Fréttablaðið - 17.12.2009, Side 42

42 17. desember 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Þorvarður Ingi Þor-
björnsson skrifar um
vegslóða
Talsverð umræða hefur átt sér stað um vegslóða
og utanvegaakstur. Vegslóð-
ar eiga sér jafnlanga hefð
og hestvagnar og vélknú-
in ökutæki hér á landi. Slóðar voru
yfirleitt beinn undanfari vegagerð-
ar. Enn nýtast slóðar í margvísleg-
um tilgangi. Sumir hafa öðlast var-
anlegan sess á meðan aðrir nýtast
sem vinnuslóðar og ferðamanna-
leiðir. Vegslóðarnir eru mistorfærir
en eiga það sameiginlegt
að gera fólki kleift að njóta
staða sem annars er erfitt
að nálgast.
Akstur með ferðamenn
um torfæra vegslóða, eink-
um á dagleiðum í námunda
við höfuðborgarsvæðið er
stór hluti ferðaþjónustu
á Íslandi. Fjöldi erlendra
ferðamanna sem ferðast
um slíka vegslóða á sér-
útbúnum fjallabílum gæti verið
200.000 manns á ári. Það eru um
40% allra erlendra ferðamanna
sem til landsins koma. Þessi ferða-
mennska skilar miklum gjaldeyri
í þjóðarbúið. Ferðaþjónusta er sú
atvinnugrein sem viðheldur hvað
best flæði gjaldeyris til landsins.
Stór kostur við notkun þessara
ferðamannaslóða er að þeir nýtast
jafnt að vetri sem sumri og stuðla
þannig að auknum fjölda ferða-
manna allt árið um kring.
Vegslóðar fyrir ferðaþjónustu eru
því verðmætaskapandi, rétt eins og
línuvegir fyrir stóriðju. Hagsmun-
ir aðila í ferðaþjónustu sem byggja
á notkun vegslóða eru hagsmun-
ir þjóðarinnar. Því er áríðandi að
stjórnvöld og félagasamtök skilji
mikilvægi þessarar starfsemi og
leggi ekki stein í götu hennar. Halda
þarf áhugaverðum vegslóðum
opnum og styðja við bakið á þeim
aðilum sem vilja sjá vandfarna veg-
slóða myndaða þannig að þeir lagi
sig að landinu. Einnig þarf að gæta
þess að umferð um þá sé takmörkuð
við vel útbúna fjallabíla sem ætla
má að komist klakklaust um þá.
Draga mætti stórlega úr utanvega-
akstri með því að merkja upphaf og
lok þessara vegslóða með skiltum
og hafa þá vel merkta á á kortum
og í GPS-tækjum. Þeir sem aka tor-
færa vegslóða til að njóta útsýnis og
upplifunar eru ekki síður útivistar-
fólk en aðrir. Aðalatriðið er að bera
virðingu fyrir ferðamáta hvers ann-
ars, lágmarka hljóð- og sjónmeng-
un og sýna tillitssemi. Við rúmumst
öll á hálendinu. Skipuleggjum þessa
blönduðu umferð í sameiningu,
þannig að allir megi vel við una.
Við sem byggjum afkomu okkar
af akstri á fjallabílum með ferða-
menn bjóðum fram aðstoð við
skipulag og viðhald vegslóða.
Höfundur er formaður Jeppavina,
samtaka súperjeppabílstjóra í
ferðaþjónustu.
Mikilvægi vegslóða fyrir ferðaþjónustuna
UMRÆÐAN
Magni Hjálmarsson skrifar um lífsgildi
Orðið gildi þýðir verðmæti. Þjóðfundur-inn um daginn valdi lífsgildin heiðar-
leika, virðingu, réttlæti og jafnrétti. Mikil-
vægt framtak og þakkarvert. En hvað svo?
Fær þjóðin öll að vera með? Er það ekki
hægt með tölvutækni nútímans? Hvað með
birtingarform lífsgildanna? Fáum við tæki-
færi til að dýpka skilning okkar á gildunum,
hvað í þeim felst og hvernig verja þau?
Mig langar að deila með lesendum Fréttablaðsins
hvernig unnið er með samsvarandi lífsgildi í þeim
skólum sem vinna með Uppeldi til ábyrgðar – upp-
byggingu sjálfsaga. Ég kalla þá uppbyggingarskóla.
Eitt fyrsta verkefni þeirra er að gera nákvæmlega
það sem gert var á þjóðfundinum. Kennarar og aðrir
starfsmenn byrja á sjálfum sér og velja mikilvæg
lífsgildi að hafa að leiðarljósi í samskiptum sínum.
Síðan er farið með sömu vinnubrögð inn í bekkina.
En lífsgildi eru óhlutstæð hugtök. Við þurfum
að þekkja hvað í þeim felst í ýmsum aðstæðum. Ef
bekkur í skóla hefði valið eins og þjóðfundurinn
gerði yrði næsta verkefni: Hvernig birtist heiðar-
leiki og virðing í skólastofunni, á leikvellinum, í
matsalnum? Hvað sjáum við, heyrum og finnum þar
sem heiðarleiki og virðing ríkja? Eða hvernig birt-
ist virðing og hvernig birtist óvirðing? Þetta verða
skapandi og skemmtileg hópverkefni og skólinn
fyllist af niðurstöðum hópa á veggspjöldum og með
skreytingum.
Næst eru lífsgildin felld inn í setningar sem
segja hvað við viljum og þá er kominn sáttmáli til
að skrifa undir. Álftanesskóli er einn af u.þ.b. 60
uppbyggingarskólum á landinu. Þar hljóðar starfs-
mannasáttmálinn þannig: „Við berum virðingu fyrir
okkur sjálfum, öðrum og umhverfinu. Við vinnum í
sátt og erum samstilltur hópur.“ Gildin sem felast í
setningunum tveim eru því virðing, sátt og samstill-
ing. Undir þetta gátu allir kennarar og starfsmenn
skrifað af fúsum og frjálsum vilja.
Ég tek eftir því á „twitter“ og „facebook“
að helsta áhyggjuefni manna varðandi
gildin frá Þjóðfundi er að þau verði aðeins
falleg orð á blaði. Í uppbyggingarskólun-
um eru ákveðin skýr þolmörk til að verja
lífsgildin. Allir þurfa að vita hvað ekki má
og hvaða afleiðingar það hefur að fara yfir
mörkin. Að setja skýr mörk er auðvitað
fyrst og fremst á ábyrgð skólastjórans, en
börnin sjálf og foreldrarnir fá líka að svara
spurningunni um hvaða brot séu mjög
alvarleg – svo alvarleg að um þau þarf ekki að deila.
Í skóla gæti listinn yfir ólíðandi framkomu verið
þannig: Engar líkamsmeiðingar, Engin barefli eða
vopn, Engin ögrun, Engan yfirgang, ofsóknir eða
einelti, Engin fíkniefni, áfengi eða tóbak.
Það kallast ekki „uppbygging“ að beita viðurlög-
um heldur „reglufesta“ og haft til vara. Þegar ein-
hver er fjarlægður úr aðstæðunum eða sendur heim
fyrir að fara yfir mörkin, er það gert til að skapa
ráðrúm til að hugsa og ná jafnvægi, en ekki til að
hefna og refsa. Skilgreining á uppbyggingu hljóðar
á þennan veg: „Að skapa skilyrði fyrir mann til að
geta leiðrétt eigin mistök eða rangsleitni og fá aftur
inngöngu í hópinn hugprúðari en fyrr.“
Við erum alltaf að gera okkar besta. Börnum
í uppbyggingarskólum er kennt að þekkja þarfir
sínar og sinna þeim af ábyrgð. Þeim er líka kennt
að það megi gera mistök. Mistök skapa besta tæki-
færið sem maður fær til að læra. Við segjum jafn-
vel við börnin: „Vertu ekki hrædd/ur við að gera
mistök – við getum leiðrétt mistökin og þá lærir þú
meira.“
Kæru Þjóðfundarmenn. Haldið áfram þessari
vinnu sem fór af stað um daginn og leyfið öllum að
vera með. Við þurfum nýjan sáttmála sem allir geta
skrifað undir. Kannski þurfum við að „skunda á
Þingvöll og treysta vor heit“.
Höfundur er félagi í áhugamannafélaginu
Uppbygging sjálfsaga.
Lífsgildi valin – hvað svo?
UMRÆÐAN
Halldór I. Elíasson
Mér finnst eðlilegt að koma til móts við óskir Þorsteins
Pálssonar um betri greinargerð
stuðningsmanna krónunnar um
gildi hennar. Raunar er mikil-
vægt að sjónarmið um krónuna
komi víðar fram en af „Kögunar-
hóli“ Þorsteins, samanber grein
hans 14. nóvember. Ekki þar fyrir
að grein Þorsteins er málefna-
legri en flest sem stuðningsmenn
evru og ESB rita og verðskuld-
ar þannig umræðu. Fyrst þarf að
leiðrétta misskilning Þorsteins um
að stuðningsmenn krónunnar vilji
að „stjórnvöld geti lækkað gengi
krónunnar þegar þurfa þykir“.
Innihald sveigjanleikans er að
gengi krónunnar ráðist af fram-
boði og eftirspurn á frjálsum
markaði. Þetta þarf að vera algjör-
lega ljóst og einnig merking þessa.
T.d. ef illa fiskast eða útflutnings-
tekjur rýrna af einhverjum ástæð-
um, þá verður minna framboð á
gjaldeyri og innflytjendur þurfa
að borga fyrir hann hærra verð.
Þetta hefur í för með sér hærra
verðlag fyrir alla landsmenn og
jafngildir kaupmáttarrýrnun.
Öfugt, ef vel fiskast, þá er mikið
af gjaldeyri og þótt sjómenn geti
eytt eitthvað meiru á erlendum
skemmtistöðum, þá má gera ráð
fyrir auknu framboði gjaldeyris
á innanlandsmarkaði og hækkun á
verði krónunnar. Það kemur öllum
til góða í auknum kaupmætti.
En hvað gerist ef við höfum
evru? Þá helst kostnaður í fyrra
tilfellinu, en tekjur minnka.
Afleiðingin er samdráttur og aukið
atvinnuleysi hjá þeim sem lifa af
fiskveiðum. Aðrir kunna að sleppa
um tíma, en kaupmáttur rýrn-
ar að meðaltali. Er þetta kannski
norræn jafnaðarmennska? Eins
þegar vel fiskast, þá græðir sjáv-
arútvegurinn en aðrir ekki. Vissu-
lega getur ríkið leiðrétt þetta með
skattalækkun í fyrra tilfellinu og
hækkun í því seinna, en það yrði
þá að vera í formi auðlindagjalda.
Það skyldi þá ekki vera að und-
irliggjandi trú jafnaðarmanna á
„stóra bróður“ sem réttir við og
bætir sé ómeðvitað að baki dálætis
á evru og útbreiddum faðmi ESB.
Svo áfram sé haldið í peninga-
málin almennt, þá er það auðvit-
að „stjórnendum peningamálanna
bæði í ríkisstjórn og Seðlabanka“
að kenna hvernig gengi krónunn-
ar skrúfaðist upp með þensluvald-
andi afleiðingum fyrir hrun.
Seðlabankinn hafði smá afsökun
í heimskulegu en lögbundnu verð-
bólgumarkmiði, en hann hefði geta
sagt ríkisvaldinu skýrt að vaxta-
hækkunarleiðin dygði ekki, menn
tækju bara erlend lán, og því væri
aukið aðhald ríkisins nauðsynlegt.
En, þá hefði gengið lækkað, verð-
bólga aukist og hagfræðingar í
Seðlabanka þurft að skammast
sín. Það var ekki krónan sem var
vandamálið. Af hverju tóku stjórn-
endur erlend lán þótt þeir vissu að
krónan væri skráð allt of hátt og
það kæmi að leiðréttingu? Auðvit-
að vegna þess að þetta var leið og
eina leiðin til að halda fyrirtækj-
um gangandi að fullu. Gleym-
um því ekki að innihald vaxta-
hækkunarleiðar Seðlabanka er að
setja fyrirtæki á hausinn ef þau
draga ekki saman seglin og hætta
að taka lán. Afleiðingin er allt-
af aukið atvinnuleysi ef aðgerðin
heppnast og vissulega þá einnig
minni verðbólga.
Stjórnendur fyrirtækja gerðu
sömu mistök og bankarnir, að
halda að þeir sæju samdrátt tím-
anlega fyrir og gætu þá dregið úr
umsvifum. Þegar að herti 2007, þá
voru það íslensku bankarnir sem
sópuðu til sín öllum erlendum
gjaldeyri sem þeir fundu, seild-
ust meira að segja í hirslur Seðla-
bankans, til þess að geta staðið
undir erlendum skuldum sínum.
Ný lán fengust ekki. Þeirra hugur
var ekki að fella krónuna til að
græða, þeir voru að bjarga sér. Ef
íbúðabréfin hefðu verið í evrum,
þá hefðu þau öll, jafnvel einnig
úr Íbúðalánasjóði, verið komin í
vörslu erlendra banka fyrir hrun.
Hrunið hefði hugsanlega dregist
um 1 eða 2 mánuði, en það hefði
orðið mun harkalegra. Krónan
okkar bjargaði því sem bjargað
varð.
Það var ekki fyrr en eftir hrun-
ið sem íslensku krónubréfin í
eigu erlendra lánadrottna urðu að
miklu vandamáli. Þetta vandamál
skapaði Seðlabankinn og hans er
að leysa það strax. Ætlar einhver
að segja mér að fyrirtækin hefðu
haldið betur aftur af sér í hinni
alþjóðlegu þenslu, ef hér hefði
verið notuð evra í stað krónu.
Stjórnendurnir vildu auðvitað
frekar evru, því þá var eyðslan
auðveldari. Að almenningur hefði
verið sparsamari með evruna og
síður notað aukinn auð í hækk-
andi húsnæðisverði. Nei, auðvitað
hefðu vextir verið lægri og gerði
það eyðsluna ekki auðveldari?
Eina spurningin er hvort íslensku
bankarnir hefðu valdið eftirspurn-
inni. Hvort heldur er þá hefðu öll
þessi skuldabréf horfið til útlanda
strax fyrir hrun og enginn þurft
að skilja einhver jöklabréf eftir.
Það má vissulega segja að krón-
an sé ónýt núna. Ég veit að stjórn-
málamenn okkar geta haldið henni
niðri enn um sinn, eins og ríkis-
stjórnin er upptekin af. Það þýðir
ekki að embættismenn í Brussel
yrðu okkur betri með sína evru.
Höfundur er stærðfræðingur
(prófessor emeritus).
Er krónan vandamál?
MAGNI
HJÁLMARSSON
ÞORVARÐUR INGI
ÞORBJÖRNSSON
Vegslóðar fyrir ferðaþjónustu
eru því verðmætaskapandi,
rétt eins og línuvegir fyrir
stóriðju. Hagsmunir aðila í
ferðaþjónustu sem byggja á
notkun vegslóða eru hagsmun-
ir þjóðarinnar.
Auglýsingasími
– Mest lesið
Gönguskór á jólatilboði
HOLTAGÖRÐUM GLÆSIBÆ KRINGLUNNI SMÁRALIND SÍMI 545 1500