Vikan - 22.09.1960, Blaðsíða 13

DtJLARGERVI SÁLARINNAR.
Hinn forni þulur, sem setti fram siðakenningu sína í meginkvæSi Hávamála,
varar okkur eindregið við þvi að opna liugskot okkar gálauslega fyrir öðrum
mönnum. Fagurt skal mæla, en flátt hyggja. Líklega hefur aldrei verið sett
í'ram boðorð, sem betur féll að eðli manns. Hinn sálskyggni Hávamálahöf-
undur hefir lesið jjað heinlinis út úr sálarlífi okkar. Við gætum þess jafnan
vandlega, að aðrir skyggnist ekki of djúpt inn i hug okkar né lesi þær þrár,
sem raunverulega ráða hugblæ okkar og gerðum. Við skiptum ham eftir ytri
aðstæðum, dyljum lævíslegar hugrenningar hak við hrosmildan íagurgala.
tíoðorðið heimtar ekki, að við kugsum flátt. Höfundur þess gerir aðeins ráð
fyrir því, að við viljum sýna annað kugarfar en rikir luð innra með okkui’.
Pá eru hroshýr vör og ástúðleg orð hæfileg grima. Kógur undir sætri slikju
meðaumkunarinnar, hatur duiið vinamáium eru vænlegri til árangurs en ei
þau liæmu fram í sinu óhreytta, írumstæða gervi. Aðetns þar, sem við erum
fyiiilega örugg um yíirhurði okkar eða mætum einiægri undirgefni, vörpum
við dularhjúpnum og komum fram í okkar eðlilega ham.
Duiargervi sáiarinnar er afar mikilvægt í öllum samskiptum manna, og margir
eiga veraldargengi sitt því að þakka, hversu leiknir þeir urðu i iátæðislist.
Menn draga ekKi duiarhjúpinn eingöngu yfir viökvæmar tiii'inningar, heldur
keppa þeir á yl'irhorðinu að markmiði, sem er þeim einhert yfirskin, til þess
að dylja hin raunverulegu markmið. Undir yfirskini vináttu vinna menn að
glötun óvina sinna, menn sækjast eltir ást án þess að viija endurgjalda hana,
menn játast undir trú og siðaboð, sem eiga sér þó engar rætur í iijarta þeirra,
og heita ofheldi og grimmd undir yfirskini æðra réttlætis.
ROGBERINN. I | | | .
J?að er hverjum manni ósjálfrátt að hregða dularhjúp yfir tilfinningar sinar.
Enginn maður er svo opinskár, að hann sýni ávaiit sáiarlif sitt tært og óhjúp-
að. Mík hreinskilni myndi okkur jaínvel finnast óþægileg, svo íjarlæg er hun
okkur i daglegu lífi. tíétt eins og húðin er holdi manns til skjóls og hlííðar,
þannig er sá dularhjúpur, sem við vörpum yfir hugrenningar okkar, sálar-
iífinu nauðsynleg hlíí i sarobúð manna.
Hins vegar haia flest okkar allákveðið hughoð um það, hversu langt sé sæmi-
legt að ganga í þessu laumuspili, og við gerum ráð fyrir, að aðrir menn hafi
um það svipaðar hugmyndir. En einmitt þessi almennt viðurkennda takmörkun
freistar sumra manna til að gera sér hamskiptin að Ust i þeim tilgangi að hagn-
ast á einlægni og trúgirni annarra.
Stórkostlegastur verður þessi feluleikur hjá rógberanum, sem leitast við undir
annarlegu yfirskini að spilla mannorði annarra. Ef hann gæfi i skyn, að um-
mæh hans spryttu af illkvittni og liatri, lægju hinar sálrænu ástæður atferlis
hans ljóst fyrir og enginn tryði hoiiurn. Pess vegna her hann út róg sinn undir
yfirskini hneykslunar, meðaumkunar og jafnvel vináttu. En fyrst og fremst
er honum hugleikið að vekja hjá viðmæiendum sínum þá tilfinningu, að hann
sýni þeim sérstakan trúnað. Þess vegna biður rógherinn svo oft fyrir sögu,
sem hann ætlast þó til að berist út. Ef hann er hugkvæmur maður og orðslyng-
ur, klæðir hann róg sinn jafnvel í tvíræð hrósyrði, t. d. lof um hinn góða vilja,
sem þó láti jafnan undan hinum illu tilhneigingum. Þannig lýsti maður fyrir
mér áfengisástriðu „vinar“ síns sem hetjulegri baráttu gegn skepnuskap of-
drykkjunnar. Að lokinni þeirri lýsingu stóð hinn ógæfusami drykkjumaður fyrir
hugarsjónum mínum sem viljalaust úrþvætti, sem fórnaði velferð konu og
barna og allri sæmd á altari Bakkusar. Samt hafði ekki fallið eitt óvingjarnlegt
orð, öll lýsingin var eins konar blendingur af aðdáun og meðaumkun, sem
dró brestina skýrt fram, en leysti kostina upp í tilfinningavæmni.
Persónulegur rógur er eitt hið bitrasta vopn í baráttunni um völd og ver-
aldargengi. Rógsmiðurinn metur þá vandlega af sálskyggnu innsæi, hvernig
hann skuli fylgja hinu forna boðorði, að mæla fagurt til þess að hrinda í fram-
kvæmd fláráðum áformum. Rógur hans verður að líta sennilega út, helzt eins
og hann bæri hinn rægða fyrir brjósti og harmaði hrösun hans. Og eink-
um þarf að setja róginn fram sem sérstakt trúnaðarmál, að öðrum kosti breiðist
hann ekki nægilega hratt út.
Framhald á bls. 25.
Höfimdnr Háiamála ráðlagrði mönn-
■nii að il.vlja tilfinningrar MÍnar. mæla
fagrurlegra «gr b.vggja flátt.
Kriisséf er dæmi 11111 mann, §em lagrt
hefur §tiind á þennan leikaraskap
með gröðnm árangrri. Kngrinn veit,
kvað bak við það bros býr. né hvort
hann meinar orð af hötnnnm sínnm.
<2)e Yí/attLíai Jc
onaááon
Þekktu sjálfan þig
FAGURT
SKAL
MÆLA
VIKAN