Vikan - 28.06.1984, Blaðsíða 14

A Is/andi færðu ekki að sjí
sem skipar okkur í nokkurs konar
sérstöðu í sambandi við húðina er
sú staðreynd að upphitunin hjá
okkur er mjög þurr, það er mjög
þurrt loft inni hjá fólki og húðin
verður þar af leiðandi þurr.
Exem- og psoriasissjúklingar eru
betri í sól og eins er fólk sem er
gjarnt á að fá bólur betra í sólinni.
Við hér á íslandi getum svo
aftur á móti huggað okkur við það
aö skemmdir í húðinni af völdum
sólarljóssins eru ekki tíðar. Sjúk-
dómar eins og flöguþekjukrabbi
og basalfrumukrabbi eru ekki al-
gengir hér. Eitt af því sem var
sagt við mig, þegar ég var að
ljúka námi og sagðist ætla til ís-
lands, var: Þá færðu nú ekki aö
sjá marga sjúklinga með húð-
krabba. Þar sem ég var, í suður-
ríkjum Bandaríkjanna og eins í
Kaliforníu, má segja aö sé mikill
„business” fyrir húðlækna.
Bændurnir í Georgia, sem er land-
búnaðarríki, vinna óvarðir fyrir
sólinni á ökrunum og koma síðan á
spítalana upp úr fimmtugu þaktir
þessum forstigum húðkrabba.”
Er þá hægt að fjarlægja þessi
forstig húðkrabba?
„Já, það er hægt að ná af fólki
bæði flöguþekjukrabba og basal-
frumukrabba og þegar það tekst
er þaö búin saga. Hins vegar eru
svæði í andlitinu, eins og við nefið
og í augnkrókunum og í kringum
eyrun, þar sem bæði basalfrumu-
krabbinn og flöguþekjukrabbinn
geta grafið sig djúpt inn. Þetta eru
hin svokölluðu samrunasvæði og
þarna virðist vera minni fyrir-
staða fyrir þessar gerðir krabba
að grafa sig inn í húðina.
Þriðja tegundin af húðkrabba er
svo melanóma eða sortuæxli. í
sambandi við þessa tegund af húð-
krabba virðist fólk sem vinnur
mikið inni en fer síðan allt í einu í
frí í sólina vera í mestri hættu. Ég
fór á ráðstefnu í fyrra til New
York þar sem meðal annars var
fjallað um þetta og eru það helst
Ástralir sem hafa gert slíkar
rannsóknir.”
Ljósabekkir og
sólarlandaferðir
Nú kunna íslendingar ráð til
þess að fá á sig dágóða brúnku
þrátt fyrir sólarleysið. Þeir
bregða sér út fyrir landsteinana
eða skella sér í samlokur.
„Auðvitað vilja margir vera
brúnir, flestum finnst þeir vera
fallegri og hraustlegri með brúna
litarháttinn. Með tilkomu samlok-
anna á síðustu árum má líka sjá
marga vel dökka Islendinga árið
um kring. I samlokunum eru aðal-
lega UVA-geislar sem hafa áhrif á
leöurhúðina og valda hrukkunum.
Geislar hafa einnig áhrif á
ónæmiskerfið eða hinar svoköll-
uðu Langerhansfrumur sem eru
nokkurs konar útverðir ónæmis-
kerfisins. í Bretlandi voru geröar
rannsóknir ekki alls fyrir löngu á
áhrifum ljósabekkja. Hópur fólks
var látinn fara í um það bil tuttugu
skipti í samlokur og síðan voru
teknir bitar úr húðinni og blóð-
prufur og athugað. Það sem kom í
ljós eftir þessar athuganir var að
ýmsar brenglanir komu þarna
fram, ekki aðeins á Langerhans-
frumunum heldur einnig á
frumunum í blóöinu. I sumum
þessara tilfella varaði brenglunin
í um það bil tvær vikur.”
Hefði þessi brenglun þá alveg
eins komið í tuttugu tíma legu í
Spánarsól?
„Það hafa ekki ennþá verið
gerðar samanburðartilraunir en
það virðist sem UVA-geislarnir
hafi orsakað þetta en það er hlut-
fallslega meira af þeim í
samlokunum en í sólinni. Hins
vegar eru þaö þessar húð-
skemmdir á yfirhúðinni sem sólin
orsakar — og þá samlokurnar líka
— sem geta leitt til forstigs húö-
krabba. Ég hef séð, þrátt fyrir
hrakspár sérfræðinganna í skólan-
um mínum í Bandaríkjunum,
manneskju hér á Islandi með for-
stig húðkrabba og orsökin er
notkun á háf jallasól þegar hún var
yngri og eins hafði þessi kona
f er ðast mikið til sólarlanda. ”
Hverju svarar þú ef manneskja
kemur til þín og spyr hvort henni
sé óhætt að vera í samloku af og
til?
„Ég ráðlegg engum að vera í
samloku. Ég svara því oftast til að
tíu til tuttugu tímar á ári séu nóg
og hef þá í huga þessar nýju
rannsóknir í Bretlandi. En það
leita margir til mín meö þessa
spurningu. Það er svo margt
óljóst í sambandi við ljósabekkina
eða samlokurnar að þaö er aö
mínu mati betra að fara varlega.
Það er staðreynd að þaö er oft
meira af þessum húðkrabba-
myndandi (UVB) geislum í ljósun-
um en framleiðendur láta uppi. I
sumum rannsóknum hefur verið
notaður ljósmælir og þá mælist
mun meira af þessum geislum en
gefið var í skyn, jafnvel allt upp í
sjö sinnum meira. Það þarf að
hafa meö þessu strangt eftirlit.
Hér á íslandi hafa geislavarnir
ríkisins gefið út bækling þar sem
stendur hvað má og hvað ekki, en
síðan er oft litlu fylgt eftir. ”
Áblásturinn eða frunsan
Áblástur, frunsa eða litlar blöðr-
ur sem mann klæjar og svíður í er
nokkuð sem oft kemur á varirnar.
„Þetta er nokkuö sem kemur oft
samfara kvefi eöa flensu og er
vírus sem á latínu heitir herpex
simplex. Þessi vírus lifir síðan í
taugahnoðunum og kemur fram
við ákveðnar aðstæður, til dæmis
við kvef, en veiran getur líka búið
í taugahnoðunum langtímum
saman án þess að valda neinum
óþægindum. Engin einföld lyf eða
sérstök meðferð þekkist ennþá við
þessum kvilla en það er hægt að
nota þurrkandi bakstra til aö
losna við blöðrurnar. Áblásturinn
er smitandi, hann getur breiðst út
á fleiri en einn stað í andlitinu svo
það er mjög mikilvægt, ef fólk vill
losna við þau óþægindi, að vera
ekki að fikta í þessu og reyna að
varast að breiða þetta út. Það er
lítið vitað um hvers vegna fólk er
misjafnlega móttækilegt fyrir
frunsunum eða áblástrinum en
þeir sem þjást af því að fá endur-
teknar frunsur geta huggað sig við
það að yfirleitt lengist tíminn á
milli þess sem þær koma með
árunum, þar til þær jafnvel hætta
að koma. Sumir segjast alltaf frá
frunsuna sína einmitt þegar
sumarfríið er aö byrja eða þegar
eitthvaö mikið er í húfi og er
ástæðan þá að stress virðist oft
hleypa áblástrinum af stað.”
Fílapenslarnir
og bólurnar — fangar
á súkkulaðifæði
Fílapenslar og bólur eru kvillar
sem unga fólkiö þjáist einkum af.
„Já, oftast valda nú fíla-
penslarnir og bólurnar litlum
óþægindum en það eru samt all-
margir unglingar sem á gelgju-
skeiðinu fá svo slæmar bólur að
það kemur niður á andlegri líðan
þeirra. Þetta eru bólgur viö fitu-
kirtlana og hársekki og það er
hægt að fá meðferð við þessu hjá
húðsjúkdómalæknum og hefur
hún verið fólgin í því að nota
bakteríuhindrandi lyf og áburði
sem hafa áhrif á fílapensla og eru
þurrkandi.
Nú nýlega komu á markaðinn
töflur við mjög slæmum bólum og
þá um leið við fílapenslum. Þessar
bólur og fílapenslar, sem geta
komið samfara kynþroskaárunum,
virðast geta veriö arfgengar. Börn
foreldra sem hafa verið bólu-
grafnir í æsku fá oft aö finna fyrir
kvillanum. Ástæðan fyrir því að
sumir fá bólur og fílapensla er
ekki alveg ljós, það er rifist um
þetta eins og annað. Súkkulaðið og
sælgætisátið, sem sumir vilja
kenna um þetta, eru þó ekki eins
miklir sökudólgar og þeim er ætlaö
að vera. Það er frekar það að
þegar fólk þyngist eöa léttist þá
geta bólurnar gert vart við sig.
Það hafa verið geröar tilraunir
með þetta í Bandaríkjunum. Þær
fóru fram í ríkisfangelsinu í
Hershey þar sem Hershey-súkku-
laði er framleitt. Blessaðir
fangarnir voru settir á súkkulaði-
fæði um tíma og í samanburðar-
tilraununum, sem gerðar voru,
virtist ekkert benda til þess að
bólumyndun væri namminu að
kenna.”
Fæðingarblettir og hrukkur
Margir velta fyrir sér hvort
hætta sé á ferðinni ef fæðingar-
blettur dökknar eða breytist eitt-
hvað.
„Fæöingarblettir eru samsafn
af húðfrumum með litarkornum
og þeir sem stunda sól- eöa ljósböð
kvarta gjarnan yfir því aö þeir fái
allt í einu fleiri fæðingarbletti eöa
aö þeir dökkni. Þaö er eðlilegt að
blettirnir dökkni í sól. I þeim eru
litarkorn og eins getur fólk fengið
fæðingarbletti á öllum aldri og
flestir eru þeir hættulausir. Þeir
geta þó breyst í krabbamein ef
breyting verður í frumunum. Þeir
breyta um lit, dökkna, fá á sig eins
konar bláma og útlínurnar verða
óreglulegar. Þeir stækka, það
kemur í þá kláði, það blæðir ef til
vill úr þeim. Þessi krabbameins-
tegund nefnist melanóma eða
sortuæxli og er illkynja og þarf að
fjarlægja áður en þaö breiðist út.
Það er því gott að hafa auga með
því ef slíkar breytingar verða á
blettunum.”
14 Vikan 26. tbl.