Æskan - 01.01.1942, Blaðsíða 14

ÆSKAN
ingasamur. Hann efldi mjög konungsvaldið hér á
landi. Hann lét Alþingi samþykkja nýja liegningar-
löggjöf í siðferðismálum árið 1563, miklu strangari
en áður liafði verið (Stóridómur).
Seinna stóð latínuskólinn á Bessastöðum í nokk-
ur ár (1805—1846). Hann var þá eini skólinn hér
á landi. í liann gengu þeir, sem ætluðu að verða
embættismenn liér á landi, prestar eða sýslumenn.
Sumir kennaranna við Bessastaðaskóla voru ágætir
mcnn og þjóðkunnir af störfum sínum. Einn þeirra
var Björn Gunnlaugsson, „spekingurinn með harns-
hjarlað“, sem fyrstur mældi Island og gerði upp-
drátt af. Þar voru þeir Hallgrímur Scheving og
Sveinbjörn Egilsson. Þeir voru háðir prýðilegir
kennárar og vildu láta skólapiltana tala og skrifa
fallega íslenzku, en áður hafði mál margra skóla-
genginna manna verið ljótt og útlenzkulegt, bæði
einstök orð og setningaskipun.
Hallgrímur Scheving var óþreytandi að laga mál
skólapita. Einhverju sinni var hann á gangi úti á
túni með pilti, sem var nýkominn i skólann. Þá
liendir liann á livítt blóm, sem mikið var af þar
á túninu, og spyr piltinn, hvort hann þekki það.
Piltinn langar nú til að sýna, að hann kunni dálítið
í latínu, þó að hann sé nýkoininn úr sveitinni, og
segir, að það heiti millifolíum. Þá segir Scheving
hóglátlega: „Við köllum það nú vallhumal hérna
á Bessastöðum“.
Sveinbjörn Egilsson þýddi hin frægu fornkvæði
Grikkja, Hómerskviðurnar (Illionskviðu og
Ódysseifskviðu), á óbundið, íslenzkt mál. Er sú
þýðing með því fegursta, sem ritað liefur verið á
íslenzka tungu, og hefur mörgum orðið lil fyrir-
myndar.
Benedikt skáld Gröndal, sonur Sveinbjarnar,
minnist föður síns svo í einu kvæði sínu:
Mér kenndi faðir
mál að vanda,
lærði hann mig,
þó ég latur væri;
þaðan er mér kominn
kraftur orða,
meginkynngi
og mynda gnótt.
Og þeir voru margir fleiri, sem gátu sagt svipað
um kennslu meistaranna, Hallgríms og Svein-
hjarnar. Sumir lærisveinar þeirra urðu sjálfir
snillingar i meðferð íslenzkrar tungu. Einn þeirra
var Jónas Hallgrímsson, sem kvað:
Ástlcæra, ylhýra málið
og allri rödd fegra,
hlíð sem að barni kvað móðir
á brjósti svanhvítu.
Móðurmálið mitt góða,
hið mjúka og ríka,
orð áttu enn eins og forðurn
mér yndið að veita.
Bessastaðaskóli var heimavistarskóli. Piltarnir
hjuggu í skólanum. Og þar var nú stundum líf í
tuskunum. Það var eins gott, að horðin og bekkirnir
væru vel smíðuð. Jón Thoroddsen lýsir ofurlítið lifi
skólaiiilla á Bessastöðum í skáldsögunni „Piltur og
stúlka“. Páll Melsteð sagnfræðingur skrifar líka vel
um það í „Endurminningum" sínum.
Bessastaðapiltar iðkuðu ýntsar íþróttir, einkum
glímu. Stundum háðu þeir bændaglímu við ver-
menn þar á nesinu. Voru þá skólapiltarnir i öðr-
um flokknum, en sjómennirnir í hinum. Mátti þar
oft sjá frækilega framgöngu og hörð viðskipti.
Kennarar skólans ýltu undir þessar íþróttir pilt-
anna, ekki sízt Hallgrímur Scheving.
Grímur skáld Thomsen, sem sjálfur ólst upp á
Bessastöðum um þessar mundir, hefur ort kvæði
unx eina slíka bændaglímu. Þar i er þessi vísa:
Uppi stóðu einir tveir
eftir bændur móðir,
glímuskjálfta skulfu þeir,
skatnar biðu hljóðir, —
en er saman tólcu tökum,
titraði gólf af iljablökum.
Og það var Grímur Thomsen, sem gerðist bóndi
á Bessastöðum eftir að hann hafði verið árum
saman í þjónustu dönsku stjórnarinnar víða um
lönd, og hjó þar síðan til dánardags (1867—1896).
Grím og kvæði lians kannast hvert barn við, t. d.
„Skúlaskeið“ og „Ríðum, ríðum og rekum yfir
sandinn“.
Þegar ríkisstjóri var kjörinn lxér á landi s. 1. vor,
var ákveðið, að Bessastaðir skyldu vera bústaður
hans. Og nú er íslenzki ríkisstjórinn, Sveinn Björns-
son, setztur þar að og hefur þegar haldið þar einn
ríkísráðsfund.
Nú eru Bessastaðir aftur orðnir aðsetursstaður
æðstu stjórnarvalda íslands. En sá er munurinn, að
í staðinn fyrir útlendan umboðsmann útlendrar
stjórnar situr þar nú íslenzkur maður, kjörinn af
Alþingi Islendinga.
Útsýn er hin fegursla frá Bessastöðum. Víður
og fagur fjallahringur er á þrjá vegu, ótrúlega
fjölbreyttur að lit og lögun: Snæfellsnesjökull,
fjallgarðurinn austur af honum, f jöllin á Mýrunum,
Skarðsheiði, Esja, Mosfellssveilarfjöll, Hengill,
Vífilsfell, Rcykjanesfjallgarður. En i veslurátt er
„hafið, bláa hafið“, svo langt sem augað eygir.
12