung. Þvi er dómur eldri kynslóðar um spill-
ingu æskunnar iafnframt mat á eisin sið-
gæði. Ef kynslóS feðranna er heilsteypt,
harðger og brekkusækin, há finnur æskan
lifsborsta sinum svalað i hinu æsandi ævin-
týri framtaks og áhættu.
HRÖRNANDI ÖLD.
Hversu mjög sem unpvaxandi kynslóð var
gagnrýnd, varð reyndin oftast sú, að hún
kleif hærra i brattann en eldri kynslóSín. Á
siðustu mannsöldrum hefir æskunni stöðugt
verið hrusðið um verkfælni, ciálífi og sóun.
Eigi að siðnr aukast vinnuafköstin. velmeg-
un verður almenn og hagur hióðarinnar i
heild hatnar. Oft hrvzt æskan heint upp hann
hialla. scm eldri kynslóðin vildi sneiða var-
færnislega. Æskan er bráðlát: liún vill sigra
i áhlaupi. Ákafi hennar skelfir hina verk-
hinu kynslóð. hún skoðar hann fremur sem
flasfengi en diörfung. Einknm kann hún hvi
illa, ef upprennandi kvnslóð markar sína
eigin stefnu og leggur á veglevstir. Sú æska,
sem vildi vera ellinni aS skapi, þyrfti jafnan
að horfa um öxl.
Það er eitthvað brostið i þeirri foreldra-
kynslóð. sem ekki hefir trú á æskunni. Hún
er i vafa um framtiðargildi sins eigin ævi-
starfs, óttast dóm næstu kynslóðar og há
bvltingu, sem ný siónarmíð kunni að valda.
En einmitt úr hinum sibreytilegu siónar-
miSum kynslóðanna er menningin öll fram
gengin, og fiölbreytileika sinn á hún bvf að
bakka, aS æskan huffsaði og hegðaði sér
jafnan öðruvisi en feður hennar og mæður.
Streitan milli kynslóðanna er sá aflvaki, sem
nærir þróun menningarinnar.
Vegna lifsreynslu sinnar hykist eldri kyn-
slóðin jafnan hafa yfirhönd í þessum átök-
um. Öruggt er það þó ekki. ViS, sem nú
gránum i vöngum. megum gæta okkar fyrir
þeim veikleika að gagnrýna eigin bresti í
fari ungu kynslóðarinnar, án þess að við
gerum okkur i alvöru far um aS bæta úr
þeim hjá sjálfum okkur. Hótfyndni okkar
gagnvart æskunni er þá til þess fallin aS
svæfa okkar eigin samvizku. Slik gagnrýni
stælir ekki æskuna né leiSir hana á betri
veg. Hún skynjar ósamræmiS milli verka
okkar og orða og hneykslast á alvöruleys-
inu, sem í þvi felst. Hún verður þreytt á
okkur, eins og barn á nöldursömu foreldri.
Við megum aldrei gleyma þvi, aS hljóðlát
dygS f verki orkar sterkar í umbótaátt en
hávær umvöndun.
þið eftir sögunni um týndu bréfin fyrir
***• nokkrum árum? Það var hellmikið skrif-
að um það í biöðin þá. 1 stuttu máli sagt lá þannig
í því, að sex sendibréf höfðu horfið af minni háttar
pósthúsi á Jótlandi. Þegar pósthús þetta var rifið,
fundust bréfin. Þau höfðu þá legið milli þilja i
framt að því fimm ár.
Ég las um þetta mál, en gaf því ekki sérlegan
gaum, þangað til ég komst að því, að það snerti
mig með vissum hætti.
Þetta var heiður sólskinsdagur í júlímánuði. Við
vorum í sumarleyfi, það er að segja Troels, mað-
urinn minn, og ég. Við eigum heima í gömlu skraut-
hýsi í ósköp sveitalegu umhverfi, utan við bæinn
sem Troels er fæddur og uppalinn og hefur átt
heima í alla sína ævi. Við höfðum orðið fyrir veik-
indum og ýmsum ófyrirsjáanlegum útgjöídum vet-
urinn áður, svo við vorum heima í fríinu okkar.
Við áttum í hreinskilni sagt ekki aura til þess að
dveljast niðri við Jótlandssíðu eða í Kaupmanna-
höfn, sem við vorum þó mikið búin að ráðgera.
En það gilti nú einu. Við vorum ánægð með að
vera heima. 1 stað þess að liggja á einhverri strönd
og sleikja sólskinið, fórum við að mála húsið. Það
var engin vanþörf á því; húsið hafði ekki verið
málað í mörg ár. Til að komast frá því á ódýran
hátt, ákváðum við að mála það sjálf, og þetta var
ein ástæðan til þess, að við gátum ekki farið að
heiman.
Það var eiginlega of heitt úti í sólskininu. Við
Troels spauguðum og glettumst hvort við annað.
Alltaf gátum við fundið eitthvert hlátursefni. Ég
minnist á þetta vegna þess, að það sýnir svo Ijós-
lega hve hamingjusöm við vorum.
Um tvöleytið kom pósturinn, og við hann erum
við einatt vön að spjalla þegar hann ber að garði.
Hann er ungur að aldri, á konu og Þrjú börn og er
heldur liðugt um málbeinið. Það er eins og honum
liggi aldrei á. En í dag var hann óvenju uppveðr-
aður.
— Nú hef ég ótrúlegustu fréttir að færa ykkur!
hrópaði hann langt frá okkur. — Eitt af þessum
týndu bréfum er til ykkar!
Við Troels litum hvort á annað. Ennþá renndum
við ekki grun í afleiðingarnar af efni bréfsins.
— Gerið þið svo vel, sagði pósturinn. — Eruð
þið ekki æst eftir að vita hvað stendur í svo gömlu
bréfi?
Ég varð til þess að taka við bréfinu. Utanáskrift-
in var vélrituð. Það var til Troels. Þegar ég leit
spyrjandi til hans, sagði hann: — Þú skalt bara
opna það. Það er sjálfsagt einhver gamall reikn-
ingur.
— Ekki litur út fyrir það, anzaði ég. — Það er
ekkert firmanafn á umslaginu, svo hvað það snert-
ir er heldur enginn sendandi.
— Rífðu það bara upp, hélt Troels áfram. — Við
höfum bá heldur hvort annað engu að leyna, eða
hvað? Hann hló og vék siðustu setningunni öllu
heldur að póstinum en mér.
Pósturinn var eins og á hjólum af forvitni. Hann
var svo gerður að hann vildi vita sem mest um
allt og alla, og þetta mál hafði sett allt hans um-
dæmi á annan endann Löngu týnd sendibréf! Og
hann hafði siálfur fengið eitt af þeim til útburðar!
Það var nokkuð sem hann gat lifað kóngalífi á i
langan tima.
Ég reif umslagið hægt upp með fingrinum, dró
út eina örk, sem í þvi lá, opnaði hana og las:
ETslcu Troels!
Mér hefur ZiSiS svo illa. Eg sé aS þú hefur
á réttu aS standa. Olckur þylcir allt of vænt
hvoru urn annaS til þess aS noZckuS fari aS
komast upy á milli okkar og eySileggja allt
saman fyrir okkur. LífiS væri okkur einskis
virSi, ef viS fylgdum ekZci þeim ráSTegging-
um. sem hjartaS gefur okkur. Mér þykir
œaiTega Teitt aS ég sTcyTdi verSa svona vond
útí þig. Eg tek þaS aTTt saman aftur. Skrif-
aSu mér undir eins og þú getur. SkrifaSu,
aS alTt sé orSiS gott aftur okkar í miTTi.
Þín eftirvæntingarfuTTa
Meríta.
Allt þetta var ég búin að lesa, þegar Troels kom
og gægðist í bréfið yfir öxl mér. Ég sá, að hann
varð náfölur, þegar hann las það.
Hann hrifsaði bréfið til sín. — Það er eins og
ég sagði, mælti hann við póstinn. — Aðeins gamall
reikningur!
— ó, anzaði pósturinn vonsvikinn. — Það var
og. Þá hefði líklega verið betra, að þér hefðuð
aldrei fengið það. Þá hefðuð þér losnað við að
verða úti með greiðsluna.
— Já, sagði Troels annars hugar. — Bezt hefði
verið að ég hefði aldrei fengið það.
Þegar við vorum orðin ein, fannst mér allt I
einu sólheiður sumardagurinn vera orðinn grár
og gugginn. Ég mundi greinilega eftir þessu með
Merítu. Troels hafði þekkt hana í mörg ár, og
allir héldu að einn góðan veðurdag yrðu hjón úr
Þeim-