Vikan - 13.08.1987, Side 7

Eitt best varðveitta fiskbyrgið.
UNDIR JÖKLI
Einhvern veginn bjóst maður við að þessi veður-
mælingastöð væri í drjúgri tjarlægð frá alfaraleið
og að þar byggi í hæsta lagi ein ijölskylda en hvort
tveggja reyndist rangt. Bæði er að Gufuskálar
standa milli hrauns og strandar i aðeins tveggja
kílómetra fjarlægð vestur af Hellissandi og að þar
búa einar tólf Qölskyldur, eða nálægt fímmtíu
manns. Húsaþyrpingin á staðnum minnir helst á
íbúðarhverfi bandarískra hermanna á Keflavíkur-
flugvelli en auk fáeinna íbúðarblokka eru á
Gufuskálum nokkur minni hús eða skemmur og
olíutankar, að ógleymdu gríðarlega háu mastri.
Auk veðurskeytanna eru Gufuskálar nefnilega
þekktir sem lóranstöð en rekstur hennar krefst
ákveðins mannfjölda og flókins tækniútbúnaðar.
MYRKUSTU BÖLBÆNIR
Áður en vikið verður að nútímatækni á Gufu-
skálum er þó athyglisvert að skyggnast aðeins i
sögu staðarins. Því fer nefnilega fjarri að hún hefj-
ist með tilkomu lóranstöðvarinnar. Landnáms-
maður á Gufuskálum var norrænn maður sem hét
Ketill gufa og er nafn bæjarins dregið af viður-
nefni hans. Engu að siður gekk sú saga að á land-
námsöld hefði á Gufuskálum búið kona nokkur
sem Gufa hét. Munnmæli herma að hún hafi átt
tvo sonu, duglega sjómenn, en misst þá báða sama
daginn í greipar Ægis. Þá ku Gufa hafa reiðst
sjónum og landinu og kveðið svo á að 20 bátar
skyldu farast frá Gufuskálum með manni og mús.
Eftir því sem best er vitað létu ibúar á Gufuskál-
um þessi áhrinsmál lítt á sig fá fyrst um sinn,
enda góð fískimið skammt undan landi. Lending-
in á ströndinni er að vísu grýtt en útræði þaðan
var engu að síður mikið. Sjómennirnir létu sig
heldur ekki muna um að ryðja 20 metra langa og
2 til 3 metra breiða bátatröð gegnum klungrið á
fjörunni og sér þess ennþá merki. Ofarlegar i tröð-
inni stendur Stórstraumshelláh, stór steinn sem er
sléttur að ofan en eftir honum miðjum er djúp rák
sem bátakilir hafa sorfið. Talið er að frá Gufuskál-
um hafi á milli 10 og 20 bátar verið gerðir út og
verstöðin verið skipuð á annað hundrað manns
þegar best lét.
Á ANNAÐ HUNDRAÐ
FISKBYRGI
Verbúðirnar á Gufuskálum stóðu uppi við
hraunjaðarinn, i rúmlega þrjú hundruð metra fjar-
lægð frá vörinni, og sér ennþá móta fyrir hleðslum
í túnskikanum ofan við þjóðveginn. Uppi á hraun-
brúninni, enn fjær sjónum, standa hins vegar þær
minjar sem eru einna merkilegastar á Gufuskálum
en það er eru fiskbyrgin. Alls hafa verið talin 134
fiskbyrgi á þessu svæði og þar af eru 12 alveg
heil. Byrgin eru hlaðin úr hraungrjóti, flest 2 til 4
metrar á lengd en um metri á breidd og með lág-
um dyrum við annan gafiinn. Talið er að elstu
byrgin séu frá því um 1400 en þau yngstu frá því
um 1700.
Á sínum tima var skreið fyrst þurrkuð úti á
grjótgörðum, svokölluðum fiskigörðum, en síðan
var henni hlaðið í byrgin og fullhert þar inni. Ljóst
er að sjómennirnir þurftu að bera afiann þennan
drjúga spotta frá lendingunni upp í byrgin eftir
hverja veiðiferð en ekki hefur þótt borga sig að
hafa byrgin nær vegna sandfoks niðri við strönd-
ina. Á sautjándu öld var það svo áleitið að annar
33. TBL VIKAN 7