Afturelding - 01.01.1984, Qupperneq 4

Sigurður Ægisson:
Guðbrandur
Þorláksson
Hugleiðing á biblíuári
í ár eru liðin 444 ár frá
prentun nýjatestamentisþýð-
ingar Odds Gottskálkssonar.
Þá er þess ennfremur minnst
að 400 ár eru liðin frá prent-
Aðdragandi
Frá upphafi ritlistar hafa menn
gert bækur, fyrst á papírus, þá
bókfell og loks pappír. En
seinlegt var að skrifa þær upp,
eitt eintak í senn. og útbreiðslan
hlaut því að sama skapi að verða næsta
takmörkuð og bækumar ákaflega dýrar.
Það má því segja, að það hafi ekki verið
neitt lítið hagræði, þegar mönnum kom
til hugar um miðja 15. öld að steypa bók-
stafina hvem fyrir sig og raða þeim sam-
an að vild, svo að úr mátti gera blaðsíð-
Guðfræöideild I láskóla
Ijúka þaöan námi vorið
un Guðbrandsbiblíu, 17.
prentun Biblíunnar í heimin-
um, talið eftir þjóðtungum.
Á Biblíuári er þvi ekki
seilst um hurð til lokunnar,
ur, setja í prentþröng eða pressu, bera á
svertu og prenta svo mörg eintök sem
þurfaþótti.
I fyrstu voru hinar prentuðu bækur
gerðar með líku sniði og tíðkaðist um
handrit miðalda. Þangað sóttu menn
fyrirmyndir að leturgerð, skreytingum
og fleiru. En menn gerðu sér ljóst, áður
en langt um leið, að ætti prentlistin að
ná til almennings, varð að vanda minna
til bókanna, bæði pappírs og prentunar,
gera framleiðslu þeirra ódýrari. Við það
hrakaði bókagerð mjög, en þó voru jafn-
an einhverjar bækur prentaðar, sem
ekkert var til sparað.
Prentlistin fór hratt yfir og barst á
fáum árum til flestra landa Evrópu.
Prentlistin til íslands
Menn em á einu máli um, að Jón
biskup Arason hafi fyrstur manna haft
að fara nokkrum orðum um
þetta brautryðjendastarf, sem
meðal annars fæddi af sér
mestu gersemi íslenskrar
bókagerðar, fyrr og síðar.
út hingað prentverk. En um hitt greinir
menn á, hvenær sá atburður gerðist, því
heimildir eru óljósar og stangast á. Hafa
menn nefnt til árin 1525—26,1529—31
og 1534—35, en mestar líkur munu þó
benda til, að ártalið 1530 eða þar um bil
fari næst sanni, því sitthvað er talið
mæla gegn hinum árfærslunum.
Prentverkinu fylgdi sænskur prentari,
sem í íslenskum heimildum er jafnan
nefndur Jón Matthíasson eða Jón
svenski, en mun sennilega hafa heitið
Johannes Matthei. Var hann jafnframt
lærður maður á klerkleg fræði og mun
hafa verið hér lengi prestur fyrir og eftir
siðbreytingu. Er talið að hann hafi átt
prentsmiðjuna sjálfur,1 enda mun það
hafa verið algengt á þessum tíma, að far-
andprentarar, sem margir voru um leið
hinir lærðustu menn, færu stað úr stað
með prenttæki sín og pappír.
1) Um þetta verður ekki vitað með vissu út frá þeirn heimildum, (liklcf'a um 1929— 30) og prentara rneð, sœnskan mann ..." (Sjá nánar
sem til eru, því þær eru tvíræðar. T.d. segir P.E.Ó. í bók sinni Saga ís- H.S. bls. 41—42).
lendinf'a bls. 328: „Preníverk hafðiJón hyskup Arason haft til landsins