Vikan - 23.02.1939, Blaðsíða 3

Nr. 8, 1939
VIKAN
3
Talið íslenzku
við útlendinga hér
Eftir öuðna Jónsson, magister.
Því fer fjarri, að útlendingum sé með því greiði gerr, að
tala við þá þeirra eigin mál, þótt þeim finnist kannske svo
í fyrstu, og það kunni að gera þeim hægara fyrir í svip-
inn. Ekkert getur hjálpað þeim eins vel til þess að komast
niður í málinu og samtal og viðræður við fólk, hið lifanda
orð af vörum þess.

llir munu hafa veitt því eftirtekt,
hversu misjafnlega útlending-
um, sem búsettir hafa verið hér á landi
eða dvalizt hér um skeið, gengur að nema
íslenzku svo, að þeir tali hana lýtalaust
eða lýtalítið. Sumir eru merkilega fljótir
að læra málið og fá jafnvel fullt vald á
því, en aðrir ná því aldrei, þótt þeir dvelj-
ist hér á landi áratugum saman.
Til þess geta auðvitað ýmsar ástæður
verið. Sumpart eru þær auðvitað persónu-
legar. Menn eru misjafnlega fallnir til
málanáms, misjafnir að næmi og hæfileik-
um og síðast, en ekki sízt, misjafnlega
áhugasamir fyrir því að læra málið. Margir
láta sér því miður nægja það, ef þeir geta
gert sig sæmilega skiljanlega, þótt mál
þeirra sé fullt af ambögum, beygingavill-
um og hugtakaruglingi. Vissulega fer því
fjarri, að sumt af því fólki, sem þannig
talar, sé verr gefið en margt annað, sem
gengur betur að læra málið. En það skort-
ir þá annað en hæfileikana, sem sé dugn-
aðinn og viljann til þess að leggja á sig
það erfiði, sem íslenzkunámið er fyrir út-
lendinga. Og raunin virðist vera sú, að ef
þeir byrja ekki strax með ráðnum hug og
eftirgangsmunum við sjálfa sig, þá er eins
og þeir geti aldrei lært málið almennilega,
þótt þeir dveljist árum eða áratugum sam-
an hér á landi. Það, sem mest ríður á, er
að byrja strax og yfirvinna fyrstu erfið-
leikana. Öll byrjun er erfið, en þeim, sem
ekki guggnar í fyrstu, er góður árangur
vís.
Þá hafa menn og þótzt taka eftir því,
að ýmsum þjóðum gengi mjög misjafn-
lega að læra íslenzku, og efalaust mun
talsvert mikið hæft í því, enda er það líka
eðlilegur hlutur, þegar það er skoðað frá
almennu sjónarmiði. Islenzkan er mikið
beygingamál, eins og kunnugt er, eins og
aðrar germanskar tungur voru til forna.
Hins vegar hafa t. d. hin norrænu máhn
gengizt miklu meira og fellt niður mikið
af beygingum sínum. Þegar svo þeir, sem
eiga beygingalítil mál að móðurmáli, taka
að kynnast íslenzkunni, finnst þeim eðli-
lega hún vera svo þung og erfið, að þeim
hættir við að gefast upp við að læra hana.
Það ruglar þá jafnvel enn þá meira, að
orðaforðinn er, eins og kunnugt er, um
margt sameiginlegur með íslenzku og
Norðurlandamálunum hinum. Þegar t. d.
Dani eða Norðmaður hittir fyrir 1 íslenzku
fjölda mörg orð, sem hann þekkir úr sínu
máli, og á að fara að beygja þau eftir
íslenzkum reglum, þá hættir honum ákaf-
lega við að fatast í því og koma með þau
óbeygð eins og hann er vanur úr sínu máli.
Það er því engan veginn óeðlilegt, þótt
það orð hafi legið á, að einmitt nágranna-
þjóðir okkar, Norðmenn og sérstaklega
Danir, ættu einna erfiðast með að læra ís-
lenzku til hlítar. En auk þess bætist þar
við veigamikil ástæða, sem sé sú, að þess-
ar þjóðir, og einkum þó hinir síðarnefndu,
telja sig ekki þurfa að leggja mjög að sér
um að nema íslenzku, því að hér á landi
kunna svo margir dönsku eða nægilegt
hrafl í henni til þess að gera sig skiljan-
lega. Og það er sízt um það að kvarta,
að íslendingar liggi á hði sínu með það,
á landi.
sem þeir kunna, ef útlendur maður á 1 hlut.
Verður þetta svo til þess, að Danir og
aðrir, sem það mál skilja, fá þá hugmynd,
að það sé hreinasti óþarfi að vera að leggja
það á sig að læra íslenzku, vegna þess að
þeir komist vel af með sitt eigið mál hér
á landi.
Talsvert öðru máh gegnir með fjar-
skyldari þjóðir. Til skamms tíma hefir t. d.
þýzkukunnátta verið mjög takmörkuð hér
á landi, og svo er raunar enn. Þjóðverjar
geta því ekki bjargazt af að fullu gagni
hér á landi með þýzkuna eina, svo að þeir
verða að læra íslenzku, ef þeir setjast hér
að. Af þessum sökum er það engin tilvilj-
un, að svo mun almennt talið, að þeir séu
manna skjótastir til af útlendingum að
læra íslenzku. Málin eru nægilega f jarskyld
til þess, að engin hætta er á að rugla þeim
saman. Þýzka er hins vegar að byggingu
mjög skyld íslenzku, beygingamál eins og
hún og tungutakið ekki ólíkt. Það er líka
aðdáunarvert, hve sumir Þjóðverjar eru
fljótir að komast niður í íslenzku, og yfir-
leitt virðist þeim miklu síður hætt við að
bera sér í munni rangar beygingar en til
dæmis Norðurlandabúum, sem tala skyld-
ari mál og beygingalítil.
Það er auðvitað, að hér er einungis rætt
um hið almenna, það, sem virðist mega
segja um þetta efni yfirleitt. Allir vita, að
til eru ýmsar undantekningar, og margir
þekkja það af persónulegri reynslu. Ég
þekki t. d. danskan stúdent, sem dvaldist
hér á landi tvo sumartíma og einn vetur,
og talaði hann þá svo vel íslenzku, að
naumast mátti heyra, að hann væri útlend-
ingur á öðru en helzt því, að hann talaði
nokkuru hægara en venja er til um íslend-
inga almennt. Að vísu kom þessi stúdent
hingað í þeim tilgangi að læra málið og
var auk þess málfræðingur að námi,- svo
að hann má kannske telja fremur sem
undantekningu meðal undantekninga, eins
og Rask forðum, sem talaði svo vel ís-
lenzku, þegar hann kom hingað til lands,
að séra Árni Helgason heyrði ekki fyrst
í stað, að hann væri útlendingur. En þetta
sýnir þó, hvaða árangri má ná á tiltölu-
lega stuttum tíma, ef rækt er lögð við að
læra málið og áhugi er fyrir hendi.
Nú er það vafalaust, að útlendingi, sem
flyzt til annars lands og sezt þar að, er
enginn hlutur jafn nauðsynlegur og enda
sjálfsagður eins og sá, að læra mál þeirr-
ar þjóðar, sem hann tekur sér dvöl hjá.
Hann verður alltaf hálfgerður gestur og
framandi, ef hann getur ekki talað við
fólkið á þess eigin máli, kemst aldrei inn