Vikan - 27.04.1967, Page 10

Bófi
Fálki
Grís
Herksa
Jóra
Kára
HELGI
SÆMUNDSSON
SKRIFAR
Samóel
Dói
Eeoert
GuOni
Hermann
Nómi
Póla
Anna
Erna
Hnlda
Kristín
Marorót
nn ber við, að rædd sé opin-
berlega sú óhæfa íslenzkra
3 stiórnarvalda að krefjast nafn-
breytingar af útlendingum,
sem fá ríkisborgararétt hér-
lendis. Samt virðist skammt þokast
í leiðréttingarátt. Alþýða lætur sig
slík mál litlu varða, og mennta-
mennirnir bregðast í þessu efni
skyldu sinni.
Mór verður stundum til þess hugs-
að, þegar nafnbreytingar nýrra
ríkisborgara eru ræddar, hvað ís-
lendingum fyndist, ef þeir yrðu að
lúta sömu fyrirmælum og hér tíðk-
ast. Sú viðmiðun er alls ekki frá-
leit. Þúsundir Islendinga hafa flutzt
til annarra landa og tekið sér þar
bólfestu. Auðvitað hafa þeir fengið
að halda nöfnum sínum. Hér er
hins vegar annar háttur á hafð-
ur. Stjórnarvöld svipta nýja rík-
isborgara fyrra heiti og láta þá
þannig afneita ætt sinni og uop-
runa. Slík andleg grimmd er furðu-
leg villimennska.
Jón Jónsson úr Húnaþingi, er að
sezt í Kanada, svo að dæmi sé
tekið, fær að halda nafni sínu.
Kannski heitir hann að nokkrum
tíma liðnum John Johnson, en við-
komandi hefur þá ráðið nafnbreyt-
ingunni sjálfur og ekki verið beitt-
ur neinu ofriki löggjafar eða stjórn-
arvalda. Kanadamaður, sem gerist
íslenzkur ríkisborgari, verður aftur
á móti iðulega að breyta um skírn-
arheiti og leggja auk þess niður
ættarnafn. Slík harðneskja mun eins-
dæmi í veröldinni. Hér tókst Islend-
ingum loksins að setja heimsmet,
svo að um munaði.
Skopmyndin sýnist grátleg i
stærri spegli. Setjum svo, að ís-
lendingar hefðu aldrei glatað sjálf-
stæði sínu og ákveðið núgildandi
reglu um nafnbreytingar nýrra ríkis-
borgara við stofnun alþingis á
Þingvelli. Látum ennfremur snill-
inga eins og Omar Kajam, William
Shakespeare, Johann Wolfgang von
Goethe og Alexander Pusjkin hafa
flúið heimalönd sín á miðjum aldri
og kosið sér staðfestu á íslandi.
Kannski hefðu þeir haldið skírnar-
heitunum, en ættarnöfnin væru úr
sögunni og mennirnir sennilega
nefndir Omar Kristjánsson, Vilhjálm-
ur Sigurðsson, Jóhann Gautason og
Alexander Pétursson.
Samlíkingin er ekki fjarri lagi.
Fjöldi heimsfrægra manna gerðist
landflótta ár seinni heimsstyrjald-
arinnar. Hugsum okkur, að Stefan
Zweig, Alberf Einstein og Arturo
Toscanini hefðu gerzt íslenzkir rfkis-
borgarar og unnið það til að leggja
niður ættarnöfn sín. Hvað myndi
siðað mannkyn halda um þjóðfé-
lag, sem hefði skírt þá upp og
kallað Stefán Sveinsson, Albert
Einarsson og Artúr Teitsson? En
höfum við ekki þegar til þess unnið
að teljast viðundur í þessu efni, þó
að þessir hafi sloppið?
Nafnbreytingum nýrra íslenzkra
ríkisborgara á að hætta af því að
sú regla er villimannlegur ósiður.
Niðjar þeirra munu fella heiti sín
að íslenzkri málvenju, þegar fram
10 VIKAN 17'tw-
líða stundir, án þess að þvingun
og valdfrekja komi til. Reglan er
þess vegna óþörf. Og hún sæmir
ekki frjálslyndri menningarþjóð eins
og Islendingum.
Deilan um ættarnöfn íslenzkra
manna er af öðru tæi. Afskipta-
semin að banna þau bitnar á ís-
lendingum sjálfum. Hún er hins
vegar furðuleg. Ættarnöfn geta
verið fögur og samræmzt prýði-
lega íslenzkri málvenju. Auk þess
, virðist lítill munur á, hvort íslenzkt
barn kennist með heiti sínu við
ætt eða föður. Og ættarnöfnin eiga
sér vissulega sögu. Þau eru mjög
hliðstæð viðurnefnunum fornu og
tvínefnunum nú og því engan veg-
inn óíslenzkulegt fyrirbæri. And-
staðan gegn þeim var stórmennska,
sem spratt af minnimáttarkennd. Sá
tími ætti að vera liðinn. íslendingar
I hafa öðlazt sjálfstæði 05 fullveldi.
Og hverjum dettur sú fjarstæða í
hug, að ættarnöfn geri menn lakari
íslendinga? Voru ekki Bjarni Thor-
arensen, Jón Thoroddsen og Grímur
Thomsen sæmilegir íslendingar, þó
að þeir bæru ættarnöfn? Hins veg-
ar skiptir val ættarnafna máli, en
svo er og um skírnarheiti. Og und-
arlegt virðist að banna ný ættar-
nöfn fyrst sumum íslenzkum borg-
urum leyfist að halda gömlum er-
lendum sið um nafngiftir Stúlka,
sem giftist Briem eða Mels*eð, fær
að taka upp ættarnafn manns síns
pins og sjálfsagt er. Hvaða rök
mæla þá gegn því, að ný ættar-
nöfn séu viðurkennnd, ef þau eru
í samræmi við lögmál íslenzkrar
tungu? Og hvers vegna ekki að
taka upp til samræmis þá ströngu
og fráleitu reglu að banna skil-
| yrðislaust ný skírnarnöfn?
Bannið við ættarnöfnum nær held-
ur ekki tilgangi sínum, þrátt fyrir
lagaómyndina frá 1925. Eins konar
ættarnöfn tíðkast enn á íslandi með
þeim hætti að skíra börn tveimur
heitum. Slíks eru mörg dæmi. Þess
vegna ber að afnema bannið og
setja fólki í sjálfsvald, hvernig það
, kennir sig við ætt og uppruna. Hitt
er ekkert áhorfsmál, að eftirlit sé
með nafngiftum, hvort heldur ætt-
j arnöfnum eða skírnarheitum. Við-
leitnin að útrýma ónefnum á ekkert
skylt við ættarnafnabannið. Hún
ætti einmitt að vera kjarni málsins.
Forn tvínefni eins og Þorbjörn
Kolka, Ketill Brúsi, Snæbjörn Galti,
Eyvindur Hjalti, Þorkell Máni, Þor-
' björg Katla, Þórir Jökull, Eiríkur
Bolli og Arnór Frosti láta harla vel
í íslenzkum eyrum. Sama gildir um
f sum ættarnöfnin, er upp voru tekin
áraskeiðið frá 1913 til 1925 eða
áður. Hvað er athugavert við nöfn
eins og Guðmundur Kamban, Jakob
Smári, Birgir Kjaran, Jón Múli eða
Asmundur Brekkan? Myndi sagan
úrskurða þessa menn betri fslend-
inga, ef þeir hétu Guðmundur Jóns-
son, Jakob Jóhannesson, Birgir
Magnússon, Jón Árnason eða Ás-
mundur Friðriksson, að þeim heitum
vitaskuld ólöstuðum? Þó er upptaln-
ingin aðeins af handahófi. Nýyrða-
smíði hentar íslenzkunni vel og al-
veg eins ef ættarnöfn eiga í hlut
og skírnarheiti. Ættarnöfnin eru
líka síður en svo óþjóðleg. Þau
tengja fólk uppruna sínum öllu
traustari böndum en að sónur kenni
sig við föður eins og núgildandi
lög mæla fyrir. Munurinn er helzt
smekksatriði. Og stjórnarvöld eiga
ógjarnan að hafa vit fyrir einstakl-
ingum í þessu efni. Hann skal ráða
nafni sínu, ef honum verður ekki á
að velja sér og sínum ónefni. Nafn-
val er einkamál og heilagur réttur.
Krafan um nafnbreytingu útlend-
inga, sem gerast íslenzkir ríkisborg-
arar, og bannið við ættarnöfnum
er fjarri lagi. Við varðveitum ekki
þjóðerni eða tungu með slíkum og
þvílíkum fíflalátum. Sá vandi er
annars eðlis. Kínamúr hvimleiðra
fordóma eykur hann. Óhæfan að
svipta nýja ríkisborgara nöfnum
þeirra og setja íslendingum bjána-
lega reglu um, hvernig þeir skuli
kenna sig við ætt og uppruna, staf-
ar af heimskulegum þjóðernishroka.
Af honum verður enginn maður
meiri, en margur minni.
Glöggt dæmi um þennan við-
sjárverða þjóðernishroka er sú í-
myndun, að íslendingasögur megi
ekki gefa út á þeirri stafsetningu,
er tíðkast hverju sinni. Því er ekki
að heilsa, að Njála, Heimskringla
eða Egils saga skuli prentaðar á
stafsetningu Snorra Sturlusonar eða
annarra, sem færðu rit þessi upp-
haflega í letur. Stafsetningin, sem
þeim er ætluð, varð til að höfund-
um íslendingasagna löngu látnum.
Hún er því hvorki upprunaleg né í
samræmi við nútímann. En óraun-
hæf íhaldssemi í stafsetningarmál-
inu hefur orðið til þess, að ódýra
og handheega lesútgáfu þeirra bók-
mennta, sem dýrastar gersemar
munu á Norðurlöndum, getur ekki.
Æskan í landi Egils, Ara og Snorra
fer þeirra því mjög á mis. Hún
missir af gulli, sem á að glitra I
lófa henni og vera (slendingum
óskasteinn. íslendingasögurnar eru
ekki á markaði nema í fræðiútgáfu,
sem tekur áratugi. Slík öfugþróun
á öld fræðslu og menntunar er
dimmur og þungur skuggi á land
og þjóð.
Þessi viðhorf eru ekki rædd að
kalla. Hins vegar rís hér sem risa-
bylgja kjánaleg deila um, hvernig
myndskreyta beri sýnisbók valinna
kafla úr íslendingasögunum ætlaða
unglingum í íslenzkum skólum. Það
skiptir máli, að Halldór Pétursson
dragi varfærnislegar myndir af
Gunnari eða Njáli, Gretti eða Gunn-
laugi og athæfi þeirra. Hitt liggur
í þagnargildi, að snjöllust orðlist
norrænnar tungu og frábær menn-
ingararfur sé eins og gull grafið í
jörðu. íslendingar ættu að biðja
Sameinuðu þjóðirnar að annast út-
gáfu íslendingasagnanna hér á
landi, en kosta sjálfir til þess, að
þær verði þýdd'ar og prentaðar á
ensku, frönsku, rússnesku og kfn-
versku. Þá yrði stafsetningin naum-
ast vandamál.
Bretar geta ekki án verið leik-
ritanna, sem kennd eru við William
Shakespeare. Danir hafa á boð-
stólum margar útgáfur ævintýr
anna, sem H. C. Andersen samdi.
Heimskringla er Norðmönnum hjart-
fólgin líkt og biblían. Hvað þá um
íslendingasögurnar? Við þurfum
ekki aðeins að endurheimta hand
rit úr erlendum söfnum. Islending-
um ber að varðveita og koma á
framfæri við sérhverja kynslóð þeim
bókmenntum, sem forfeður okkar
skráðu sér til ódauðlegrar frægðar
og gáfu niðjum sínum, meðan riki
íslenzkrar tungu var heimsveldi.
En víkjum á ný að greinarefninu.
Enn mun sitthvað ósagt.
Lögin um mannanöfn frá 1925
mæla þannig fyrir í 4. grein: „Ekki
mega menn bera önnur nöfn en
þau, sem rétt eru að lögum íslenzkr-
ar tungu. Prestar skulu hafa eftirlit
með, að þessum ákvæðum sé fylgt.
Rísi ágreiningur um nafn, sker
heimspekideild háskólans úr".
Hér er ekki átt við ættarnöfn
íslendinga eða ríkisborgara af er-
lendum uppruna, því að þau eru
bönnuð samkvæmt nefndum lögum.
Þessum fyrirmælum er ætlað að
tryggja frónbúum fögur skírnar-
heiti. Hvernig hefur svo til tekizt I
því efni?
Fróðlegt væri að vita, hvað heim
spekideild háskólans hefur oft þurft
að úrskurða um íslenzk mannanöfn
vegna ágreinings foreldris og prests.
Á því atriði kann ég engin skil. Hitt
orkar varla tvímælis, að nafngiftir
íslenzkra barna séu iðulega fjarri
lagi. Það ákvæði laganna, sem á
að vera aðalatriði, er hróplega van-
rækt. Slíku var raunar við að búast.
Lögin eru svo neikvæð, að þau geta
ekki komið að gagni. Þvi til sönn-
unar vek ég athygli á 6. grein
þeirra-. „Stjórnarráðið gefur út skrá,
eftir tillögum heimspekideildar há-
skólans, yfir þau mannanöfn, er nú
eru uppi, sem bönnuð skulu sam-
kvæmt lögum þessum. Skrá þessi
skal send öllum prestum landsins.
Skráin skal gefin út á hverjum 10
ára fresti að lokinni útgáfu hins
almenna manntals". Sýnu nær hefði
verið að fá prestum landsins í hend-
ur skrá yfir þau nöfn, sem fögur
þykja, en þennan fyrirhugaða bann-
lista. Hann er Kka ókominn til sög-
unnar, þó að liðnir séu fjórir ára-
tugir frá lagasetningunni. Stjórnar-
ráðið hefur framkvæmt lögin dyggi-
lega að þv( leyti, er síður skyldi,
en vanrækt það ákvæði, sem helzt
var þörf á. Sú sök er raunar eink-
um hjá alþingi, er mælti fyrir um
bannlistann ( stað þess að hlutast
til um löggildingarskrá fagurra !s-
lenzkra mannanafna. Stjórnarráð-
inu er vorkunn að hafa ekki hlutazt
til um upptalningu ónefna, sem bú-
ið er að klína á saklaus börn. Hér
á við, að seint sé að byrgja brunn-
inn þá barnið er dottið ofan (.
Bókin „(slenzk mannanöfn", sem
Framhald á bls. 37.
Sara
Rut
Olsa
Maonea
Klara
Eva
Atfam
Áoóst
Bertel
Bóas
Bói
Eðvarð
Elías
Emil
Felix
Góstaf
Hinrik
ísak
Jens
Karvel
Níels
Ottó
Róbert
Samóel
Viggó
Alma
17. tbi. VIKAN 11