Heima er bezt - 01.05.1955, Page 19

Nr. 5
Heima er bezt
147
Kristmundur Bjarnason:
Erlendir ferðalangar á íslandi
— íslandsför 1884 —
Þessi ferðasögubrot eru eftir danskan
fiskifræðing, Arthur Feddersen, er ferðað-
ist hér á landi árið 1884. Hann ritaði um
ferð sína bókina Paa islandsk Grund, og
kom hún út árið 1885. Feddersen ber ís-
lendingum vel söguna, segir yfirleitt rétt
frá, enda hefur hann verið maður vel
menntaður og athugull. — Ekki er þessi
þýðing samfelld, heldur er stiklað á stóru
og helzt sneitt hjá þvx, er fiskirækt varðar.
Þýðingin er lausleg, og kaflafyrirsagnir eru
ekki höfundarins, eigi heldur neðanmáls-
greinarnar.
Land og þjóð.
Komdu til íslands á góðu, sól-
ríku sumri eins og nú í ár. Við
leggjum af stað frá kauptúninu,
látum klárana þræða hlykkjótta
troðningana upp fjallahlíðina,
ríðum upp með túninu á fyrsta
bóndabýlinu. Þetta tún, eins og
íslendingar kalla það og hinar
mörgu og margvíslegu bygging-
ar, sem dreift er um það, kemur
okkur Dönum svo kynlega fyrir
sjónir, að við áttum okkur ekki
til fulls á þessu, fyrr en slíka
sjón hefur oft fyrir augu okk-
ar borið. Túnið er grösugur
nytjablettur, sem valinn hefur
verið til dvalarstaðar endur fyrir
löngu og hver kynslóðin hefur
svo byggt á af annarri. Oft eru
torf- eða steingerði umhverfis
túnið, túngarðurinn, og þar sem
hæst ber á túninu, stendur
bærinn, einnig torfhlaðinn Hér
er um að ræða húsaröð, eins-
konar sambyggingu, og snúa
gaflar að dalnum, firðinum eða
vatninu. En bak við þessa húsa-
röð eru svo byggð áföst hús, eitt
eða fleiri, með torfþökum, sem
oft eru íðilgræn.
Bæjarveggirnir eru þykkir, og
á gömlum bæjarhúsum myndar
útkampur þeirra eins konar
virkisvegg umhverfis öll bæjar-
hús. Fyrir einum gaflinum eru
dyr inn í allrúmgott anddyri,
en þaðan er gengt til gestaher-
bergja og geymslna, því að dyr
eru þar á báða bóga, en inn úr
anddyrinu eru aftur löng og
mjó göng að öðrum vistarverum.
Gangurinn þrýtur við aðal-
stofu og svefnherbergi á bæn-
um, baðstofuna, en úr henni er
eitt þrep eða tvö að innsta her-
berginu, sem kallað er „húsið“.
Á betri bæjum eru vistarverurn-
ar þiljaðar í hólf og gólf. Það er
auðvitað Jágt tií lofts í þessum
herbergjum ,en þau geta verið
eins notaleg, vinhlý og hreinleg
og híbýli danskra bænda. Nauð-
synin hefur kennt íslendingum
að nota torf í húsveggi, og hinn
þétti vefur grasrótanna gerir
veggina þétta og skjólgóða, og
mættum við þakka fyrir, ef hús
alþýðu hér hefðu slíka kosti til
að bera, en hér eru ennbá al-
gengir leirveggir eða þá þunnir
múrsteinsveggir, sem sudda, ef
eitthvað rignir að ráði og héla á
veturna.
Gestaherbergi eru tíðum búin
legubekk. dragkistu, stólum og
öðrum húsgögnum með sama
sniði og hiá okkur tíðkast. Þá
eru og oft myndir á veggjun-
um. eirstungur eða ljósmyndir,
og ber hér mest á mvndum
bekktra manna. Áhugi íslend-
ingsins á einstaklingnum er
mjög áberandi og á sennilega
rætur sínar að rekja til þeirrar
ástar, er hann hefur á fornsög-
um sínum, þar sem mannlýsing-
in er meginatriði. Aftur á móti
virðist hann ekki gefa náttúru-
fegurð eins mikinn gaum, og
virðist slikt fremur stafa af
menntunarskorti en skilnings-
leysi. Fræðsla hans er einhliða.
Einn er þó sá búshlutur, sem
er sjaldséður í sveitum landsins
Það er spegillinn. Auðvitað staf-
ar þessi speglaskortur af flutn-
ingserfiðleikunum upp í dalina,
þar sem allt er klakkflutt, en
hnjóti hestur eða gangist hestar
á undir klyfjum, er brothættum
vörum hætta búin. Af sömu á-
stæðu er gler- og leirvarningur
af heldur skornum skammti. En
þó hafa olíulampar rutt sér alls
staðar til rúms, og enginn skyldi
lá íslendingum, þótt þeir vilji
lýsa upp hjá sér á löngum vetr-
arkvöldum með björtu olíuljósi.
Áður fyrr var ekki um annað
ljósfæri að ræða en lýsislamp-
ann.
Torfhús getur að líta hér og
þar um túnið: fjós, fjárhús,
hesthús og heyhlöður. Annars
er túnið eingöngu til grasnytja,
og af því fæst bezta heyið, sem
er ætlað handa kúnum og eldis-
hestunum. Hér er grasið þétt og
mikið, en hávaxið verður það þó
ekki og verður því að slá það
mjög nærri rótinni. Er þá ekki
ótítt að sniðið sé ofan af sverð-
inum, og þar myndast svo, er
stundir líða, þúfa við þúfu, svó
að túnið allt er yfir að líta eins
og hinir fornu grasigrónu
kirkjugarður okkar. Menn hafa
ógjarna viljað sjá af þessu þýfi,
því að fullyrt hefur verið, að
tún, sem þannig er úr garði gert,
sé grasgefnara en slétt. En hey-
skapur allur og túnávinnsla í
slíku þýfi krefst þó mikillar
vinnu, og er því túnasléttun
farin að ryðja sér til rúms. Ann-
ars er túnum ,sem gefa eiga af
sér gott fóður, haldið í rækt
með þurrum húsdýraáburði ein-
um saman.
Er við höldum upp fjallshlíð-
ina, standa hundarnir uppi á
bæjarhúsunum og senda okkur
kveðju sína. Rétt utan við tún-
garðinn tekur heiðin við, grýtt
flatneskja, en fjölbreytt að
gróðri, Hér getur að líta birki
og margs konar víðitegundir,
krækilyng, beitilyng, sortulyng
og svipaðan runnagróður, sem
teygir í hófskegg reiðskjótanna.
Hér sér lika þúfnakolla, þar sem
hið fallega, svonefnda rjúpna-
lauf vex eða holtasóley, einhver
fegursta jurtin á íslandi. Hún