Vikan - 22.04.1964, Blaðsíða 31

hægt andlát eftir langa sjúk-
dómslegu.
f kirkjugarðinum í smábænum
Harpenden á Englandi, stendur
legsteinn með áletruninni „Greifi
Jean de Voilemont“. Undir því
nafni duldist Esterhazy greifi síð-
ustu æviár sín í fátækrahverf-
unum í London. Einu sinni í
mánuði fór hann í pósthúsið og
sótti þangað peningapréf. Hvað-
an honum komu þeir peningar,
vissi enginn.
Þannig lauk ævi greifans. Var
hann „svikarinn D“? Það er
staðreynd að leyniskjöl hurfu
jafnt og þétt úr vörzlum franska
herforingjaráðsins — einnig eftir
að komizt hafði upp um Ester-
hazy greifa. Schwarzkoppen hafði
sem sagt orðið sér úti um annan
meðhjálpara. Hver hann var
vitnaðist aldrei.
NÝR EINSTEIN HEFUR
EKKI...
Framhald af bls. 9.
inn áhuga á því að heyra um það,
ef einhver leysir 26 spurningar
eða meira, við rétt skilyrði, sem
fyrst og fremst er að tíminn sé
ekki lengri en 30 mínútur og
ekki sé kíkt í svörin. Það er að
sjálfsögðu aðalatriðið.
Og svo óskum við ykkur góðs
gengis og vonum að þið reynist
miklu gáfaðri heldur en þið
eruð.
VerSur stökkbreyting
á gáfnafari manna?
Framhald af bls. 11.
Og það eru mörg félagsleg vanda-
mál, sem við getum ekki fengizt
við að finna lausn á, nema við
getum lagt á þau einhverskonar
mælikvarða, eða að minnsta
kosti stuðzt við hann, þó að hann
sé ekki algildur, varðandi ein-
staklinga eða undantekningar.
Gáfnaprófsmælikvarðinn er
áhrifamestur fyrir það, að örlítill
mismunur á hæfni til að leysa
vissa þraut, kannski 10 gáfna-
stiga munur, eða sem svarar einu
vitþroskaári, gerir mikinn mun,
þegar um er aó ræða hve erfiðar
prófþrautir viðkomandi geti
leyst. Fullorðinn sjimpansi getur
leyst starfræna þraut ámóta vel
og sex ára barn, og gæti fengið
40 gáfnastig, ef hann væri mað-
ur. Hálfviti mundi fá um 70,
meðalgefinn maður 100, gáfaður
háskólanemandi 140, og menn á
borð við Pasteur og Einstein 180
eða enn hærri einkunn.
Tíu stiga munurinn er ekki síð-
ur mikilvægur á bilinu milli 140
og 180 en þegar komið er niður
í 100 stig. Gáfaður háskólanem-
andi finnur hæfnismun á prófess-
orunum, sem meðalgefinn og
meðalmenntaður maður fyndi
ekki. Námi og vísundum svipar
að því leyti til fjallgöngu, að
menn þurfa sjálfir að hafa eitt-
hvað klifið kletta, til þess að
kunna að meta afrek frækinna
fjallagarpa.
Þjóðfélagið verður því að við-
urkenna þá staðreynd, að eins og
einungis fræknustu fjallagarpar
geta farið torggengustu leiðir,
verða vissar þrautir einungis
leystar af mönnum, sem hafa frá-
bæra hæfileika. Til þess að geta
uppgötvað hættuna, sem mönn-
um stafar af sýklum, eða leyst
kjarnorkuna úr læðingi, þarf við-
komandi að ná að minnsta kosti
180 gáfnastigum. Sama verður
uppi á teningnum í lífefnafræði,
heimspeki og stjórnvísindum;
sennilega líka í tónlist og skáld-
skap; kannske einnig í myndlist,
eins og ráða má af Leonardo da
Vinci. Það er vita þýðingarlaust
að fela mönnum, sem náð hafa
einungis 170, enn síður 160 gáfna-
stigum, að leysa slíkar þrautir,
nema þá í von um að einhver,
sem ætti að réttu að hafa náð
180 stigum, kynni að leynast á
meðal þeirra. Seytján sæmilegum
skáldum getur aldrei tekizt að
yrkja á borð við Jónas Hallgríms-
son. Þeir menn sem vinna að
lausn einhvers verkefnis, sem
krefst annaðhvort nákvæmrar
skilgreiningar eða skapandi hugs-
unar, eru næmir fyrir þriggja
stiga mun á hvers annars gáfna-
fari. Sé um að ræða 10 stiga
mun, miðað við gáfnapróf, get-
ur það ráðið úrslitum, þegar um
erfið viðfangsefni er að ræða —
hvort það verður leyst eða allt
lendir í hrærigraut.
Kannske er hvergi að finna
jafn augljós dæmi einmitt þessu
til sönnunar en í sögunum af
Sherlock Holmes. Sherlock mundi
ná 170 gáfnastigum, en klaufa-
bárðurinn, Lestrade lögreglu-
spæjari um 140. Bróðir Sherlocks,
Mycroft, sem getur ráðið hverja
þraut með því að beita hugsun-
inni eingöngu, og án þess að rísa
úr sæti, mundi sennilega ná 180
gáfnastigum. Mistök Lestrades
eru sérkennandi fyrir 140 gáfna-
stig —• fyrirfram mótuð afstaða,
skortur á skilningi á gildi sann-
ana og tilrauna. Hann hugsar af
kappi, ekki vantar það, og dugn-
aðinn ekki heldur; það sem hann
vantar er rökhyggjan. Sherlock
er gefið það innsæi, sem með
þarf til að finna lykilinn, sem
gengur að lásnum, en innsæið
verður vart skýrt eða skilgreint
fyrr en sönnunin er fengin.
Á sviði vísinda veldur það
hvað mestum trafala, að þar eru
að verki að minnsta kosti 20
Lestradesar, sem gera ekki ann-
að en þvælast fyrir sérhverjum
Sherlock Holmes. Þannig er það
komið á daginn, að mikill fjöldi
tilrauna í sambandi við kjarn-
orkuranrsóknir hefui annaðhvort
leitt til þess að niðurstöður urðu
rangar eða villandi, og þó er
betur ástatt þar en í mörgum
öðrum vísindagreinum.
Sú saga er sögð um stærðfræð-
inginn, John von Neuman, —
sennilega 180 gáfnastiga mann,
— sem sýnir muninn á leiftur-
skjótri hugsun og skörpum gáf-
um. Samkvæmt þeirri sögu, á
sálfræðingur einn að hafa lagt
eftirfarandi reiknisþraut fyrir
Neuman: Tveir hjólreiðamenn
leggja af stað samtímis sinn frá
hvorum stað og er tíu mílna vega-
lengd milli staðanna. Báðir hjóla
með 10 mílna hraða á klukku-
stund. Samtímis leggur fluga af
stað af nefi annars hjólreiða-
mannsins, fiýgur með 20 mílna
hraða á klukkustund að nefinu
á hinum hjólreiðamanninum,
þar sem hún snýr óðar við, og
flýgur þannig fram og aftur,
þangað til hjólreiðamennirnir
mætast. Hvað hefur hún þá flog-
ið langa leið?
Svo segir sagan, að sálfræðing-
urinn hafi lagt reikningsdæmi
þetta fyrir ýmsa eðlisfræðinga og
stærðfræðinga, í því skyni að fá
sannað, að hvor hópurinn um
sig notaði sína aðferð til að finna
lausnina. Gert var ráð fyrir, að
það tæki stærðfræðingana eina
mínútu að finna lausnina, þar
sem þeir myndu reikna út hve
langa leið flugan flygi hverju
sinni og síðan leggja allar þær
útkomur saman. En eðlisfræðing-
unum var ætlað að leysa þraut-
ina á mun skemmri tíma, eða 15
sekúndum, vegna þess að þeir
myndu strax sjá, að það yrði
nákvæmlega hálf klukkustund
þangað til hjólreiðamennirnir
mættust, og þar sem flugan flaug
með 20 mílna hraða á klukku-
stund, mundi hún fljúga 10 míl-
ur á þeim tíma.
En svo brá við, að það tók
Neuman ekki nema tíu sekúnd-
ur að leysa þrautina. „Hvernig
má það vera?“ spurði sálfræðing-
urinn, „þar sem þér eruð stærð-
fræðingur en ekki eðlisfræðing-
ur. Samkvæmt því hefðuð þér
átt að nota þá aðferðinai, að
reikna út hve langt flugan flygi
hverju sinni og leggja síðan all-
ar útkomurnar saman“.
„Það gerði ég líka“, svaraði
John von Neuman.
Að undanförnu hafa sálfræð-
ingar reynt að rannsaka og gera
sér grein fyrir hugsanastarfsemi
ýmissa frábærra eðlisfræðinga —
og komizt, eins og vænta mátti,
að hinum fáránlegustu niðurstöð-
um. Einn þeirra taldi til dæmis
sannað, að um helmingur þeirra,
sem hann sneri sér til, væru van-
gefnir, hvað snerti hæfni til að
samlagast skipulögðu þjóðfélagi
— vegna þess að þeir svöruðu
ekki bréfum hans. Þegar náung-
ar af slíkri Lestradesargerð taka
sér annað eins fyrir hendur,
mætti líkja því við að veitinga-
Fermingarkjólar
Fermingarkápur
JERSEY KJÖLAR
VOR OG
SUMARKÁPUR
Austurstræti 8.
VIKAN 17. tbl. — gj