Menntamál - 01.06.1970, Blaðsíða 26

viti, urðu amerísku áhrifin tvímælalaust mjög
örvandi, ekki einungis til þess að Evrópumenn
færu að fást við samtímalega málkönnun meira
en áður samhliða s()gu einstakra tungumála og
ættrakningu skyldra mála, heldur einnig til þess
að glæða áhugann á mannlegu máli yfirleitt, hvar
sem það er að finna á jarðarkringlunni, hvort sem
það er mál hvítra manna, Indíána eða Hottin-
totta, að grundv'illarlögmálum mannlegs máls, m.
ö. o. almennum málvísindum.
Vitaskuld er jarðvegurinn alltaf misjafnlega
undirbúinn í hinum ýmsu löndum og ýinsu liá-
skólum, enda misjafnt, hve snemma heíir t.d. ver-
ið stofnað til prófessorsembætta í almennum mál-
vísindum hér í NV-Evrópu. Oft hefir verið um
það rætt og á því lineykslazt, hve seint Háskóli ís-
lands brást við til að kynna nemendum sínum ný
viðhorf í málvísindum. Sjálfur stundaði ég nám
hér á árunum 1949—1958 án þess að lieyra nokk-
urn tímann minnzt á liugtök eins og „fónem" eða
„morfeni" í kennslustundum, og einhvern tímann
sleppti ég því út úr mér, að það væri álíka frá-
leitt og útskrifast með meistarapróí í íslenzkum
fræðum án þess að hafa nokkurn tímann heyrt
kennara minnast á Snorra Sturluson. Það er
fjarskalega vandalaust að slá um sig með slíku
tali. Ef litið er á þessi mál af einhverri sann-
girni, var tæplega við því að búast, að hér gætu
orðið umtalsverðar breytingar á málfræðikennslu
á þessum árum eins og á stóð, og læt ég hvern
heilskyggnan mann um að reikna það dæmi til
enda. Ég vil aðeins bæta því við, að til eru fræg-
ar háskólastofnanir á Norðurlöndum, sem hafa
verið enn íhaldssamari og einangraðri í málvís-
induni en okkar mannfái háskóli.
Þó að við rekjum upphaf nútíma málvísinda
allar götur aftur til aldamóta, leið langur tími,
unz almennt var farið að viðurkenna ahnenna
máll'ræði sem fullgilda visindagrein. Ég get enn
vitnað til Ameríkudvalar minnar 1959. Þá varð ég
þess var, að litið var á „linguistics" sem nýja vís-
indagrein. Eigi að síður hafði sá merki lélags-
skapur, Linguistic Society of America, verið
stofnaður þegar 1924 og hóf þá útgáfu tímarits-
ins Language, sem síðan helir komið út árlega.
En gróska vísindanna stendur eflaust í beinu
hlutfalli við fjölda þeirra manna, sem við þau
fást. Þeim mönnum fjölgar jafnt og þétt út um
allan heim, mönnurn með mjög ólíka undirbún-
ingsmenntun og ólík viðhorf til viðfangsefnisins.
Bækur og tímarit unt málfræðileg efni eru nú gef-
in út í svo stríðum straumum, að enginn hefir
lengur tölu á. Eitt má þó telja víst, að sé sam-
eiginlegt öllum, sem leggja á nýjar brautir í þess-
um fræðum, þ. e. viðleitni þeirra til að ná vís-
indalegum tökum á viðfangsefninu í samræmi
við kröfur tímans hverju sinni. Og þær kröfur eru
breytilegar. Þær vísindagreinar aðrar, sem öðrum
fremur setja nú mark sitt á þróun málvísinda,
eru stærðlræði og rökfræði, þessar undirstöðu-
greinar hugvísinda, sem sífellt teygja arma sína
lengra og lengra inn á svið annarra vísinda-
greina, eftir því sem þeim sjálfum fleygir fram.
Hcr hefi ég ekki fyrst og fremst í huga tölíræði-
legar athuganir, tíðniútreikninga, tölvunotkun við
þýðingar úr einu máli á annað ellegar við orða-
bókargerð og fleira stórmerkilegt og heillandi,
sem menn hafa verið að fást við á undanförnum
árum og setja má allt undir sérstaka grein málvís-
inda, sem kiilluð er á ensku „mathematical lingui-
stics“. Ég hefi ekki síður í huga, hvernig fram-
vinda í rökfræði og stærðfræði getur og hefir
opnað alveg nýjar leiðir í málvísindum, orðið
forsenda þess, að unnt yrði að takast á við við-
fangseíni, sem ella voru óviðráðanleg. Þessu held-
ur Chomsky fram í einu aðalriti sínu, Aspects of
the Theory of Syntax, sem út kom 1965 (bls. 8),
en hann hefir sótt sína undirstöðu til rökalg-
ebrunnar (symbolic logic). Höfundur hennar, ír-
inn George Boole, setti reyndar frarn hugmyndir
sínar um miðja síðustu i>ld (1854), fáeinum ár-
um áður en Saussure fæddist, en mér skilst, að
þessi grein hafi þróazt mjög á þessari öld, eink-
um síðustu 30-40 árin, ogmeð lienni sé „leitazt við
að i’æra alla mannlega hugsunarstarfsemi í stærð-
fræðilegan búning" (Bergamini 1966:170).
Málfræði Chomskys, „transformational-genera-
tive grammar“, er án efa róttækasta nýjung, sem
fram lieíir komið í málvísindum síðustu árin.
Heitið eitt ber með sér, að hér er eitthvað nýstár-
legt á ferðinni.
Fyrri mállýsingaraðferðir strúktúralista voru
MENNTAMÁL
108