Vikan - 23.02.1939, Blaðsíða 18

18
VIKAN
Nr. 8, 1939
í l'eik sínum látið eins vel í ljósi sanna til-
finning, gleði og alvöru.“ Hér er stefnu-
breyting, en fyrir þessa sömu frammistöðu
hirtir Einar H. Kvaran leikkonuna óþyrmi-
lega í dóm sínum og segir „að engan, sem
hefði aðeins séð Stefaníu Guðmundsdótt-
ur sem Láru, myndi gruna, að hún hefði
minnstu leikgáfu.“ Hér virðist skjóta
skökku við og hinn athuguli gagnrýn-
andi telja leikkonuna fara villta vegar með
því að yfirgefa ,,ærsladrósirnar“. Um-
mælin bera með sér, að E. H. Kv. efaðist
ekki um leikgáfu frú Stefaníu, en hann
vítir leikaðferðina. En nú vill svo til, að
E. H. Kv. verður skömmu síðar leiðbein-
andi leikfélagsins og í stað þess að erfa
hinn ómilda dóm við „leikdómarann",
gengur frú Stefanía sín fyrstu spor í al-
varlegri hlutverkum undir handleiðslu
hans, svo að leikdómaranum verður það
síðan minnistætt „hvað hún var skilnings-
góð og gáfuð, og gleymir því aldrei, hve
beygjanleikinn var mikill, hæfileikinn til
að gera allt nákvæmlega eins og okkur kom
saman um. Og ég gleymi aldrei sjálfstæð-
inu, sem þá kom fram í listareðli hennar,
en allt fór vaxandi, eftir því sem þrosk-
inn elfdist."
En sá leikdómarinn, sem svo að segja
„uppgötvaði" hæfileika frú Stefaníu var
Bjami Jónsson frá Vogi. Hann segir svo
í dómi um sjónleik, sem einmitt E. H. Kv.
leiðbeindi við: „Allt látbragð, hvert orð og
viðvik, augnaráð, svipur — allt vandlega
stillt eftir því, sem bezt má fara, og þó
látlaust eins og leikkonunni sé það allt
áskapað og ósjálfrátt. Hver skynbær og at-
hugull áhorfandi finnur greinilega til þess,
að hann er staddur í heimi listarinnar,
hverja þá stund, sem hún hefir eitthvað
að segja.“ —
Hér við er aðeins því að bæta, að það
var fyrir tilstilli Bjama frá Vogi, að frú
Stefanía lék aðalhlutverkið í Heimilinu
eftir Sudermann, sem Bjami hafði þýtt
og sýnt var 1902, en þá leysti hún af hendi
sitt fyrsta stóra leikafrek í hlutverki
Mögdu. Hún var Bjarna innilega þakklát
fyrir Mögdu og með tilliti til þess valdi
hún að leika það hlutverk á 25-ára leik-
afmæli sínu 30. jan. 1918.
1 grein, sem ekki má teygjast úr hófi
fram, verður ekki lýst öllum þeim hlut-
verkum, sem frú Stefanía lék með ágæt-
um. Hér verður heldur ekki gerð tilraun
til þess, né heldur fylgt leikaraferli henn-
ar hér á leiksviðinu, á Akureyri og í
byggðum Islendinga vestan hafs, en þang-
að fór hún fyrst íslenzkra leikara í kynnis-
og leikför.
Einkenni frú Stefaníu, sem leikkonu
voru þau, sem Bjarni frá Vogi réttilega
bendir á í dómi sínum og sem Klemenz
Jónsson landritari orðaði fagurlega í ræðu
sinni á 25-ára afmæli leikkonunnar, að
skapa með látlausum og sönnum tilburð-
um lifandi persónur á leiksviðinu, svo að
áhorfandanum urðu minnisstæðar einföld-
ustu hreifingar og raddbrigði hennar.
„Tókuð þið eftir, hvernig hún teygði
Höfðingi svörtu fánanna.
Framh. af bls. 8.
um, en ekkert gekk, því að hermennirnir
skildu hann ekki.
Að lokum sagði Giovanni: „Nú verð ég
líklega að hjálpa mönnum mínum, svo að
við getum farið að borða“. Með stuttum
skipunum og trumbuslætti fékk hann her-
mennina til að starfa sem einn maður.
Machiavelli tók þessum ósigri sínum
glaðlega.
Það var um þetta leyti, sem Giovanni
batt vináttu sína við hið fræga skáld og
blaðamann, Pietro Aretino.
En Giovanni lét hendur standa fram úr
ermum, þegar færi gafst. Hann gerði mörg
snarleg og fífldjörf afreksverk í augsýn
Frans konungs. Stuttu áður en hin örlaga-
þrungna orusta við Pavia var háð, særðist
Giovanni á öðrum fætinum og varð að
liggja í sjúkrahúsi, en hluti af her hans
tók þátt í orustunni undir forustu hertog-
ans í Suffolks. Karl keisari 5. vann sigur,
og orustan við Pavia, þar sem Frans I.
var sjálfur tekinn til fanga, var ekkert
minna en tortíming fyrir Frakkland og
ítalíu.
Liðsveitir Giovannis undir svörtu fán-
unum, sem allir fyrirlitu, voru einnig
höggnar niður. Frans 1. sagði síðar, að
orustan myndi hafa farið öðru vísi, ef
Giovanni hefði verið með. Nú lá ítalía opin
fyrir herfylkingum Karls 5., Bourbons og
Frundsbergs. Eini maðurinn, sem .hefði
getað stöðvað þá, var Giovanni. Nú — en
allt of seint — sá Clemens páfi, hvers
virði hann var. Hann lét biðja fyrir hon-
um í öllum kirkjum.
Giovanni var aftur setztur í hnakkinn,
áður en sárið var gróið. Það var stofnað
bandalag á móti Karli keisara, og Giovanni
fékk nýjar liðsveitir og peninga. Hertog-
inn í Urbino hafði forustuna á liðsveitum
páfans, en hann var svo hægfara, að hann
tafði fyrir Giovanni, sem tók þýzku lið-
sveitirnar með áhlaupi og rak þær yfir
Pófljótið. Þeir unnu fyrsta, höfuð sigur-
inn. Giovanni reið síðastur yfir brúna á
eftir hermönnum sínum.
En allt í einu steig reykur upp úr kjarr-
inu við fljótið, og um leið og Giovanni
fingurna fram, þegar hún kom úr fjall-
inu, langa orðna af spunanum og áfergj-
unni eftir að klófesta gullið“, (Ulrikka í
Kinnarhvolssystur), eða „þarna var hún
maddama Andersen þá lifandi afturgeng-
in, þegar hún lá við skólpfötuna og var
að tjá manni sínum raunir sínar.“ (Þvotta-
konan í Lygasvipir). Þannig lagaðar endur-
minningar geymdust og geymast enn um
leik frú Stefaníu. Lifandi, sannar myndir
úr umhverfinu — í orðsins fyllsta skiln-
ingi speglaðist lífið í leik hennar og fyrir
það varð hún merkisberi íslenzkrar leik-
listar. L. S.
heyrði drunurnar, fékk hann verk í fótinn,
í gamla sárið, og datt af baki. Hermenn
hans komu að honum, þar sem hann lá
meðvitundarlaus í blóði sínu. Byssukúlan
hafði fótbrotið hann. Skotið hafði komið
frá skotmönnum hertogans í Ferraras,
sem höfðu komizt á laun um nóttina. að
fljótinu eftir að hafa gengið í lið með
keisaranum.
Hermennirnir lögðu foringja sinn, sem
þeir virtu svo mikils, á börur og báru hann
til Manua, þar sem þeir gátu strax náð í
lækni. Það var eingöngu hægt að bjarga
honum með því að taka af honum fótinn.
En enginn þorði að segja við Giovanni, að
hann yrði annað hvort örkumla maður —
eða hann yrði að deyja.
Vinur hans, Pietra Aretino, varð að
taka að sér að færa honum fregnina:.
„Láttu taka af þér fótinn, og þú verður
góður eftir viku.“
Giovanni var fús til að láta taka af sér
fótinn. Læknirinn og aðstoðarmenn hans
voru tilbúnir og sögðu: „Við verðum að
fá tíu menn til að halda sjúklingnum.“
Giovanni sagði brosandi: „Tuttugu menn.
gætu ekki haldið mér. Byrjið þið bara. Ég
skal halda á ljósinu fyrir ykkur.“ Og hann
gaf aðeins frá sér tvö stutt óp á meðan
þeir skáru með hinni stóru, blikandi sög
í gegnum kjötið og beinin. Á eftir, er sagt,
að hann hafi beðið um að fá að skoða fót-
inn, sem tekinn var af.
En um nóttina varð hann veikur, og
um morguninn skrifaði hann erfðaskrá
sína. Hann sagði við munkinn, sem talaði
síðast við hann: „Pater, ég hefi alltaf ver-
ið hermaður og ég hefi lifað sem hermað-
ur. Ef ég hefði gengið í yðar fötum, hefði
ég lifað eins og munkur. Ef það væri leyfi-
legt, myndi ég skrifta fyrir öllum, því að
ég hefi aldrei gert neitt, sem mér sæmir
ekki.“
Giovanni bað Pietro Aretino að skrifa
konu sinni og syni sínum. Pietro sat inni
hjá honum og las upphátt fyrir hann. Gio-
vanni lá í móki. Síðan bað hann um síð-
ustu smuminguna, því að hann vissi, að
stundin var komin. Allt í einu stóð hann
upp og sagði: Ég vil ekki deyja í rúmi
með sæng og kodda — sæktu fyrir mig
hermannabekk.
Foringjar hans lögðu hann síðan gæti-
lega á harðan hermannabekk. Hann brosti
og lokaði augunum. Aðfaranótt 30. nóv.
andaðist Giovannr Sforza Medici, aðeins 28
ára að aldri. Foringjamir báru höfðingja
sinn um morguninn í svörtum búningi til
grafar hans í San Domenico-kirkjunni
undir svörtum fánum, sem blöktu í hálfa
stöng, og lágum trumbuslætti.
Öll ítalía var í sorg.
Lík Giovannis var ekki flutt til Firenze
fyrr en árið 1685 og grafið í hinni frægu
Medici-kapellu í San Lorenzo-kirkjunni.
Pietro Arentino syrgði vin sinn mikið og
tók ástfóstri við litla son hans, Cosimo,
sem hafði erft marga góða eiginleika föður
síns, sérstaklega viljaþrek hans. Hann var
líka eini sonur Giovannis, sonarsonur