Vikan - 18.08.1960, Side 9

Þekktu sjálfan þig
jbr. Wattkíaó ^ónaáóon
SVIFLÉTT GEÐ
gerir hann þægilegan í viðmóti og vinsælan; hann vekur ekki tor-
tryggni hjá öðrum, nema ef vera skyldi, að áform hans sýnist ekki
reist á traustum grunni. Því að bjartsýni hringhugans leiðir til þess,
að hann kann oft litt að greina á milli loftkastala og vel grundvallaðra
áforma. Hann hrífst auðveldlega af nýrri hugmynd, áformar og fram-
kvæmir án langra heilabrota, en verður fyrir sárum vonbrigðum, þegar
hann mætir óvæntum erfiöleikum og breytir þá áformi sinu. Að litlum
tima liðnum er hann byrjaður á ný með sömu bjartsýni og áður.
Kleyfhuginn aftur á móti er að eðlisfari framsýnn i ráðagerðum og
beitir strangri sjálfsgagnrýni. Hann getur því virzt öðrum mönnum
óhugnanlegur og geigvæniegur. Frá þessu sjónarmiði hefur kleyfhuga
e. t. v. aldrei verið betur lýst en Shakespear gerir í leikriti sínu Júlíus
Sesar. Sesar er órólegur yfir hinni lokuðu, dularfullu skapgerð
Kassíusar:
„Ég vil sjá feita menn i kringum mig, og höfuðmjúka menn sem
sofa um nætur; Kassius hefur magran svip og soltinn; hugsar of
fast; slíkt fólk er varasamt... Hann les, hann kannar margt, hann
rýnir menn og málefni, hann laðast ekki að leikjum eins og þú, og
hann hlustar ekki á hljómlist, brosir ekki oft, og brosir sem hann
spotti sjálfan sig, dragi dár að geði sínu fyrir þann brest að brosa
að nokkrum hlut. Slikir menn öðlast aldrei ró i hjarta meÖan þeir
vita nokkurn sæmri sér ...“
Júlíus Sesar: 1. þáttur, 2. svið.
Þýðing Helga Hálfdanarsonar.
Jóhannes páfi er dæmi um hringhuga.
ALGLEYMI LÍÐANDI STUNDAR.
Sjá fugla lofts og liljur vallarins! Ekki íþyngir þeim áhyggja komandi
dags. En þú mæðist fyrir aldur fram undir áhyggjum um gengi þitt og
auð niðja þinna í langri framtíð.
Sá, sem fyrstur orðaði þessa hugsun, var ekki að deila á manninn
yfirleitt, heldur á ákveðna manngerð, hinn framsýna, gagnrýna, tor-
tryggna kleyfhuga. Ádeila hans sprettur fram úr sjónarmiði annarrar
manngerðar. hringhugans, sem berst sjálfgleyminn með liðandi stund
og lætur hverjum deei nægja sina þjáningu. Ekki svo að skilja, að
hringhuginn skorti alltaf brekkusækni. En hann einblínir ekki fyrst
og fremst á fiarlæg markmið; hann er maður tækifærisins, næmur á
breyttar aðstæður og lipur að semja sig að þeim og notfæra sér þær.
Þess vegna er viðfangsefnið oftast einfalt og framkvæmdin sjálfsögð
í augum hans. Hann hneigist miklu síður til strangrar sjálfsgagnrýni
en kleyfhuginn. er sáttari við siálfan sig og ánægðari með afrek sin.
Hann er þvi nð mestu laus við þá hugarkvöl, sern vafinn um eigin
hæfni veldur klevfhuganum. Þess vegna er hann lika viðmótsþýðari
við aðra menn. Hann á nuðvelt með að semia sig að siðum þeirra og
skoðunum og hefur sjaldan tilhneigingu til að gerhreyta veröldinni.
Hann er glöggskyggn á hinar jákvæðu hliðar hvers máiefnis, hrifst
auðveldlega af þeim og rvnir þá jafnframt minna i þá erfiðleika, sem
þeim kunna að fylgia. Að eðlisfari er hann bjartsýnn og sér þvi oft
onnast ieiðir. jiar sem hinum varfærna, tortryggna kleyfhuga virðast
öll sund lokuð. Af þessum sökum reynist hringhuginn oft slyngur samn-
ingamaður; með eðlislægri bjartsýni sinni tekst honum oft að sam-
ræma siónarmið, sem i fvrstu virtust algerlega andstæð. Brúin, sem
samningslipurð hans byggði milli andstæðnanna, revnist að visu stund-
um ótraustari en hann í bjartsýni sinni hafði vonað.
i '• ■ 1 1 i ' !• ' 1 ' I
LANDNÁM HUGANS.
Mannshugurinn stendur i þrotlausu landnámf Hann er sffellt að leggia
undir sia nv þekkingarsvið og fella sig við nviar aðstæðnr. Hinu svif-
létta geði hringhugans verður aðlögun að nýrri heimsskoðun og breyttu
stjórnarfari miklu auðveldari en kleyfhuaannm. Miög auðsær verður
þessi mismunur, þar sem róttæk stjórnarfarsbvlting genaur snöaalega
vfir. Ég þekki nokkur dæmi um þann, þó að fá ein verði talin þér. Á
fvrstu námsárum minmn í Þýzkalandi kvnntist ég þnrlendum tónlist-
armanni. glaðværum náunga og ágætum dreng. Hann hafði þið sviflétta
geð hrinahugans. Áhyggiur bans voru svipaðar áhyggium harnsins, átak-
anlegar í svin, en grunnfærar, timabundnar og gátu liorfið í einni sviu-
an af óverulegu tilefni. Hann var frjálslyndur og kunni vel við bið
friálslega stiórnarfar Weimarlýðveldisins.
S'vo lagðist harðstjórn nazismans yfir þjóðina. Kleyfhugi. sem ekki
var þlynntur breytingunni frá byrjun, stóð eins og í gapastokki, óbagg-
anlegur í andstöðu sinni, fastheldinn á grundvallarskoðanir sfnar,
gagnrýnn á hina nýiu heimsskoðun. En hið sviflétta geð hringbugans.
vinar míns, lagaði sig áreynslulítið að binni nýju skipan án þess að
gera sér grein fyrir grundvallarskoðunum hennar. Svo sem kunnugt er,
leíð þúsundáraríki Hitlers fljótt undir lok, og við tók i landi vinar
roins alræði öreiganna. Ég hitti hann tveimur árum eftir þau umskinti.
Hann var ánægður og sæmilega sáttur við stjórnarfarið. Hann er ekki
meðal milljónanna, sem flúðu hina nýju baröstjórn.
Slílc aölögunarhæfni er kleyfhuga ekki léð, þó að hann af hagsýni-
ástæðnm kunni að fága þá eik, sem liann veröur að búa undir. Ég hef
skynjað sára kvöl margs ldeyfliuga, scm gat ekki hvikaö frá sannfær-
ingu sinni, en óttaðist þó að einangrast og verða viðskila við bróunar-
öfl samtiðarinnar. í valdatið nazista átti kleyfhugi nokkur af feliskri
gerð (Skallagrimstýpa) að fá eftirsótt prófessorsembætti, — auðvitað
ekki fyrr en hann liefði játazt undir heimsskoðun foringjans. í þessu
skyni var hann kallaður fyrir Alfred Rósenberg, sem var æðsti inn-
rætisdómari flokksins. Eftir að hafa hlýtt á Rósenberg um hríð, sagði
prófessorsefnið: „Hcimsskoðun min hvilir á öðrum grunni.“ — „Það
er enginn annar grundvöllur," svaraði innrætisdómarinn. — „Þá þarf
ekki fleira um þetta að ræða,“ svaraði sá feliski. _
FRIÐSÆLD EÐA ENDALAUS VEGFERÐ.
Hringhuginn hneigist að kyrrlátu og friðsamlegu lifi. Hann er góður
maki og hlýlegur heimilisfaðir. Fyrir sjónum hans er tilveran sveipuð
rómantiskum bjarma, og hann nýtur innilega þess, sem hún kann að
unna honum. Hann leitast við að byggja sér sinn notalega, persónulega
heim. Hann á ekki eðli Fausts eða Galdra-Lofts. Ofstækisfull þrá að
ráða gátur hins ókunna er honum framandi. Hin létta glaðværð hans
VIK A N 1