Heima er bezt - 01.11.1970, Blaðsíða 11

hreiðri sátu þær báðar, duggöndin og hávellan, og í þvi
voru egg beggja tegundanna, en þau eru ólík að lit, lög-
un og stærð og því auðgreind í sundur. Dúnninn í há-
velluhreiðrunum er litlu lakari en æðardúnn.
Næsta eyja, sem við komum í, var hrauneyja. Þar
urpu aðallega toppönd (Mergus serrator) og húsönd
(Clangula islandica). Báðar þessar tegundir verpa í gjót-
um og sprungum, oft svo djúpum, að ekki var unnt að
ná til eggjanna. Við sáum, að báðar þessar endur lifðu
sams konar félagslífi og duggöndin og hávellan. í topp-
andarhreiðri, sem við sáum fuglinn fljúga af, voru fjög-
ur egg, sem ekki heyrðu henni til. En munur á eggjum
þessara tveggja tegunda er jafnvel meiri en á eggjurn
duggandar og hávellu. Hrafnsönd (Oedimia nigra) verp-
ir einnig í hrauninu, en ekki er margt af henni, og þar
sem hún er mjög stygg komumst við sjaldan nálægt
henni. Við fundum hreiður, sem við hugðum að hrafns-
önd ætti, og lögðumst í leyni og biðum þess að fuglinn
kæmi aftur, en þegar öndin kom skríðandi að hreiðrinu,
svo að sem minnst bæri á henni, köstuðum við fuglaneti
yfir hana og gjótuna, og festist hún í því. Við höfðum
þá staðfest tegundina, svo að við slepptum öndinni en
tókum eggin. Netið varð okkur að miklu gagni, enda
notuðum við það óspart. í sumum eyjunum verpti fjöldi
óðinshana (Phalaropus hyperboreus). Ungarnir, pínu-
litlir hnoðrar, eru mjog fallegir. Fullorðnu fuglarnir
voru mjög gæfir, svo að við gátum gripið þá í netið
líkt og fiðrildi, bæði þegar þeir voru á flögri kringum
okkur, og eins þar sem þeir sátu við fætur okkar. Litla
gráönd (Anas strepera), stokkönd (Anas boscas) og
urtönd (Anas crecca) eru ekki félagslyndir fuglar og
verpa hingað og þangað um mýrar og móa, sem fáfarið
er um, í grennd við vatnið eða á eyjum, sem fjöldinn
sneiðir hjá. í þeirra flokki má telja rauðhöfðaöndina
(Anas penelope), sem er meðal sjaldgæfari tegundanna
við Mývatn. Af henni fengum við aðeins einn fugl og
fundum eitt hreiður. Stundum sáum við einn eða tvo
rauðhöfða, en þeir voru ljónstyggir er við nálguðumst
þá. Ef til vill á styggð þeirra rætur að rekja til vetrar-
dvalar þeirra í Bretlandi. Ókleift er að gera sér í hugar-
lund, hve margt er af þeim við Mývatn. Eins og getið
var, náðum við aðeins einum fugli og hreiðri, en á nótt-
unni heyrðum við hið hvella kvak þeirra við og við
gegnum samsöng allra hinna andanna af kvaki og rabbi.
Við sáum allmikið af grafönd (Anas acuta), en tor-
velt reyndist að finna hreiður þeirra, því að þær verpa
í gjótum í hraunum, grónum kjarri og grasi, oft alllangt
frá vatninu. En bæði þessar tegundir og nokkrar fleiri
geta verið algengari við suður- og vesturströnd vatnsins
en að norðanverðu, en þangað gafst okkur ekki tími til
að fara. Straumöndin (Histronicus torquatus) heldur
sig eingöngu við Laxá og verpir í holum í árbökkunum.
Við sáum margt af henni á Vestfjörðum, og hún heldur
sig alltaf við straumharðar ár. Gestgjafi okkar var mjög
kunnugur fuglunum, en fór þó mjög villur vegar um
endur og steggi. Hann sagði okkur, að þar væru fimm
tegundir af gráöndum, sem þar kallast: stóra-, meðal-,
litla-, langvíu- og rauða gráönd, og átti hann þar við
stokkönd, rauðhöfðaönd, urtönd, grafönd og litlu grá-
önd. Við vildum ekki samþykkja að kalla litlu gráönd
rauðu gráönd, en okkur var sagt, að nafnið væri af því,
að steggurinn væri með rauðan haus. Því neituðum við,
og spruttu af því endalausar þrætur og útskýringar. Við
fengum Ólaf í hð með okkur, en hann var dugandi í
kappræðum. Að lokum skar andmælandi okkar umræð-
urnar niður með þeirri sjálfumglöðu röksemd, að þar
sem hann hefði dvalizt með þessum fuglum alla ævi,
hlyti hann að vita meira um þá en við, Aðaldeilan var
um, hvort rauðhöfðaönd eða rauðagráönd væri litla grá-
önd. Gráandarkollan, sem við höfðum skotið var hart
leikin í hita umræðnanna. Bóndinn hélt því fram, að
steggurinn væri með rauðan haus, og því trúir hann
enn. Sannleikurinn er, að hann hafði sjaldan séð steggi
með gráandarkollunum, og hélt því að rauðhöfðastegg-
irnir væru makar þeirra. Og þar sem rauðhöfðasteggirn-
ir eru með rauðan haus, kallaði hann hinn ímyndaða
maka þeirra rauðugráönd. Þar eð þetta er algengur mis-
skilningur á þessum slóðum, er gott fyrir fuglafræðinga
að vita þetta.
Félaga mínum, hr. Fowle, tókst að skjóta litlugráand-
arkollu, þar sem hún flaug af eggjunum. Þar með verður
það ekki lengur dregið í efa, að hún verpi við Mývatn.
Við eyddum nokkrum dögum við Mývatn og í eyjum
þess og hólmum, og vorum hinir ánægðustu, þrátt fyrir
sífellt ólundarveður, en svo mátti heita, að hríðar- eða
slydduél væru á hverjum degi. Aðfaranótt hins 13. júlí
var hitinn aðeins 31°F. Auk andategundanna er mesti
fjöldi annarra fugla við Mývatn. Flórgoðar voru hvar-
vetna á vatninu, og mesti grúi af kríum og stelkum. Ef
farið var upp til fjallanna, mátti eiga víst að rekast á
íslenzka fálka og margt var um smyrla. Himbrimar
flugu fram og aftur yfir vatninu, og alltaf var hægt að
skjóta rjúpur og lóur í hæðunum kringum það. Algeng-
ustu tegundirnar eru duggönd og hávella, en á eftir
þeim koma, nokkurn veginn í þessari röð: húsönd, topp-
önd, grafönd, stokkönd, urtönd, straumönd, litlagráönd
og rauðhöfðaönd.
Við höfðum ætlað okkur að skoða Kröflu og Náma-
fjall hinn 11. júlí, en þétt skæðadrífa, sem dansaði fyrir
utan gluggann, meðan við sátum að morgunverði, fékk
okkur til að hika við þá ferð. Nokkrir gestir komu, og
litlu seinna kom Ólafur inn í stofu og sagði okkur að
Sprengisandur væri „ekki góður“. Hann sagði okkur,
að gestirnir kæmu frá íshóli, sem væri næsti bær norð-
an við sandinn. Þeir höfðu sagt honum að bóndinn á
íshóli hefði orðið að snúa við, þegar hann hefði reynt
að fara suður Sprengisand fyrir skemmstu, vegna fanna
og votviðra. Yfir sandinn mundi verða að minnsta kosti
þriggja daga ferð, og flytja yrði fóður handa hestunum
fyrir þann tíma. Þetta voru ískyggileg tíðindi. En þegar
okkur varð hugsað til hvernig tíðarfarið hafði verið
síðasta mánuðinn, var það raunar ekki annað en það,
sem vænta mátti. En þar sem við vorum ráðnir í að afla
okkur fullkominnar vitneskju um, hvernig sakir stæðu,
Heima er bezt 395