Vikan - 24.11.1938, Blaðsíða 8

8
VIK A N
Nr. 2, 1938
Flugeðlur og- stór Mosaurus ræðst á eðlu, sem llkist skjaldböku. Mosaurusarnir, sem höfðu beittar tennur, voru rándýr hafsins og gátu 'orð-
ið allt að 15 metrar á lengd, en það er aðeins helmingur af lengd stærstu hvala nútímans.
dýrum og öðrum smákvikindum, og ef til
vill líka á hræjum.
Einnig hefir því verið haldið fram, að
þessi litlu spendýr, hafi étið egg skriðdýr-
anna. Ef þessi skoðun er rétt, hafa spen-
dýrin sett skriðdýrin í mikla hættu, þar
sem þau hafa hindrað fjölgun þeirra og
gert sitt til að útrýma þeim algerlega. Að
minnsta kosti er það áreiðanlegt, að eftir
því sem spendýrunum fjölgar, fækkar
skriðdýrunum, og í lok miðaldar jarðar-
innar deyja stóru eðlurnar algerlega út.
Samtímis breiðast spendýrin út hröð-
um skrefum. Tegundum fjölgar. Einstak-
lingum fjölgar mjög ört, og stærð þeirra
eykst að mun. I upphafi tertiertímabilsins
verður þegar vart þeirra spendýra, sem
uppi eru enn þann dag í dag: hófdýra, rán-
dýra, nagdýra o.s.frv.
Þau dreifa sér um
alla jörðina og koma
í stað hinna risa-
vöxnu skriðdýra, sem
nú eru útdauð.
Eitthvert merkileg-
asta og jafnframt
stærsta rándýr terti-
ertímabilsins, var
sverðtígrisdýrið. Að
útliti hefir það líkzt
ljóni, en var miklu
stærra. Nafn sitt
dregur það af hinum
löngu horntönnum í
efra skolti, sem stóðu
10—15 cm. út úr
kjaftinum eins og
tveir stórir, bognir
rýtingar.
Sverðtígrisdýrin
hfðu úti í náttúrunni
eins og ljón, í f jöllum
og á sléttum, en aftur
á móti virðast þau
ekki haf a lifað í skóg-
um. Af þeim hafa
verið til margar teg-
undir í Ameríku, Ev-
rópu og Asíu.
í lok tertiertímabilsins tók veðráttufar
í Evrópu að kólna og á kvartertímabilinu
hefst ísöldin. I upphafi kvartertímabilsins
koma fyrstu mennirnir í Evrópu til sög-
unnar. Veðráttan fór óðum versnandi.
Fyrir rúmum hundrað þúsund árum, þeg-
ar ísöldin stóð sem hæst, leit Evrópa allt
öðruvísi út en nú. Allur norðurhluti henn-
ar var þá þakinn ægilegum jöklum, sem
náðu suður í Belgíu og Mið-Þýzkaland.
Aðeins suðvestur Evrópa og löndin við
Miðjarðarhafið voru jökullaus, en þar var
veðráttan líka köld eins og hún er nú við
íshafsstrendur Evrópu og Asíu.
Dýralífið var allt öðru vísi en nú. Risa-
vaxnir fílar, mammútarnir, og loðnir nas-
hyrningar reikuðu um gróðurlausar slétt-
ur, leituðu sér skjóls fyrir pólarvindinum
í hyldjúpum klettagjám og lifðu á hinum
fáskrúðuga jurtagróðri, sem þreifst í þess-
ari óblíðu veðráttu. Samtíða og samvist-
um við þessi tvö dýr voru hreindýrin, sem
lifa nú aðeins fjarst í norðri. En í þeim
héruðum, þar sem veðráttan var mildari,
voru villihestar, hirtir og villidýr, ásamt
margskonar rándýrum.
I hinum kaldranalegu löndum Suður-
Evrópu á ísöldinni koma fram fyrstu for-
feður Evrópumanna. Þeir hafa átt í lát-
lausri, harðvítugri baráttu við hungur,
kulda og villidýr. Mennirnir voru þá lægri
vexti en þeir eru nú, en þeir voru sterk-
ari og eflaust harðgerari. Þótt þeir væru
smávaxnir, sigruðust þeir samt á veðrátt-
unni og villidýrunum. Spendýrin týndu
smám saman tölunni, af því þau voru ekki
sjálfum sér nóg í
þessari óblíðu veðr-
áttu. En frummenn-
irnir yfirunnu alla
erfiðleika með þraut-
seigri baráttu.
Á ísöldinni voru í
Evrópu, en auðvitað
aðeins þar, sem eng-
inn jökull var, að
minnsta kosti þrjú
stór rándýr, sem nú
eru útdauð: hellis-
björninn, hellisljónið
og hellishýenan.
Hellisbirnir voru
allsstaðar í Evrópu,
þar sem jökullaust
var, og eftir hinum
mörgu beinagrindum,
sem fundizt háfa, að
dæma, hafa þeir ver-
ið mjög algengir.
Hellisbirnir voru
einkum stærri og
einkum digrari en
skógarbirnir eru nú.
Sérstaklega voru þeir
hausstórir og höfðu
gríðarmikla hramma.
Frh. á bls. 19.
Hellisbimir, sem höfðu stór höfuð og gríðarstóra hramma, voru uppi á ísöld Evrópu. en voru ekki
færir um að bjarga sér og hurfu smám saman úr sögunni. Brúnu bimirnir komu í þeirra stað.