Vikan - 19.01.1961, Blaðsíða 15

FÆLANDI FORDÆMI.
Við vorum að ræða um ungan pilt, scm móðurinni
þótti vera á glötunarleið.
„Ég þarf að minnsta kosti ekki að kenna mér um,
að ég hafi vanrækl að áminna liann og vara hann
við þessum félagsskap. Sí og æ hef ég verið að benda
honum á hann bróður minn. Þú ættir nú heldur að
reyna að líkjast honum frænda þínum, segi ég svo
oft við hann. En hann hefur ckki viljað gegna mér.
Því er nú komið sem komið er.“
í þessari fábreyttu frásögn af móðurlegri uppeldis-
viðleitni birtist sérkennileg þróun ungmennisins. Móð-
ir heldur ákveðinni fyrirmynd að syni sínum, dregur
fram mannkosti, frama og veimegun frændans,
reynir á allan hátt að sannfæra drenginn, hvilik gæfu-
braut liggi að þessu marki. Samt verður hún að lok-
um að sannfærast um, að sonurinn stefnir í þveröfuga
átt.
'Slik dæmi eru alkunn. Margur atorkumaður sér son
sinn verða slæpingja cða framtakslausan ónytjung,
strangur bindindismaður má ósjaldan þoia þá raun
að sjá son sinn sökkva i ofdrykkjufenið, móðir, sem
helgar sig alla börnum sínum og heimili, sér dótU
ur sina vaxa upp í hirðulausa léttúðardrós.
Hvernig ber að skilja þetta? Er gott fordæmi svona
áhrifalaust? Getur það jafnvel orðið til þess, að
ýta ungmenni út á ólánsbraut, sem ótrufluð eðlisá-
vísun hefði annars bægt því frá?
Fordæmið hefir sterk álirif, en bendir ekki alltaf
í þá átt, sem til er ætlazt. Áhrif þess eru að mikilu
leyti háð þeirri túlkun, sem það sætir. Ef hún verður
of einhliða og áköf, getur hún orkað öfugt við til-
gang sinn. Móðurbróðirinn kann að vera sannur mann-
kostamaður og góð fyrirmynd, en i ákafa móður-
innar, að gera son sinn sem iíkastan honum, felst
áfeliisdómur, um eðii drengsins sjálfs. Þvi skilur hann
fyrirmyndina sem þvingun, og hjá lionum vaknar and-
úð gegn henni. Um leið verður hann opinn fyrir and-
stæðum áhrifum og iætur ieiðast af þeim. Sálfræðin
kallar þetta gagnsefjun.
LEIÐSAGNARGILDI LIFANDI VIÐVÖRUNAR.
Illt fordæmi er alltaf ófalsað. Menn fredstast ekki
til þess að dylja mannkosti undir spillingarhjúpi. Hið
gagnstæða þykir vænlegra. Ungmenni getur virzt sú
fyrirmynd, sem haldið er fast að því, einber hræsni
og tvöfeldni, en illt fordæmi er ekki fegrað. Þvi verð-
ur sefjunarmáttur þess oft mjög sterkur. Auk þess
snertir hann næma strengi hins frumstæða eðlis:
sjálfselsku og sjálfsdýrkun. Frá þeim hverfa flestir
ófúsir. Það kostar stranga ögun að leggja hömlur
á lægri hvatir sínar, en einmitt til þeirra höfðar hið
illa fordæmi.
Gagnsefjandi áhrif spilltrar fyrirmyndar koma þó
ósjaldan fram. Ilið illa fordæmi vekur þá andúð og
jafnvel viðbjóð. Algengasti siðmenningarskortur Is-
lendinga, ofdrykkjan, orkar ekki sem freisting á öll
þau ungmenni, sem henni kynnast. Öllum fjöldanum
verður hún til viðvörunar. Nakið siðleysi ofdrykkju-
mannsins vekur andúð og viðbjóð í brjósti unglings-
ins og festir með honum það hugboð, að sú leið liggi
til ófarnaðar. í eymd sinni verður ofdrykkjumaður-
urinn lifandi viðvörun. Þannig getur illt fordæmi
orðið okkur leiðarvísir, þó að i neikvæðri merk-
ingu sé.
Stundum verður sú freisting, sem við féllum fyrir,
okkur stöðug viðvörun, sem knýr fram betrunarvilj-
ann. Dæmi um það er mér mjög minnisstætt. Ég tók
á móti ungum stúdent, sem kom af skemmtun ofur-
ölvi heim á stúdentagarðinn. Með þvi að hann gat
naumlega staðið, leiddi ég hann til herbergis sins.
Framhald á bls. 29.
Áköf viðleitni foreldra að fá börn sín til
að Iíkjast einhverjum, sem þau telja til
fyrirmyndar, getur haft þveröfug áhrif og
orðið til þess að atorkumaðurinn sér son
sinn verða að slæpingja og bindindismaður-
inn má horfa á börn sína verða
ofdrykkju að bráð.
jhr. WattLíaí Jc
onaáóon
ÞEKKTU
SJÁLFAN
ÞIG
FORDÆMI OG
VlfiVÖRUN
„Heyrðu Magga mín, mér er hálf illa við, að þú umgangist þessa
'vinkonu þína. Ég held, að það sé ósköp lítið í hana varið og mér
finnst þú ættir frekar að vera með henni Siggu frænku þinni, sem
er sérlega siðprúð og myndarleg í öllu sem hún gerir.“
VIKANÍ 15