Heima er bezt - 01.10.1978, Blaðsíða 29

Ég mun hafa verið stráklingur þegar ég fyrst heyrði talað
um öfugmælavísur eða ýkjukvæðin svonefndu. Og það
fylgdi með að dauðadæmdur maður hefði átt þess kost að
leysa líf sitt ef hann orti svo og svo margar vísur sem engin
setning væri sönn í. Fannst mér mikið til um þetta. En
með tíð og tíma fannst mér þjóðsaga þessi bera vott um að
húmor manna hefði þó fleygt svolítið fram frá þeim tíma
að Egill frændi minn Skallagrímsson var neyddur til að
bjarga haus sínum með því að mæla þvert um hug og hæla
argasta óvini sínum. Þjóðsagan um dauðamanninn bendir
líka til þess að nokkur þraut hafi þótt að yrkja svona, því
mikið skyldi til mikils vinna.
Ekki veit ég hvað öfugmælavísurnar eru gamlar í þjóð-
lífi. Eða hvort þær eru íslensk uppfinning eða eftiröpun
eftir einhverju erlendu svo sem margt annað. En það
undrar mig að þær skuli hafa lifað af þá tíma þegar
klerkdómur bannaði mönnum að hlæja, því þær hljóta að
hafa skoðast sem afskræming á sköpunarverkinu sam-
kvæmt kirkjufræðilegum formúlum þessa myrka tímabils
þjóðarsögunnar og því versta guðlast í augum steinrunn-
inna klerka 18. aldar. Kannske hefur fólki þótt við hæfi að
svara fáránleikanum í sömu mynt? Landinn hefur löng-
um seigur verið og uppfinningasamur í vörn gegn þeim
boðum og bönnum sem stríddu mót heilbrigðri dóm-
greind. En hljótt hefur þurft að fara með vísu sem þessa:
Séð hefi’ ég skötuna skrýdda kjól,
skrifandi ýsu henni hjá,
hámerina stíga’ í stól,
steinbít syngja gloríá.
Eða þá þessa:
„bleika pardusinn" í staðinn. Þó hélt ég á tímabili að
öfugmælavísan væri að vinna sér sess i dægurlagasöng
nútímans þegar langömmu „heitinni" var boðið til veislu
vestur í Búðardal og höfundurinn varð landsfrægur fyrir.
En sú skemmtun rauk út í veður og vind þegar það upp-
lýstist að hún stafaði af misheyrn.
Freistandi væri að bregða hér upp nokkrum ýkju-
kvæðum. En þar sem erfitt er að velja úr þeim aragrúa
sem Ólafur Davíðsson birtir í umræddri bók sinni, fresta
ég því um sinn. En til þess að mæta óskum lesenda verður
þó birt ein gerð ýkjukvæða og það er í stíl að geta þess að
lagið er eftir Eirík Eiríksson.
GEIRLAUGARSJÓNIN
Æpti hún Geirlaug
þá út í tún kom;
sýndist henni kýr sín
gliðna á svelli.
Þá var þetta fýsisveppur
fastur í velli.
Svo var hún heimsk
sem heyrast mátti.
Æpti hún Geirlaug
þá út í tún kom;
heyrðist henni helgi maður
hringja klukku.
Þá var þetta trítill
sem hristi brók sína.
Svo var hún heimsk
sem heyrast mátti.
Æpti hún Geirlaug
þá út i tún kom;
sýndist henni Ój ifur kóngur
að garði ríða.
Þá var þetta tittlingur
í torfuköggli.
Svo var hún heimsk
sem heyrast mátti.
Æpti hún Geirlaug
þá út í tún kom;
sýndist henni kaupskip
koma að landi.
Þá var þetta krákuskel
og kurraði að sandi.
Svo var hún heimsk
sem heyrast mátti.
Æpti hún Geirlaug
þá út í tún kom;
sýndist henni Breiðifjörður
allur í loga.
Þá var þetta maurildi
í mykjuhlassi.
Svo var hún heimsk
sem heyrast mátti.
Hrútinn sá ég hringja í kór,
hestinn gráa albrúnann,
laxinn flá af blautan bjór,
bitran ljá úr spýtu fann.
Þess skal þó getið að í íslenskum gátum og skemmtun-
um, þar sem mýgrút er að finna af þessum kveðskap,
eignar Ólafur Davíðsson Bjarna nokkrum skálda fjöldann
allan af öfugmælavísum. En Bjarni þessi var 17. aldar
maður. Ólafur telur þó að margar vísurnar sem honum
eru eignaðar séu miklu yngri og „sumt jafnvel frá okkar
döguni", þ.e. frá 19. öld.
Aldrei hef ég heyrt þess getið að 20. aldarmenn hafi ort
öfugmælavísur, en við fengum „prúðuleikarana” og
Eins og vant er hef ég fengið mörg bréf frá lesendum
sem ég er þakklátur fyrir. Og tækifærið vil ég nota og færa
Guðjóni E. Jónssyni, Reykjavík, þakkir fyrir hlýyrði og
uppörvun. Ég mun áreiðanlega koma aftur inná þýdd ljóð
eftir því sem þekking mín og geta eykst, því varla má ég
fara með fleipur þegar meðal lesenda eru menn sem
Guðjón sem auðsýnilega er afar vel heima í þessum efn-
um.
Kristján S. Jósepsson hefur sent þættinum eftirfarandi
ljóð með fyrirspurn um höfund. Ekki kannast ég við hann
og þvi sný ég mér til lesenda. Kannast einhver þeirra við
þetta:
Heima er bezl 349