Vikan - 24.11.1938, Qupperneq 3

Nr. 2, 1938
VIKAN
3
RNIN
og gamalmennin.
Eftir dr. phii. Símon Jóh. Ágústsson.
Vér leggjum með réttu mikið upp úr því, að ungur maður eða ung
stúlka sé af góðu fólki. Ástæðan til þess er ekki einungis sú,
að vér vitum, að gáfur og fleiri eiginleikar ganga í erfðir,
heldur og að vér vitum, hvaða menningarumhverfi
hefir lagt grundvöllinn að persónu mannsins.-
EIMILIÐ annast venjulega hið
fyrsta uppeldi barnsins eða þar
til það fer að ganga í skóla. Til
þess tíma, eða til 6—7 ára aldurs, er heim-
ihsuppeldið hið eina reglulega uppeldi, sem
börnin fá, en auk þess verða þau auðvitað
fyrir margvíslegum áhrifum, góðum og ill-
um, af utanheimilismönnum eða „um-
hverfinu". Þetta fyrsta uppeldi barnsins
er svo þýðingarmikið, að heimilið má með
réttu kalla hornstein allrar menningar. 1
f jölskyldunni er barnið vanið og siðað. Þar
eru því innrættar hinar fyrstu siðgæðis-
og trúarhugmyndir, þar er því kenndur
greinarmunur á góðu og illu, þar eru því
settar reglur um hegðun og framferði.
Fjölskyldan getur betur en nokkuð ann-
að mannfélag haft menntandi áhrif, sem
ná til allrar sálar eða persónu barnsins,
sökum ástar þeirra, er tengir alla fjöl-
skyldumeðlimina saman, og sakir þess, hve
uppeldissambandið á milli foreldra og
barna stendur lengi og órofið. Fjölskyld-
an, einkum ef hún er barnmörg, er betur
fallin en nokkurt annað umhverfi til þess
að vekja óeigingirni, hjálpsemi og fórn-
fýsi hjá börnunum. Foreldrarnir hafa og
betri aðstöðu en nokkur annar uppalandi
til að þekkja barnið og haga uppeldisað-
ferðunum eftir upplagi hvers eins. Fjöl-
skylduuppeldið hefir því djúp og óafmáan-
leg áhrif á skapgerð og siðferði barnsins:
þær hugsjónir, sem oss voru innrættar í
bernsku og vér fundum, að foreldrar vor-
ir og vandamenn virtu mest, leita oftast
upp hjá oss seinna í lífinu. Vér leggjum
með réttu mikið upp úr því, að ungur mað-
ur eða ung stúlka sé af góðu fólki. Ástæð-
an til þess er ekki einungis sú, að vér vit-
um, að gáfur og fleiri eiginleikar ganga í
erfðir, heldur einnig hin, að vér vitum,
hvaða menningarumhverfi hefir lagt
grundvöllinn að persónu mannsins.
Það þarf hvorki að fara mjög langt
aftur í tímann né hafa kynni af frumstæð-
um mannflokkum til þess að komast að
raun um, að þjóðfélagsstofnun sú, sem
kölluð er fjölskylda (famille), hefir ekki
allt af verið eins og hún kemur oss fyrir
sjónir nú í dag í nánasta umhverfi. Fé-
lagsfræðingar greina á milli f jölda margra
tegunda og afbrigða af f jölskyldum, en út í
þá sálma yrði of langt mál að fara hér.
En fjölskyldan hefir ekki einungis breyst,
heldur einnig heimilið. Vér vitum, að það
er t. d. töluverður munur á íslenzku sveita-
heimili og heimili hér í Reykjavík. Heim-
ihð í borgum er yfirleitt mannfærra en
sveitaheimilið. Á kaupstaðarheimilinu eru
oft aðeins maðurinn, konan og börn þeirra
ófullveðja, eða á því dvelst oftast aðeins
fjölskyldan í þrengstu merkingu (auk
vinnukonu, sem hjálpar húsmóðurinni við
heimilisstörfin). Á sveitaheimilinu er oft-
ast fleira og færra fólk, f jölskyldunni óvið-
komandi (vinnufólk). Yfirleitt er heimilið
stærri mannfélagsheild í sveitum en bæj-
um og oftar dvelst á því aldrað venslafólk
húsbænda, svo sem foreldrar þeirra. Er
því miklu sjaldgæfara að sveitabörn alist
upp á heimili, sem ekkert aldrað fólk er
á, en börn hér 1 Reykjavík.
Þessi munur á heimilisháttum í bæjum
og sveitum hefir all-veruleg áhrif á upp-
eldi barnanna. Hvorttveggja heimilis-
háttunum fylgja kostir og gallar. Frá
uppeldislegu sjónarmiði má að sumu leyti
telja það kost, er á heimilinu dveljast að-
eins f jölskyldumeðlimirnir: foreldrarnir og
börnin. Þá er ekki að óttast, að barnið
verði fyrir áhrifum frá heimilisfólki, sem
gagnstæð eru vilja foreldranna, því að það
er undir þeim sjálfum komið, hvers konar
uppeldisáhrifum barnið verður fyrir á
heimilinu. En á stóru sveitaheimili, þar
sem margt vinnufólk er, hafa foreldrar
ekki beint vald yfir öllum þeim áhrifum,
sem börnin verða fyrir frá heimilisfólkinu.
Því er það skylda húsbænda, gagnvart
börnunum, að velja góð hjú, svo sem segir
í Varabálki Sigurðar Guðmundssonar:
„Vel þér hjú, sem þekkir þú,
þrifin, trú og lagin.“
Ókostur fámenns heimilis, frá uppeldis-
legu sjónarmiði, er aftur á móti sá, að
áhrifin, sem barnið verður fyrir, eru fá-
breyttari og einhæfari en á margmennu
heimili, — því að náin kynning barns-
ins er bundin við hið fáa heimilisfólk (oft
aðeins foreldrana) sem það umgengst dag-
lega. Barnið á þá ekki kost á að temja
sér að koma skapi við og lynda við ólíka
menn. Eftir því sem heimilið verður mann-
færra, færist það fjær því að vera minnk-
uð mynd af þjóðfélaginu í heild, og hinu
félagslega uppeldi, sem það getur veitt,
verða því þrengri skorður settar.
Þessa kosti og ókosti hins fámenna
fjölskylduheimilis hafa heimilin yfirleitt
hér í Reykjavík.
Er heppilegt, að börn umgangist aldrað
fólk ? Hverjir eru kostir þess og gallar, að
börn og gamalmenni séu á sama heimili?
Hve mikla hlutdeild á aldrað fólk að hafa
í uppeldi barna?
Fyrst er á það að líta, að mjög varhuga-
vert er að fela öldruðu fólki uppeldi barna
eingöngu, enda þótt það sé í alla staði hið
vandaðasta. 1 dönsku barnaverndarlögun-
um er t. d. ákvæði um það, að barna-
verndarnefndir skuli yfirleitt eigi fela
manni eða konu eldri en 55 ára börn til
uppfósturs. Ástæðan til þessa er ekki ein-
ungis sú, að hætt er við, að heilsa og
starfskraftar fósturforeldranna þrjóti áð-
ur en barnið er uppkomið, og líkamlegri
hirðingu þess og umönnun verði áfátt,
heldur einnig sú, að agi og eftirlit með