Vikan - 29.03.1962, Blaðsíða 16

Stúlkan var búin að fallast á að lofa unga
manninum að koma inn með sér, en þá fann
hún ekki lykilinn og þau urðu að skilja. En
lykillinn var á sínum stað. Undirvitundin kom
í veg fyrir að hún fyndi hann, til að afstýra
því, sem stúlkunni var innst inni ógeðfellt.
UPPLJÓSTRUN HJARTANS.
Ekki leynir hugurinn því einu, sem er óþægilegt eða sárs-
aukafullt. Stundum þykjumst við naubeygð til að halda sælum
tilfinningum leyndum, þangað til liæfilegt þykir og hættulaust
að opinbera þær. Konur ættu að kannast við þetta; svo oft
hafa þær orðið að leyna heitri ást, af því að „þráin ein er
ungrar meyjar tjáning“, eins og Shakespeare lætur ástfangna
stúlku orða það. Hefðbundin venja bannar þeim að tjá til-
finningar sínar að fyrra bragði. En einmitt vegna þessarar
leyndar ljóstraði hjartað því tíðum óvænt upp, sem löghlýðin
vökuvitund vildi leyna. Hin dulvitaða þrá smýgur þá inn i
ræðu okkar og er fyrr en varir komin fram i þeim orðum,
sem róleg skynsemin forðaðist mest.
Sálskyggn skáld komu snemma auga á þessa tilhneigingu
dulvitundarinnar að ljóstra því óvænt upp, sem bælt er niður
i leynd. Frægt mismæli af þessu tagi kemur fyrir hjá Shake-
speare 1 Kaupmanninum frá Feneyjum. Portia óttast að missa
fyrir fullt og allt unga manninn, sem hún er ástfangin af, en
vogar fyrir engan mun að tjá honum ást sina. Ást hans fær
heldur engu ráðið. Portiu er skylt að taka þeim biðli, sem
velur rétta skrinið; þannig er framtíð hennar ofurseld duttl-
ungum örlaganna. Þess vegna reynir hún að telja Bassanio
á að dvelja lengur, að gæta varúðar við valdi blindra örlaga;
„en ég mæli það ekki af ást“. En einmitt í rólegri yfirvegandi
ræðu hennar brýzt hin bælda tilfinning fram i óviljandi játn-
lngu (IH. þáttur, 2. atriði).
... „Vei augum þeim,
sem töfruðu og tvískiptu mér þannig.
Hálf er eg yðar, helftin hin er yðar,
mín eigin, meint* eg“ ...
Á líkan hátt túlkar Schiller mismælið í einu atriði i
leikriti sinu 'Wailenstein. Octavio skilst allt i einu, að son-
ur hans er ástfanginn af dóttur Wallensteins, en sjálfur
stendnr Octavio fyrir samsæri, að ráða hinn sigur.sæla
hershöfðingja af dögum. Nú verður honum ijóst, að einka-
sonur hans muni sýna Wallenstein órofa tryggð og fylgja
hónum í dauðann. Vegna þessa er honum dóttir Wailen-
steins svo hugstæð, að hann mismæiir sig við sendiboða
keisarans: „Göngum á fund hennar,“ en áttar sig svo við
undrun sendiboðans og leiðréttir: á fund hans, þ. e.
Wallensteins. Um leið sér hann, að hann hefir verið
nærri þvi að veita hinum tortryggna sendiboða innsýn
i persónuleg vandamál sín.
Samt væri sú sáltúlkun alltof einhæf, sem vildi skýra
mismæli og önnur mistök vitundarinnar eingöngu sem
truflandi innrás bældra hvata i starf vökuvitundarinnar.
Eigi að siður bendir ræðusnið margra manna til skynjan-
legra átaka milli bældra, orkuhlaðinna hvata og rólegrar
marksækinnar vökuvitundar. í þvi sambandi minnist ég
vinar mins, kennarans unga, sem fann óviðeigandi orð
Framh. á bls. 30.
16 VIKAN
I